Samuel Luter Geret był synem seniora pastorów toruńskich.
Jego matka była patrycjuszką, również pięć sióstr wyszło za mąż za toruńskich patrycjuszy.
Ukończył Toruńskie Gimnazjum Akademickie.
Studiował filozofię i teologię we Frankfurcie nad Odrą, Wittenberdze, Getyndze.
Jako profesor prowadził wykłady z filozofii na uniwersytecie w Wittenberdze.
 |
| Samuel Luther Geret, ryc. T. Chambars sc. Lond. Ze zbiorów Książnicy Kopernikańskiej |
Na polecenie Rady Miasta Torunia zbierał pieniądze na budowę nowego kościoła ewangelickiego w Toruniu, objeżdżając Saksonię, Hanower i Prusy, Anglię i Holandię.
W 1757 roku powrócił do Torunia.
Został sekretarzem Rady Miejskiej.
Od 1761 roku zaczął jeździć do Warszawy jako rezydent Torunia na dworze królewskim.
Od 1763 zamieszkał w Warszawie na stałe.
Był rezydentem na dworze aż do 1776 roku.
Listy Gereta do Rady Miasta Torunia (przechowywane w Archiwum Państwowym w Toruniu) są bardzo ważnym źródłem do poznania dziejów I rozbioru Polski.
W tym czasie nawiązał liczne kontakty z polskimi i zagranicznymi politykami.
Jego najbliższym przyjacielem był ambasador rosyjski Kasper Saldern.
Był też blisko innych rosyjskich ambasadorów i carskich generałów (bardzo często pochodzenia niemieckiego).
Kontaktował się z dyplomatami duńskimi, pruskimi, saskimi i holenderskimi.
Znał osobiście króla Stanisława Augusta Poniatowskiego, przywódców "Familii", kanclerza, prymasa, ale też przywódców protestantów polskich.
Był zwolennikiem tradycyjnej autonomii Prus Królewskich, stronnikiem Rosji i przeciwnikiem Prus (mimo swej niemieckiej narodowości).
Walczył o swobody wyznaniowe dla ewangelików, a nawet przywrócenie uprzywilejowanej pozycji luteran w Toruniu.
Jego zasługą było to, ze Rosja nie zgodziła się na przyłączenie Torunia do Prus już w I rozbiorze.
Po powrocie do Torunia w 1776 roku jego stosunki z Radą Miejską układały się źle.
Ilustracją tych relacji była kwestia przekazania miastu Toruniowi portretu Stanisława Augusta Poniatowskiego.
Król ofiarował go miastu w 1783 roku na ręce Gereta, który pełnił urząd wiceburgrabi królewskiego.
Geret przez półtorej roku zwlekał z przekazaniem portretu Radzie Miasta.
Robił to, gdyż był w sporze z Toruniem z powodu dzierżawy wsi Rzęczkowo, należącej do miasta.
Echa zatargu dotarły nawet na dwór królewski.
Portret Stanisława Augusta Poniatowskiego pędzla Bacciarellego zawisł w końcu w Ratuszu Staromiejskim.
Znajduję się dziś w Sali Królewskiej i stanowi perłę w zbiorach Muzeum Okręgowego w Toruniu.
Geret był osobą konfliktową, pewną siebie i dbałą o swoje interesy.
Dzięki poparciu króla Stanisława Augusta Poniatowskiego został rajcą miejskim, syndykiem, wójtem przedmiejskim, sędzią staromiejskim, wetowym, scholarchą, podkamlarzem, burgrabią i w końcu w 1792 roku burmistrzem i prezydentem miasta.
Samuel Luter Geret był pionierem prasy w Polsce.
W latach 1760-1772 wydawał w Toruniu "Thornische woechentliche Nachrichten und Anzeigen".
W latach 1787-1791 był wydawca czasopisma "Thornische Historische Nachrichten".
W latach 1792-1795 wydawał "Woechentliche Thornische Nachrichten".
 |
| Thornische woechentliche Nachrichten und Anzeigen |
"Thornische woechentliche Nachrichten und Anzeigen" wychodziły co tydzień.
Było to pismo informacyjno-polityczne i czasopismo naukowe jednocześnie.
W czasie gdy Geret był w Warszawie pismem kierował jego szwagier i rektor Toruńskiego Gimnazjum Akademickiego Jan Albin Kries.
Geret przesyłał z Warszawy obszerne informacje dotyczące sytuacji politycznej w Polsce i Europie.
Informacje czerpał z pierwszej ręki od członków dworu króleskiego i zagranicznych dyplomatów.
Geret znal język polski, ale pisał po niemiecku.
Innym osobom zlecał tłumaczenie swych tekstów na język polski.
Periodyk "Thornische woechentliche Nachrichten und Anzeigen" był bardzo poczytny i zyskał duże znaczenie.
Ukazywał się w nakładzie blisko 800 egzemplarzy.
Była to zasługa politycznych relacji Gereta i burzliwych czasów - elekcja Stanisława Augusta Poniatowskiego, rządy "Familii", dysydencka konfederacja toruńska, konfederacja barska, I rozbiór Polski.
Takiego wyniku nie osiągnęła żadna inna ówczesna gazeta, aż do czasów Sejmu Wielkiego.
Czasopismo miało też duży zasięg terytorialny.
Czytano je na Pomorzu, Wielkopolsce, Śląsku, Warszawie, Prusach, Saksonii i Frankonii, od Rygi po Hamburg.
Geret od 1761 roku był właścicielem księgarni mieszczącej się w Ratuszu.
Należał do niego barokowy pałac przy Rynku Staromiejskim, gdzie obecnie znajduje się gmach poczty.
Posiadał dużo ziemi we wsi Mokre, które połączył w folwark Geretowo.
Posiadłość tę liczącą 340-hektarów przemianował na Katharinienflur (Katarzynka) na cześć swojej żony.
Wiodła tam w XIX wieku ul. Samuela Luthra Gereta (obecnie ul. Chrobrego).
W zbiorach Ksiąznicy Kopernikańskiej znajduje się kilkadziesiąt starodruków z XVIII wieku, których twórcą był Samuel Luter Geret.
| 1 | Ad magnificos dvvmviros Albrertvm Borkowski civit. Thorvnensis prae-consvlem... pro- praesidem, ivdicii terrestris palatinatvs Cvlmensis assessorem et Antonivm Gieringivm eivsdem civitat. Thorvnensis praeconsvlem et proto-scholarcham svper ingressv et egressv anni climacterici magni alterivs a.d.XXIX Ivn. alterivs a.d.XXX Oct. gratvlatoria epistola Samvelis Lvth. Gereti, Thorvn... - Gedani : typis Thomae Iohannis Schreiberi 1748. |
| 2 | Als der... Herr Christoph Andreas Geret Koenig. Preussischer und Fuerstl. Brandenburg- Anspachischer Consistorial-und Kirchen-Rath... Ministerii in Thorn Senior und... Pastor bey der Evangel. Gemeine in der Altenstadt seine... Tochter die... Jungfer Regina an den... Herrn Johann Thomas Soemmerring... Medicinae Doctorem... wolte an dem... Tage der... Verbindung gegen legen Johann Daniel Hoffmann. - Thorn : gedruckt bey Joh. Nicolai 1740. |
| 3 | An dem erfreulichen Hochzeit-Feste Des [...] Herrn Johann Daniel Hevelcke treufleiszigen Seel-Sorgers der Evangel. Gemeine in Conitz mit der [...] Jungfer Christina Des [...] Herrn Christoph Heinrich Andreas Geret Hochberühmten Senioris und Pastoris in Thorn [...] Zweyten Jungfer Tochter, legten ihre schuldige gratulation ab Jnnen benandte Anno 1740. den 30. Augusti. - Thorn : Gedruckt bey Joh. Nicolai [...] [1740]. |
| 4 | Belehrende historische Nachricht von dem eigentlichen wahren Jahrhunderte hindurch bestehenden Vaterlande der Stadt Thorn : durch Natur und Diplome gesichert : Nebst einer Land-Karte. - [Toruń : Jan Adam Kimmel] 1795. |
| 5 | Brevis ac svccincta demonstratio, civilitatibvs minoribvs jvs statvs vel activitatis in conventibvs terrarvm Prvssiae generalibvs competere. - Gedani : typis Schreiberianis 1768. |
| 6 | Brevis ac svccincta demonstratio, civilitatibvs minoribvs jvs statvs vel activitatis in conventibvs terrarvm Prvssiae generalibvs competere. - Gedani : typis Schreiberianis 1768. |
| 7 | Christus hat seine Christinam heimgeholet; welches A. C. 1741, am Andreas-Tage, zu Conitz, Bey dem Grabe einer jungen Christlichen Kind-Betterin, nemlich, Der [...] Frauen Christina Hevelckin, geb. Geretin, Des [...] Herrn Joh. Daniel Hevelcke [...] Lehrers Der Evangelisch- Lutherischen Gemeine Jn [...] Königlichen Stadt Conitz [...] Ehegattin, Nach dem Sie den 14. Novembr. Zum ersten mahl, Zur sonderlichen Freude ihres Hauses und Beiderseitiger Angehörigen, eines gesunden Söhnleins genesen, aber auch bey bald darauf den 24. ejusd. im 19 den Jahr ihres Alters erfolgten frühzeitigen Ableben, der Seelen nach ihren Kirchengang in den Himmel gehalten [...] zu einigem Troste / in einer kurtzen Abdankung hat vorstellen wollen Dero [...] Freund und Diener Andreas Hanisch, Evangelisch-Lutherischer Prediger in Friedland. - Thorn : Gedruckt bey Joh. Nicolai [...] [1741]. |
| 8 | De Aldi Pii Manutii Romani vita meritisque in rem literatam liber Ungeri singularis. - Vitembergae : Ex Off. Viduae Scheffleriae 1753. |
| 9 | De Aldi pii Manutii Romani vita meritisqve in rem literatam dissertationem nec dum editam observationibus suis illustratam... publice proponit... respondente Gabriele Godofredo Vogt... D. 9 Augusti A. 1753. - Vitembergae : vid. Scheffleriae 1753. |
| 10 | De Aldi Pii Manutii Romani vita meritisqve in rem literatam. Liber Vngeri singularis. - Vitembergae : ex off. Vid. Scheffleriae 1753. |
| 11 | De negationibvs ad dispvtandvm proposita in Gymnasio Thorvnensi ab illivs rectore Geo. Gvilielmo Oedero et valedictvro cive Sam. Lvthero Gereto a.d.XXVII. Mart. a. c. n. CI)I)CCXXXXVIIII. - Thorvnii : imprimebat Theophilus Ehrenfried Waetzoldt 1749. |
| 12 | De negationibvs ad dispvtandvm proposita in Gymnasio Thorvnensi ab illivs rectore Geo. Gvilielmo Oedero et valedictvro cive Sam. Lvthero Gereto a.d.XXVII. Mart. a. c. n. CI)I)CCXXXXVIIII. - Thorvnii : imprimebat Theophilus Ehrenfried Waetzoldt 1749. |
| 13 | Exercitationis historico-litratae variorum de Arnabio Afro eiusque theologia iudicia exhibentis antelogium de non conteranenda antiquissimorum inter Christianos doctorum scientia cuius sectionem I. ad. 29 Dec. 1752. ... pertractabit... - Witembergae : vid. Scheffleriae 1752. |
| 14 | Gerechte Klagen betrübter Kinder wurden geführet über den schmertzlichen Verlust Jhres [...] Herrn Vaters des [...] Herrn Joh. Friedrich Tribels [...] Seelen Sorgers der Neustädtische Gemeine zur H. Dreyfaltigkeit in Thorn als Er den 30. December des 1742sten Jahres [...] seelig einschlieff und darauff den 6. January 1743 bey einem [...] Leichen Conduct zur Erden bestattet wurde, von seinen [...] Söhnen. - [Toruń] : Gedruckt bey Johann Nicolai [...] [1743]. |
| 15 | Das jetztlebende Thorn im merkwürdigen Jahr 1793 nach der, ohne disjährige kühr blos erfolgten gewöhnlichen Versetzung der Aemter. - Frankfurt und Leipzig : [s.n.] 1793. |
| 16 | Neuer und alter Calender auf das Jahr nach Christi Geburt 1762 fuer die Stadt Thorn und benachbarte Oerter mit Fleiss berechnet. - Thorn : gedruckt und zu haben bey Christian Friedrich Kunzen [1761]. |
| 17 | Neuer und alter Calender auf das Jahr nach Christi Geburt 1762 fuer die Stadt Thorn und benachbarte Oerter mit Fleiss berechnet. - Thorn : gedruckt und zu haben bey Christian Friedrich Kunzen [1761]. |
| 18 | Schreiben eines Polen an einen Freund in Sachsen ueber das Schreiben eines Elbingers und dessen Einleitung: die gegenwaertigen Streitigkeiten der Stadt Danzig betreffend. - [Toruń] : [s.n.] 1784. |
| 19 | Staats-und Address-Calender von Thorun aufs Jahr 1761. - [Toruń] : gedrukt und zu haben bey Christian Friedrich Kuntzen [1761]. |
| 20 | Thornische woechentliche Nachrichten und Anzeigen nebst einem Anhange von gelehrten Sachen. Achtes Jahr 1767. - Thorn : gedruckt bey Paul Marcus Bergmann 1767. |
| 21 | Thornische woechentliche Nachrichten und Anzeigen nebst einem Anhange von gelehrten Sachen. Dreyzehntes Jahr 1772. - Thorn : gedruckt bey Paul Marcus Bergmann 1772. |
| 22 | Thornische woechentliche Nachrichten und Anzeigen nebst einem Anhange von gelehrten Sachen. Drittes Jahr 1762. - Thorn : gedruckt bey Christian Friedrich Kunzen 1762. |
| 23 | Thornische woechentliche Nachrichten und Anzeigen nebst einem Anhange von gelehrten Sachen. Eilftes Jahr 1770. - Thorn : gedruckt bey Paul Marcus Bergmann 1770. |
| 24 | Thornische woechentliche Nachrichten und Anzeigen nebst einem Anhange von gelehrten Sachen. Erstes Jahr 1760. - Thorn : gedruckt bey Christian Friedrich Kunzen 1760. |
| 25 | Thornische woechentliche Nachrichten und Anzeigen nebst einem Anhange von gelehrten Sachen. Fuenftes Jahr 1764. - Thorn : gedruckt bey Paul Marcus Bergmann 1764. |
| 26 | Thornische woechentliche Nachrichten und Anzeigen nebst einem Anhange von gelehrten Sachen. Fuenftes Jahr 1764. - Thorn : gedruckt bey Paul Marcus Bergmann 1764. |
| 27 | Thornische woechentliche Nachrichten und Anzeigen nebst einem Anhange von gelehrten Sachen. Neuntes Jahr 1768. - Thorn : gedruckt bey Paul Marcus Bergmann 1768. |
| 28 | Thornische woechentliche Nachrichten und Anzeigen nebst einem Anhange von gelehrten Sachen. Sechstes Jahr 1765. - Thorn : gedruckt bey Paul Marcus Bergmann 1765. |
| 29 | Thornische woechentliche Nachrichten und Anzeigen nebst einem Anhange von gelehrten Sachen. Siebendes Jahr 1766. - Thorn : gedruckt bey Paul Marcus Bergmann 1766. |
| 30 | Thornische woechentliche Nachrichten und Anzeigen nebst einem Anhange von gelehrten Sachen. Viertes Jahr 1763. - Thorn : gedruckt bey Paul Marcus Bergmann 1763. |
| 31 | Thornische woechentliche Nachrichten und Anzeigen nebst einem Anhange von gelehrten Sachen. Zehntes Jahr 1769. - Thorn : gedruckt bey Paul Marcus Bergmann 1769. |
| 32 | Thornische woechentliche Nachrichten und Anzeigen nebst einem Anhange von gelehrten Sachen. Zweytes Jahr 1761. - Thorn : gedruckt bey Christian Friedrich Kunzen 1761. |
| 33 | Thornische woechentliche Nachrichten und Anzeigen nebst einem Anhange von gelehrten Sachen. Zwoelftes Jahr 1771. - Thorn : gedruckt bey Paul Marcus Bergmann 1771. |
| 34 | Der Thornischen historischen Nachrichten von dem Anfange, Fortgange und Ende, des gegenwärtigen Krieges der Oestreicher, Tuerken, und Russen. Vierter Jahrgang. [Tyg. ; 2. I. 1790-29. XII. 1790]. - Thorn : gedruckt bey J. A. Kimmel 1890. |
| 35 | Der Thornischen historischen Nachrichten von dem Anfange, Fortgange und Ende, des gengenwaertigen Krieges der Oestreicher, Tuerken, Russen und Schweden. Dritter Jahrgang. [Tyg. ; 3. I. 1789-30. XII. 1789]. - Thorn : gedruckt bey J. A. Kimmel 1789. |
| 36 | Der Thornischen historischen Nachrichten von dem Anfange, Fortgange und Ende des jetzigen Tuerkenkrieges mit Russland und Oestreich... [Tyg. ; Jh. 1(1. XI. 1787-31. V. 1788), Jh. 2(1. VI. 1788-31. XII. 1788)]. - Thorn : gedruckt bey Carl Gottlob Gebhard 1787-1788. |
| 37 | Ulotka w języku francuskim w sprawie zbierania funduszy na budowę kościoła protestanckiego w Toruniu. [Inc.:] Messieurs, Sa Majeste le Roi de Pologne a fait la Grace aux Protestans de la Ville de Thorn... - [S.l.] : [s.n.] [s.a.]. |
| 38 | Viro... Christophoro Henrico Andreae Geroto... parenti optimo diem natalem LXVII a.d.27 Jan. 1752 ex divini sententia gratulatur filius. - Gottingae : G. L. Schultz 1752. |
POLECANA LITERATURA
Jerzy Dygdała
hasło: Geret Samuel Luther (1730-1797)
Toruński Słownik Biograficzny
T. 2, s. 90-93
Sygnatura IIIA/12t.2
Jerzy Dygdała
Toruńskie czasopismo "Thornische wöchentliche Nachrichten und Anzeigen".
Zapiski Historyczne
Tom XLIII - rok 1978 - zeszyt 3 - s. 67-87
Sygnatura SIRr II/3-1978c
Jerzy Dygdała
Polityka Torunia wobec władz Rzeczypospolitej w latach 1764-1772
Roczniki Towarzystwa Naukowego w Toruniu
Rocznik 78 - zeszyt 2
Sygnatura SIRr II/1-R.78, z.2
Jerzy Dygdała
Źródła do dziejów pierwszego rozbioru Polski w archiwum toruńskim
Zapiski Historyczne
Tom XXXVII - rok 1972 - zeszyt 4 - s. 133-149
Sygnatura SIRr II/3-1972d
Ewa Głodowska
Z dziejów "Thornische Historische Nachrichten von dem Anfange, Fortgange udn Ende des jetzigen Türkenskrieges mit Russland und Oestereich" (1787-1791)
Studia o bibliotekach i zbiorach polskich - tom 6 - s. 69-80
Sygnatura SIRi IId/10t.6
Halina Załęska
Wizerunek Toruński Stanisława Augusta
Rocznik Muzeum w Toruniu
Tom IV - s. 147-182
Sygnatura SIRr XXIXb/1.t.4