Ostatnio czytelników zainteresowały zgromadzone w zbiorach Książnicy Kopernikańskiej kalendarze.
Możemy poszczycić się dużym zbiorem kalendarzy z XIX wieku, bowiem okres 2 połowy XIX wieku to czas prawdziwego boomu wydawniczego, jeśli chodzi o kalendarze.
Każda drukarnia starała się wydawać własny kalendarz.
W okresie zaborów kalendarze były obok modlitewników podstawowymi publikacjami w języku polskim jakie trafiały do najszerszego grona odbiorców.
Główną formą w jakiej wychodziły kalendarze była postać książki.
Kalendarze takie obok kalendarium zawierały prognozę pogody, przysłowia ludowe, dane statystyczne, historyczne, porady gospodarcze i domowe.
Kalendarz katolicki dla Ludu Polskiego
Zachodnich Prus i przyległych prowincyi
na rok przestępny 1852
Drukiem i nakładem J. Gółkowskiego
w Chełmnie
Sygnatura WF 2386
Chełmiński drukarz Józef Gółkowski zapoczątkował wydawanie popularnych kalendarzy ludowych w 1850 roku gdy ukazał się jego "Kalendarz katolicki dla Ludu Polskiego
Zachodnich Prus i przyległych prowincyi na rok 1851".
Od 1855 roku zmienił tytuł na "Kalendarz katolicki dla Ludu Polskiego dla Zachodnich Prus, W.Ks.Poznańskiego i Szląska".
Zasób Książnicy obejmuje lata 1852-1857.
Polski kalendarz katolicki dla kochanych wiarusów
w Zachodnich Prusach, W.Księstwie Poznańskiem i Szląsku
na rok zwyczajny 1862
ułożony po raz pierwszy przez majstra od Przyjaciela Ludu
Nakładem Ignacego Danielewskiego
Chełmno (od 1972 Toruń)
Sygnatura WF 57
Kalendarze wydawane w Chełmnie, a od 1872 roku w Toruniu, przez Ignacego Danielewskiego były najpopularniejszymi drukami na Pomorzu Gdańskim w XIX wieku.
Ignacy Danielewski przybył zresztą do Chełmna na zaproszenie Józefa Gółkowskiego
i ożenił się nawet z jego córką.
Używał pseudonimu "majster od Ludu Polskiego" - popularnego czasopisma, którego również był wydawcą.
"Polski kalendarz katolicki" osiągnął 20 tysięczny nakład już w 1865 roku.
Ukazywał się w latach 1862-1897.
Polski kalendarz katolicki dla kochanych wiarusów
Prus Zachodnich, W.Ks.Poznańskiego i Szląska i Warmii.
Nakładem Kazimierza Świta
Toruń
Sygnatura WF 57
Wydawanie "Polskiego kalendarza katolickiego" Danielewskiego kontynuował w ostatniej dekadzie XIX wieku w Toruniu Kazimierz Świt.
Kalendarz zawierał również wykaz jarmarków, żywoty świętych, wiersze i opowiadania.
W Chełmnie tradycje wydawania kalendarzy kontynuował Walenty Fiałek.
Chełmiński Kalendarz dla Wiarusów
Prus Zachodnich, Warmii, W. Ks. Poznańskiego i Śląska
na rok 1983
Druk. i nakł. W. Fiałka.
Chełmno
Sygnatura MAG 03520
Podobne kalendarze wydawano w wielu innych miastach Pomorza, na przykład Gdańsku i Grudziądzu.
Gdański Kalendarz katolicko-polski dla Wiarusów
Prus Zachodnich Wielkiego Księstwa Poznańskiego i Szląska
na rok zwyczajny1895
z licznemi obrazkami
Gdańsk : B. Milski, 1893
Sygnatura WF 378
Nadwiślanin : Illustrowany Katolicki Kalendarz Polski
na rok Pański, Chrześcijański 1897
dla Mazurów, Warmijaków, dla Kaszubów, Kujawiaków, Poznaniaków i Szlązaków, dla wszystkich naszych rodaków
Grudziądz : G. Jalkowski, [1896].
Sygnatura WF 414
W Toruniu kalendarze takie wydawali też Lambeck i Buszczyński.
Kalendarz katolicko-polski
na rok 1900
Druk i nakład S. Buszczyńskiego
Toruń
Sygnatura WF 142.01
Toruński kalendarz katolicko-polski
dla Prus Zachodnich, W. Ks. Poznańskiego i Szląska
na rok zwyczajny 1879
Nakładem i drukiem księgarni Ernesta Lambecka
w Toruniu
Sygnatura WF 343
Podobnie jak inne kalendarze, kalendarz Lambecka miał formę książki.
Zawierał prognozę pogody na poszczególne miesiące, na przykład pogodę na maj przewidywał następującą:
"Domysłowy stan powietrza według Knauera:
Mai poczyna się piękną pogodą, 3 grzmot i błyskawica, poczem zimne i pochmurne powietrze, które trwa aż do 8, po którem nastąpią 3 dni łagodne, w nocy z 11 przymrozek, aż do 20 trwa zimno, poczem ciepło aż do 29, ostatnie 2 dni śron i zimno."
Poza tym zawierał wykaz jarmarków organizowanych w całym pruskim zaborze, wiersze, opowiadania, porady rolnicze i prawnicze, humoreski.
Oprócz kalendarza katolickiego Lambeck wydawał też od 1886 roku kalendarz ewangelicki.
Kalendarz ewangelicko - polski
dla Mazur, Szląska i dla Kaszubów
na rok zwyczajny 1886
Nakładem i drukiem księgarni Ernesta Lambecka
w Toruniu
Sygnatura WF 2280
Kalendarz był wydany w języku polskim, ale czcionką gotycką.
Dzielił się na dwie części - pierwsza obejmowała kalendarium i wykaz jarmarków.
Druga część nosiła tytuł:
"Książka roczna kalendarza ewangelicko-polskiego na rok 1886, zawierająca w sobie powieści, poematy, bajki, rozmaite wiadomości pouczające, anegdoty i żarty - ułożył Jan Karól Sembrzycki w Tylży".
Niezwykłą popularność kalendarzy i ich rolę opiniotwórczą doceniły również władze pruskie.
Wydawały one propagandowe kalendarze w języku polskim, choć czcionką gotycką.
Najsłynniejszym takim wydawnictwem był "Kalendarz królewsko-pruski ewangelicki" wydawany w Królewcu w latach 1860-1931.
W Książnicy zachował się liczny zbiór kalendarza obejmujący lata 1868-1905.
Kalendarz królewsko - pruski ewangielicki
na rok 1868
który jest rokiem przestępnym zawierającym w sobie 366 dni
Książka roczna : rozmaite wiadomości w sobie zawierająca i pożyteczna ku czytaniu i ku nauce na rok 1868
ułożył go i wydał M. Gerss
w Lecu mieszkający
Nakładem Hartungskiey drukarni
w Królewcu
Sygnatura MAG 50038
Wychodziły oczywiście również kalendarze ludowe w języku niemieckim.
Danziger Volks-Kalendar
für das Jahr1857.
Danzig bei Theodor Bertling
Sygnatura WF 1237
Vater Freimuth's
Illustrirter Familien-Kalender
Für die Ostdeutschen Provinzen, Westpreussen, Ostpreussen, Possen und Pommern
auf das Jahr 1898
Verlag von Jul. Gaebel's Buchhandlung
Graudenz
Sygnatura MAG 9532
Czytelnikom zainteresowanym zdobyciem dokładniejszych informacji o dziejach kalendarzy XIX-wiecznych polecamy następujące opracowania dostępne w Książnicy Kopernikańskiej:
Bronisława Woźniczka-Paruzel
Polskie kalendarze pomorskie z lat 1850-1914
Wprowadzenie w problematykę badawczą
[w:] Szkice z dziejów piśmiennictwa pomorskiego XVI-XIX wieku
Toruń 1999
s. 87-95
Sygnatura SIRr XXXVf/3
Małgorzata Fedorowicz
"Polski kalendarz katolicki..." Ignacego Danielewskiego
z lat 1862-1897
[w:] Szkice z dziejów piśmiennictwa pomorskiego XVI-XIX wieku
Toruń 1999
s. 97-109
Sygnatura SIRr XXXVf/3
Edward Gigilewicz
Kalendarze polskie w XIX i XX w.
[w:] Kalendarze
seria: Biblioteka Encyklopedii Katolickiej 2
Lublin 2003
s. 110-116
Sygnatura MAG TN 37142
hasło: Kalendarz
[w:] Encyklopedia wiedzy o książce
red. Aleksander Birkenmajer, Bronisław Kocowski,
Jan Trzynadlowski
Wrocław 1971
k. 1087-1092
Sygnatura SIRi XV/IN-15
Alojzy Tujakowski
Z dziejów drukarstwa i piśmiennictwa na Pomorzu
400 lat drukarstwa w Toruniu : 1569-1969
Warszawa 1970
Sygnatura SIRr XXXVe/9