Dr Michał Targowski
Wykład
23 listopada 2017
Książnica Kopernikańska w Toruniu
Towarzystwo Miłośników Torunia i Książnica Kopernikańska w Toruniu wróciły do współpracy przy organizacji cyklu spotkań popularnonaukowych "Wieczory Toruńskie" poświęconych dziejom miasta i ludzi Torunia.
W czwartek 23 listopada 2017 roku cykl zainaugurował wykład dr Michała Targowskiego "Mennonici w okolicach Torunia w XVI-XX w."
Dr Michał Targowski jest pracownikiem naukowym w Instytucie Historii i Archiwistyki Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu.
Specjalizuje się w badaniach nad historią Torunia i regionu, osadnictwem olęderskim na ziemiach polskich, rycerstwem, szlachtą i ziemiaństwem na Pomorzu Gdańskim i ziemi chełmińskiej.
Jest również wiceprezesem Towarzystwa Miłośników Torunia.
Prelegent na początku wyjaśnił kim są mennonici.
Słuchacze dowiedzieli się wielu interesujących informacji na temat anabaptyzmu, postaci Menno Simmonsa, rozwoju grupy w Niderlandach.
Poznaliśmy główne punkty doktryny menonickiej, różniące ich od innych protestantów i powodujące prześladowania z ich strony.
Cechowały ich zwłaszcza radykalna postawa pacyfistyczna, chrzest dorosłych, brak struktur kościelnych i izolacja od świata.
Kolejna część wykłady poświęcona była początkom osadnictwa mennonickiego w Polsce.
Dowiedzieliśmy się jakie były przyczyny ich emigracji z Niderlandów, jakie były uwarunkowania gospodarcze i polityczne pozwalające im na osiedlanie się w Prusach Królewskich, na jakich ziemiach osiedlali się, na jakich warunkach prawnych zakładali swoje wsie.
Nie wątpliwie ewenementem był fakt, ze cieszyli się wolnością osobistą i byli zwolnieni od służby wojskowej.
Prelegent wyjaśnił różnice między takimi pojęciami jak menonici, olendrzy, holendrzy, prawo olenderskie.
Następnie dowiedzieliśmy się o założeniu pierwszej mennonickiej osady w Starym Toruniu w 1574 roku i o jej trudnych relacjach z luterańskimi władzami miasta.
Dowiedzieliśmy się o kolejnych wsiach mennonitów zakładanych w okolicach Torunia, z których szczególne bogate informacje mamy o Małej i Wielkiej Nieszawce.
Mogliśmy wysłuchać wielu ciekawostek na temat życia religijnego mennonitów, tego czym różnili się Fryzowie od Flamandów, o kontaktach ze współbraćmi z Niderlandów.
Poznaliśmy kolejno ich dzieje w Rzeczpospolitej Obojga Narodów, pod zaborem pruskim i w odrodzonej II Rzeczypospolitej.
Dowiedzieliśmy się jak przebiegało legendarne spotkanie króla Szwecji Karola II z nieszawskim kaznodzieją Stefanem Funkiem.
Wiele miejsca zajęło omówienie życia gospodarczego mennonickiej wsi, które specjalizowały się w hodowli krów i produkcji serów.
Poznaliśmy wygląd poszczególnych zagród i rozplanowanie osad.
Dowiedzieliśmy się o budowaniu kanałów, śluz, sztucznych wzgórz, rowów, tam, przekształcaniu krajobrazów przez mennonitów.
Poznaliśmy wilkierze regulujące prawne życie mieszkańców mennonickich wsi.
Co ciekawe 3/4 przepisów związanych było z rozstrzyganiem pojawiających się sporów o krowy.
Nieszawskim mennonitom prawa nadawał starosta dybowski.
Osobnym zagadnieniem było powstanie i dzieje domu modlitwy mennonickiej gminy w Małej Nieszawce (budynek istnieje do dzisiaj).
Niestety w historii mennonitów z Pomorza Gdańskiego, ziemi chełmińskiej i Kujaw następuje w XIX wieku regres.
Związany był z konfesjami na luteranizm i wprowadzeniem powszechnego obowiązku służby wojskowej.
Stale spadała ich liczba również na skutek emigracji - zwłaszcza do Rosji (mennonitką z pochodzenia była matka Anny German).
Mennonici z Małej i Wielkiej Nieszawki, którzy postanowili pozostać wierni swojemu wyznaniu wyemigrowali w 1874 roku pod wodzą Wilhelma Ewerta do stanu Kansas w Ameryce, gdzie do dzisiaj przetrwała ich społeczność.
Dr Michał Targowski na zakończenie opowiedział historię ostatniego toruńskiego mennonity Wilhelma Kerbera - przed wojną nauczyciela w Państwowym Gimnazjum z niemieckim Językiem nauczania, przy ul. Piekary.
Okazało się, że miał on również związek z Książnicą Miejską.
Dzisiaj pamięć o mennonitach żyje w Wielkiej Nieszawce dzięki "Olęderskiemu Parkowi Etnograficznemu" (oddział Muzeum Etnograficznego w Toruniu).
Kultywują ją również aktorzy amatorzy z "Teatru Janek Wędrowniczek" z Wielkiej Nieszawki, którzy przybyli do Książnicy ubrani w tradycyjne mennonickie stroje.
Wykładu dr Michała Targowskiego wysłuchała pełna sala gości.
Prelekcja była bardzo bogato ilustrowana w stare mapy, ryciny, plany i zdjęcia.