Katalog biblioteki
i blog biblioteczny
a okładki książek
Czy okładka jest utworem?
Tworząc bloga szybko zostałem skonfrontowany z przepisami prawa autorskiego.
Naturalne wydawało się, ze pisząc o książce umieszczam również jej zdjęcie.
W internecie roi się od blogów recenzyjnych, które swobodnie wykorzystują okładki książek.
Okładka chronionym utworem
Potocznie za utwór uważa się książkę, tymczasem okazuje się, że również jej okładka jest utworem chronionym przez prawo autorskie.
Dokładnie okładka jest utworem plastycznym.
Artykuł 1 – Przedmiotem prawa autorskiego jest każdy przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze, ustalony w jakiejkolwiek postaci, niezależnie od wartości, przeznaczenia i sposobu wyrażenia (utwór).
Okres ochrony
Umieszczać w internecie można tylko te utwory, do których prawa autorskie już wygasły.
A więc, gdy od śmierci autora upłynęło już 70 lat.
Twórcą okładki nie jest pisarz tylko grafik.
Co zrobić, żeby zamieścić okładkę książki?
W przypadku utworu chronionego prawem autorskim na jego wykorzystanie musi wyrazić zgodę autor lub właściciel praw autorskich.
Bez zezwolenia twórcy wolno nieodpłatnie korzystać z już rozpowszechnionego utworu tylko w zakresie dozwolonego użytku.
Dozwolony użytek bibliotek
Artykuł 28
Bibliotek mogą użyczać, w zakresie swoich zadań statutowych, egzemplarze utworów rozpowszechnionych, jeżeli czynności te nie są dokonywane w celu osiągnięcia bezpośredniej lub pośredniej korzyści majątkowej.
Użyczenie
Użyczeniem egzemplarzy utworu jest ich przekazanie do ograniczonego czasowo korzystania, niemające na celu bezpośredniego lub pośredniego uzyskania korzyści majątkowej.
Przez umowę użyczenia użyczający zobowiązuje się zezwolić biorącemu, przez czas oznaczony lub nie oznaczony, na bezpłatne używanie oddanej mu w tym celu rzeczy.
Publikacja okładki w Internecie nie jest z całą pewnością jej użyczeniem – czyli oddaniem rzeczy do używania.
Egzemplarz
Skan okładki w internecie nie jest egzemplarzem utworu rozpowszechnionego, czyli rzeczą w sensie fizycznym.
Egzemplarza utworu oznacza materialny nośnik, na którym utwór utrwalono.
Opłata za dozwolony użytek od 2016 roku
Choć dozwolony użytek oznacza, że możemy nie płacić właścicielom praw autorskich za korzystanie z ich utworów – artykuł 28 wprowadził wynagrodzenie z tytułu użyczania egzemplarzy przez biblioteki publiczne.
Tylko w przypadku bibliotek – bezpłatny użytek publiczny jest odpłatny.
Formalnie płatnikiem wynagrodzenia jest Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego, ale z to z jego budżetu finansuje się też zakup nowości do bibliotek publicznych.
Wynagrodzenie za dozwolony użytek
Mimo, że twórcy otrzymują wynagrodzenie za korzystanie z ich utworów przez biblioteki publiczne – biblioteki dalej nie mają prawa publikować okładek w internecie.
Wynagrodzenie obejmuje:
- tylko egzemplarze utworów
- tylko utwory wyrażone słowem
- tylko utwory powstałe lub opublikowane w języku polskim
- tylko opublikowane w formie drukowanej
Wynagrodzenie nie obejmuje autorów okładek.
Terminale
Biblioteki mogą wprawdzie udostępniać zbiory dla celów badawczych lub poznawczych za pośrednictwem końcówek systemu informatycznego (terminali) znajdujących się na terenie tych jednostek.
Jest to tylko pozwolenie na umieszczenie zeskanowanych zbiorów w zamkniętej wewnętrznej sieci biblioteki, co wyklucza opublikowanie okładki w internecie, gdzie byłaby dostępna dla każdego w dowolnym miejscu i czasie.
Przytaczanie utworów w programach informacyjnych
Artykuł 26
Wolno w sprawozdaniach o aktualnych wydarzeniach przytaczać utwory udostępniane podczas tych wydarzeń, jednakże w granicach uzasadnionych celem informacji.
Spotkania autorskie
Można publikować okładki książek, jeśli piszemy sprawozdanie z jej promocji ewentualnie ze spotkania autorskiego.
Wpis na blogu musi mieć jednak cechę aktualności, co oznacza, ze po upływie krótkiego czasu (góra miesiąc) okładkę książki i tak należy usunąć z naszej relacji ze spotkania z pisarzem.
Tekst ma już wtedy tylko wartość archiwalną i nie jest informacją o aktualnym wydarzeniu.
Nowości wydawnicze
W wątpliwe jest, czy można umieszczać okładkę książki pisząc przegląd nowości wydawniczych.
Trudno jest uznać fakt, ze książka jest do nabycia w księgarni za wydarzenie.
To pojęcie odnosi się do zorganizowanych imprez, które mają swoje miejsce, czas i uczestników.
Wykładnia prawa
Przepisy o dozwolonym użytku maja charakter wyjątków.
Dlatego ich interpretacja musi być ścisła i rygorystyczna.
Rozszerzanie dozwolonego użytku w drodze interpretacji jest niezgodne z prawem.
Prawo wystawiania dzieła plastycznego
Artykuł 32
Właściciel egzemplarza utworu plastycznego może go wystawiać publicznie, jeżeli nie łączy się z tym osiąganie korzyści majątkowych.
Okładka książki jest utworem plastycznym.
Biblioteki mogą urządzać wystawy książek.
Nie mogą jednak publikować okładek w internecie.
Skan nie jest egzemplarzem.
Korzystanie z utworów w celu reklamy wystawy lub sprzedaży
Artykuł 33
Wolno korzystać z utworów w celu reklamy publicznie dostępnej wystawy lub publicznej sprzedaży utworów, w zakresie uzasadnionym promocją tej wystawy lub sprzedaży.
Księgarnie internetowe mogą korzystać z okładek książek.
Biblioteki, które nie prowadza działalności komercyjnej nie mogą tego robić.
Uzasadnienie prawa księgarzy
Ze sprzedaży książek utrzymują się wydawnictwa i pisarze.
Z bezpłatnego wypożyczania nikt się nie utrzymuje.
Jednak od 2016 roku twórcy, tłumacze i wydawcy dostają już przecież wynagrodzenie za korzystanie z ich utworów przez biblioteki publiczne.
Mimo tego, biblioteki dalej nie mają prawa publikować okładek w internecie.
Prawo cytatu
Artykuł 29
Wolno przytaczać w utworach stanowiących samoistną całość urywki rozpowszechnionych utworów oraz rozpowszechnione utwory plastyczne, utwory fotograficzne lub drobne utwory w całości, w zakresie uzasadnionym celami cytatu, takimi jak wyjaśnianie, polemika, analiza krytyczna lub naukowa, nauczanie lub prawami gatunku twórczości.
Powszechna opinia
W powszechnym przekonaniu wolno dowolnie cytować inne utwory.
Wystarczy tylko cytat wyraźnie zaznaczyć i wskazać jego autora.
Jest to naprawdę powszechna opinia i wiele razy spotkałem się z nią na bardzo różnych forach dyskusyjnych.
Nic bardziej mylnego.
Cytat musi być uzasadniony
Cytować inny utwór plastyczny w całości można tylko w określonym celu, takim jak:
- wyjaśnianie
- polemika
- analiza krytyczna
- analiza naukowa
- nauczanie
- twórczość artystyczna
Analiza krytyczna utworu
Analiza krytyczna utworu oznacza po prostu recenzje książki.
Problem w tym, że recenzując książkę możemy tylko przytaczać jej treść – bo tylko treści analizujemy.
Zamieszczenie okładki jest ozdobnikiem.
Chyba, że napiszemy również recenzję okładki.
Wyjaśnienie
Wyjaśnienie w sensie potocznym jest bardzo pojemnym terminem.
Niestety wykładnia prawa skrajnie zawęża to pojecie.
Zgodnie ze stanowiskiem profesorów prawa i autorów komentarzy - cytatu można użyć tylko, jeżeli jest to konieczne do wyjaśnienia.
Innymi słowy, jeśli bez cytatu wyjaśnienie jest niezrozumiałe.
Wyjaśnienie a okładka
Polecając książkę czytelnikowi możemy wyjaśnić, dlaczego warto po nią sięgnąć.
Nie możemy jednak ozdobić tylko dla dekoracji naszego wywodu okładką.
Okładkę zamieścimy, jeżeli będziemy pisać nie o treści książki, ale o wyglądzie okładki.
Oczywiście z zastrzeżeniem, ze bez skanu okładki wyjaśnienie nasze nie będzie zrozumiałe.
Prawo cytatu a okładka
Podsumowując, żeby zamieścić okładkę trzeba by założyć blog o okładkach, a nie o książkach.
Nie wolno zamieścić okładki, żeby wyjaśnić czytelnikowi, o jakiej książce się pisze.
Nie ma znaczenia, że dla czytelników okładka jest informacją nie ozdobnikiem.
Ciągle ktoś przychodzi do biblioteki i prosi o czerwoną książkę o wojnie, albo niebieski kryminał.
Zgoda autora
Biblioteki nie mogą publikować okładek książek w katalogach czy w przeglądach nowości na podstawie dozwolonego użytku.
Pozostaje im zwrócić się do autorów lub właścicieli praw autorskich o zgodę na korzystanie z utworu.
Autor udziela licencji niewyłącznej – to znaczy może taką samą zgodę udzielać później również innym bibliotekom.
W sensie prawnym oznacza to, że biblioteka i wydawca musieliby zawierać umowy licencyjne, odnośnie każdej okładki
Licencja niewyłączna
Licencja niewyłączna – umowa na korzystanie z utworu - może być udzielona w każdej formie – nawet ustnie.
Polecana jest jednak forma pisemna, ze względu na wartość dowodową w razie konfliktu sądowego.
Można się również posłużyć mailem – jednak korespondencja mailowa to nie umowa licencyjna sensu stricto.
Forma elektroniczna nie jest forma pisemną.
Zgoda wyrażona w mailu jest dowodem na porozumienie stron – licencji udzielono w sposób dorozumiany - konkludentny
Wydawcy
Wydawca musi być właścicielem majątkowych praw autorskich do okładki.
Często jednak wydawcy zawierają z grafikami umowy o dzieło czy zlecenia, zapominając o klauzuli przeniesienia praw autorskich.
Często umowa jest ustna, a tylko faktura VAT pisemna.
Często też wydawcy sami korzystają tylko z licencji do okładek, na przykład korzystając z międzynarodowych portali graficznych.
W przypadku małych prywatnych nakładów formalnie wydawcą jest drukarnia, a autorem okładki autor lub jego znajomy.
Wydawcy bez praw
Może się więc zdarzyć, że wydawca błędnie udzieli zgody na wykorzystanie okładki, bo nie wie, że nie dysponuje do niej prawami majątkowymi.
Wówczas całe ryzyko w razie procesu sądowego spada na bibliotekę.
Nawet jeśli biblioteka dopełni wszelkich formalności, będzie odpowiadać za bezprawne korzystanie z utworu wobec autora okładki.
Potem biblioteka może oczywiście dochodzić odszkodowania od wydawcy.
Odpowiedzialność cywilna
Odszkodowanie za naruszenie prawa autorskiego wynosi dwukrotność, a w przypadku gdy naruszenie jest zawinione - trzykrotności stosownego wynagrodzenia, należnego autorowi za korzystanie z utworu.
W 2016 roku jedna z bibliotek na mocy wyroku Sądu Okręgowego we Wrocławiu musiała zapłacić 5000 złotych autorce fotografii Czesława Miłosza.
Natomiast w 2015 roku Sąd Okręgowy w Kaliszu w identycznym procesie o zdjęcie Czesława Miłosza oddalił powództwo autorki fotografii wobec innej biblioteki.
Odpowiedzialność karna
Co gorsza rozpowszechnianie utworu bez pozwolenia jest też przestępstwem i podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2.
Ryzyko jest więc niewspółmierne do wagi przewinienia.
Nie ma sensu z powodu jednego skanu okładki iść na dwa lata do więzienia.
Proces karny będzie miał miejsce nie za każdym razem, ale tylko w wypadku gdy zażąda tego poszkodowany.
Autor okładki - prawa osobiste
Autorowi okładki nawet, jeśli sprzedał prawa majątkowe wydawcy, cały czas przysługują prawa osobiste do utworu.
Oznacza to, że publikując okładkę na stronie czy w katalogu musimy wymienić jej twórcę.
W praktyce nie spotkałem się jeszcze z taką informacją o autorze okładki na stronach bibliotek czy w ich katalogach.
Czas umowy
Mail czy umowa licencyjna musi określać czas umowy.
Jeżeli nie zostało napisane na jaki okres jest zawarta umowa, to licencja wygasa po 5 latach.
Koniecznie trzeba więc napisać, że umowę zawiera się na czas nieoznaczony.
Odpłatność
Jeżeli w umowie nie napisano wyraźnie, że licencji udziela się bezpłatnie – to wydawcy przysługuje prawo do wynagrodzenia.
Terytorium
Jeżeli w umowie nie napisano na jakim terytorium ona obowiązuje, to przyjmuje się, że dotyczy ona tylko terytorium Polski.
W przypadku umieszczenia okładki w internecie, bez napisania, że licencja obejmuje cały glob, biblioteka ponosi odpowiedzialność za naruszenie prawa autorskiego.
Pola eksploatacji
W umowie musi być wyraźnie określone pole eksploatacji.
Publikacja w internecie to zgodnie z ustawą „publiczne udostępnianie utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym”.
Jeżeli nie napisaliśmy, że chcemy umieścić okładkę na naszej stronie czy w katalogu – nie będziemy mogli tego zrobić.
Przedmiot licencji
Umowa licencyjna może też dotyczyć tylko konkretnych okładek.
Wszystkie tytuły książek powinny być więc wymienione w umowie.
Błędne są umowy dotyczące ogólnie okładek danego wydawnictwa, a zwłaszcza okładek tych książek, które jeszcze nie zostały wydane.
Oznacza to konieczność zawierania kolejnych umów, zawsze, gdy wydawnictwo wydaje nową książkę.
Umowy na przyszłość
Artykuł 41
Nieważna jest umowa w części dotyczącej wszystkich utworów lub wszystkich utworów określonego rodzaju tego samego twórcy mających powstać w przyszłości.
Nielegalne jest udzielanie i korzystanie z licencji zawartej na przyszłość.
Nie wystarczy uzyskać od wydawnictwa zgodę jeden raz – trzeba robić to za każdym razem, gdy chodzi o kolejną nową książkę.
Praktyka
W Polsce jest 8000 bibliotek publicznych.
Rocznie wydaje się 34.000 tytułów nowych książek.
Oznacza to, że biblioteka która chce umieścić w swym katalogu okładki wszystkich nowych książek, musiałaby wysyłać 100 maili dziennie.
Gdyby zrobiła to każda biblioteka, wydawcy otrzymaliby 272 miliony próśb o zgodę na umieszenie okładki w katalogu.
Formalnie należałoby więc sporządzić i podpisać 272 miliony umów, oczywiście w dwóch egzemplarzach każda.
Wniosek
Może prościej byłoby zmienić wykładnię prawa.
Dokonać tego może tylko Sąd Najwyższy, jeżeli dojdzie do procesu między jakąś biblioteką a wydawcą.
W Europie łagodnie traktuje się wyświetlanie miniatur przez wyszukiwarki internetowe.
W Austrii Sąd Najwyższy uznał, że wyświetlanie zdjęć w pomniejszonym rozmiarze nie stanowi reprodukcji dzieła.
W Holandii Sąd Najwyższy uznał, że wyświetlanie miniaturek kwalifikuje się pod prawo cytatu.