Piotr Artomiusz urodził się w 1552 roku w Grodzisku Wielkopolskim.
Był synem Łukasza Krzesichleba - ławnika i rajcy miejskiego.
Greckie nazwisko Artomiusz przyjął jako tłumaczenie polskiego Krzesichleb (artos - chleb, tomos - przełamany).
W 1586 roku został powołany na urząd polskiego kaznodziei w Toruniu.
 |
| Portret W: Ephraim Oloff, Polnische Liedergeschichte..., Gdańsk 1744, oryginał Biblioteka Uniwersytecka w Toruniu, źródło Kujawsko-Pomorska Biblioteka Cyfrowa http://kpbc.umk.pl/dlibra/docmetadata?id=44438 |
Przez 23 lata był pastorem w kościele Najświętszej Maryi Panny i w kościele św. Jerzego.
W kościele św. Jerzego położonym za murami miasta na Przedmieściu Chełmińskim w nabożeństwach brało udział bardzo dużo polskich luteran.
Artomiusz swoje kazania wygłaszał w języku polskim.
Miał jednak duże uznanie wśród protestantów niemieckich, dzięki czemu został powołany w skład toruńskiego konsystorza.
Piotr Artomiusz opowiadał się za porozumieniem protestantów - luteran, kalwinistów i braci czeskich.
Luterańska Rada Miasta Torunia była jednak wroga unii z innymi protestantami.
 |
| Ze zbiorów Książnicy Kopernikańskiej |
Najsłynniejszym dziełem Piotra Artomiusza był Kancjonał - zbiór pieśni religijnych z 1587 roku.
Kancjonał doczekał się kilkunastu wydań (Lipsk, Królewiec, Gdańsk, Toruń, Brzeg).
Kancjonały pojawiły się w związku z rozwojem reformacji.
Zbiory pieśni religijnych w językach narodowych były wykorzystywane bardzo często w protestanckich nabożeństwach.
W zbiorach Książnicy Kopernikańskiej znajduje się trzecie wydanie Kancjonału toruńskiego z 1601 roku.
"Cantional to iest Pieśni Krześćiańskie" zawiera pieśni podane w większości z zapisem nutowym.
Nuty rozpisane są w większości na cztery głosy (alt, tenor, bas, sopran).
W pierwszej części Kancjonału pieśni ułożone są w porządku roku liturgicznego (147 pieśni).
W drugiej części pieśni ułożone są tematycznie na różne okazje (184 pieśni).
Kancjonał zamyka katechizm.
Piotr Artomius włączył do Kancjonału również kilkanaście psalmów w przekładzie Jana Kochanowskiego.
Sam wkład Artomiusza w powstanie śpiewnika ograniczył się do zebrania pieśni zakorzenionych już w tradycjach protestanckiej i katolickiej.
Są to teksty XVI-wieczne i starsze średniowieczne.
Często to przeróbki i tłumaczenia utworów łacińskich i niemieckich
Piotr Artomiusz był autorem przynajmniej jednej pieśni - numer CXVII "Panie, pokiż wżdam swey sprawiedliwości".
Pierwsze litery kolejnych dwunastu zwrotek tej pieśni tworzą imię i nazwisko autora: PIOTR ARTOMIUSZ.
To tzw. akrostych.
Kancjonał toruński jest najpoważniejszym wkładem Torunia w polskie piśmiennictwo XVI wieku.
Odegrał również olbrzymia rolę w dziejach muzyki staropolskiej.
Artomiusz był również współautorem słownika łacińsko-niemiecko-polskiego pod tytułem Nomenclator (1591)
Nomenclator był wielokrotnie wznawiany i używany w szkołach Prus Królewskich.
Jako że układ jego był tematyczny, a nie alfabetyczny, pełnił rolę podręcznika i samouczka.
Joanna Kamper-Warejko
Pieśni pasyjne i wielkanocne w Kancjonale Piotra Artomiusza (Toruń 1601)
Toruń 2006
Sygnatura MAG TN 0994-38/3
Joanna Kamper-Warejko
Kancjonał Piotra Artomiusza - toruński wkład w piśmiennictwo XVI wieku
Folia Toruniensia
T. 7, s. 33-41
Sygnatura SIRr II/34t.7
Teresa Friedelówna
Poezja Jana Kochanowskiego w luterańskim kancjonale toruńskim
Rocznik Toruński
Tom 22 : 1994, s. 329-354
Sygnatura SIRr II/18t.22
Teresa Friedelówna
Pieśń Piotra Artomiusa w toruńskim kancjonale z 1601 r.
W: Polszczyzn regionalna Pomorza,
T. 5, s. 7-16
Sygnatura MAG 262191
Teresa Friedelówna
Z badań nad kancjonałem toruńskim
Prace Komisji Językoznawczej. T. 25.
Poznańskie Spotkania Językoznawcze. T. 1.
s. 136-143
Sygnatura MAG 262166
Marja Sipayłłówna
hasło: Artomius (Krzesichleb) Piotr
Polski Słownik Biograficzny
T. 1, s. 168-169
Sygnatura SIRi XVIa/1t.1
Stanisław Salmonowicz
Piotr Artomiusz (Krzesichleb) (1552-1609) - kaznodzieja luterański i pisarz
W: Wybitni ludzie dawnego Torunia
s. 45-49
Sygnatura SIRr IIIa/3a
Janusz Małłek
O Piotrze Artomiuszu, pastorze kościoła NMP w Toruniu i jego twórczości
Linguistica Copernicana
nr 2/ 2012, s. 37-50
Sygnatura MAG 06187-8
Leon Witkowski
Piotr Artomiusz
Przyczynek do Historii Toruńskich Kancjonałów Ewangelickich
Pomerania, R. IV : 1933, s. 43-64
Sygnatura MAG 65636
Karolina Smolarek
Piotr Artomiusz i jego kancjonał toruński z końca XVI wieku
Rocznik Toruński
Tom 41 : 2014, s. 169-186
Sygnatura SIRr II/18t.41
Krystyna Wyszomirska
Księgozbiór Piotra Artomiusza zachowany w zbiorach Wojewódzkiej Biblioteki Publicznej - Książnicy Kopernikańskiej w Toruniu
Folia Toruniensia, t. 2-3, s. 7-29
Sygnatura SIRr II/34z.2/3
hasło; Artomiusz Piotr (1552-1609)
Nowy Korbut - Bibliografia Literatury Polskiej
Piśmiennictwo Staropolskie, tom 2, s. 10-11
Sygnatura SIRi VB/4-t.2