Konferencja naukowa i dydaktyczna
27 listopada 2014
Centrum Dialogu w Toruniu
W czwartek, 27 listopada, w sali audytoryjnej Centrum Dialogu im. św. Jana Pawła II w Toruniu, odbyła się IV ogólnopolska konferencja naukowa i dydaktyczna z serii „Dzieje regionu kujawsko-pomorskiego” pod tytułem: „Ludzie wolności w regionie kujawsko-pomorskim”. Jej organizatorami byli: Urząd Marszałkowski Województwa Kujawsko-Pomorskiego w Toruniu, Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu oraz Uniwersytet Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy.
Obrady otworzył profesor Wojciech Polak, który powitał licznie zgromadzonych w sali audytoryjnej słuchaczy, wymieniając znaczniejszych z nazwiska i stanowiska. Wśród tych drugich znalazł się Jego Magnificencja Rektor Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego profesor Janusz Ostoja-Zagórski, dyrektor Oddziału Instytutu Pamięci Narodowej w Gdańsku doktor habilitowany Mirosław Golon, Radny Rady Miasta Torunia doktor Ludwik Szuba, a także dyrektor Departamentu Edukacji i Sportu Urzędu Marszałkowskiego w Toruniu Marcin Drogorób. W dalszej kolejności wymienione osoby zabrały głos, każdorazowo witając słuchaczy i życząc owocnych dyskusji. Dodatkowo, doktor Szuba przeczytał na tę okazję list Prezydenta Miasta Torunia Michała Zaleskiego.
Po otwarciu obrad przystąpiono do wygłaszania referatów, które zostały już w poszerzonej wersji opublikowane w pracy zbiorowej zatytułowanej Ludzie wolności w regionie kujawsko-pomorskim pod redakcją Michała Białkowskiego, Zdzisława Biegańskiego i Wojciecha Polaka (Toruń 2014). Zgromadzeni w sali wysłuchali 12 referatów oraz 1 prezentacji. W książce znajdziemy dodatkowo 2 teksty, których autorzy nie wygłaszali referatów na konferencji. Publikacja ta, wraz dwiema innymi (Ochrona dziedzictwa kulturowego na terenie województwa kujawsko-pomorskiego. Doświadczenie, stan obecny, perspektywy pod redakcją Sławomira Łanieckiego (Bydgoszcz 2014); Prezydenci Rzeczpospolitej Polskiej na Pomorzu i Kujawach pod redakcją Michała Białkowskiego i Wojciecha Polaka (Toruń 2013)), znalazła się w pakiecie konferencyjnym, który otrzymał każdy, kto zarejestrował się do 21 listopada na stronie http://edukacjaisport.kujawsko-pomorskie.pl/rejestracja1.
Prowadzącym pierwszą część konferencji (do przerwy) był profesor Zdzisław Biegański. Pierwszy prelegent, profesor Zbigniew Zyglewski, przedstawił bohaterów walk z zakonem krzyżackim w XIV-XV wieku z terenów dzisiejszego województwa kujawsko-pomorskiego („Regionalni zwycięzcy walk z zakonem krzyżackim o wolność pogranicza kujawskiego w XIV i XV w.”). Usłyszeliśmy o m. in. Januszu Brzozogłowym, staroście bydgoskim, walczącym z Zakonem na początku XV wieku. Jego zasługi na tym polu miały być tak duże, że według prelegenta winien on otrzymać pomnik w Bydgoszczy.
Tematem kolejnego wystąpienia autorstwa Krzysztofa Roguckiego był generał Józef Haller, Błękitna Armia i ich związki z regionem kujawsko-pomorskim („Przynieśli upragnioną wolność. Generał Józef Haller, Błękitna Armia i ziemia pomorska”). Referat został wzbogacony prezentacją zdjęć ukazujących generała m. in. w Toruniu i Bydgoszczy.
Trzeci prelegent, profesor Włodzimierz Jastrzębski, opowiedział o Leonie Janta Połczyńskim, zasłużonym działaczu na rzecz polskości i rozwoju Pomorza w czasach zaborów i II RP („Leon Janta Połczyński (1687-1961, jako działacz niepodległościowy w zaborze pruskim i w okresie odrodzonej Rzeczpospolitej”). Słuchając wykładu, poznaliśmy na pierwszy rzut oka mało efektowny, ale za to efektywny sposób wspierania sprawy polskiej, polegający na pracy u podstaw. To dzięki staraniom m. in. Połczyńskiego Pomorze bez walk i rozlewu krwi zostało przyznane II RP.
O niezbrojnej walce o polskość dowiedzieliśmy się również z referatu doktor Ewy Gawrońskiej, dotyczącego życia muzycznego na ziemi chełmińskiej i michałowskiej do II wojny światowej („Poprzez kulturę do wolności. Zasłużeni organizatorzy i twórcy życia muzycznego na ziemi chełmińskiej i michałowskiej do 1939 r.”). Wystąpienie wzbogacone zostało pokazem okładek wydawnictw i programów koncertów, a także odsłuchaniem utworu muzycznego „Preludium – Perpetuum mobile”, autorstwa pedagoga muzycznego, kompozytora i dyrygenta Zygmunta Moczyńskiego.
Kolejna referentka, doktor Izabela Mazanowska, zapoznała audytorium z tragicznymi wydarzeniami na Pomorzu jesienią 1939 roku („Wolność najważniejszą ma cenę. Portal zbiorowy ofiar zbrodni Samoobrony Niemieckiej (der Volksdeutsche Selbstschutz) na Pomorzu jesienią 1939 r.”). Wówczas Samoobrona Niemiecka przeprowadziła eksterminację polskiej elity. Doktor Mazanowska zaprezentowała tę akcję na przykładzie losów paru osób z regionu. Słuchając wystąpienia, poznaliśmy bogate życiorysy postaci, które odcisnęły trwałe piętno na dziejach naszego regionu i których działalność została brutalnie zakończona.
Przed przerwą wysłuchaliśmy jeszcze jednego wystąpienia autorstwa Sorayi Klaudii Kuklińskiej o życiu bohaterskiej bydgoszczanki Haliny Stabrowskiej podczas II wojny światowej („O Polskę wolną i silną – portret Haliny Stabrowskiej (1901-1943), działaczki społecznej i żołnierza SZP-ZWZ-AK”). Prelegentka zapoznała audytorium z ciekawym życiorysem Stabrowskiej, która odznaczyła się dla kraju już przez wojną. Przed jej wybuchem, pomimo namów ze stron bliskich, nie opuściła kraju. Będąc na miejscu, oddała się do dyspozycji władz zbrojnego podziemia, robiąc w nim sporą karierę. Jako szef Wydziału Legalizacji odpowiadała za przygotowanie dokumentów dla najważniejszych konspiratorów, za co ostatecznie zapłaciła najwyższą cenę.
Po tym wystąpieniu nastąpiła przerwa.
Po przerwie obejrzeliśmy prezentację nowej strony internetowej Klubu Odkrywców Historii Regionu (w skrócie KOHR). Zgodnie z planem, miała ona mieć miejsce przed przerwą, ale ze względu na powstałe w międzyczasie opóźnienie, odbyła się już po niej. Sebastian Kiełpiński, reprezentujący wykonawcę, zapoznał audytorium ze strukturą i funkcjonalnością portalu.
Potem odbyła się krótka, ale żywiołowa dyskusja, w której oprócz Kiełpińskiego wzięła udział osoba z sali – uczestnik projektu (autor tekstów na portalu) i Kamila Łajczak, koordynator projektu KOHR z Wydziału Projektów Edukacyjnych i Stypendiów Urzędu Marszałkowskiego w Toruniu. Jej tematem był los starej strony internetowej KOHR-u i przyszłość nowej. Kamila Łajczak zapewniła, iż mimo pewnych formalnych problemów projekt będzie nadal realizowany.
Od czasów współczesnych i Internetu do okresu stalinowskiego przenieśliśmy się za sprawą referatu doktor Alicji Paczoskiej-Hauke pod tytułem „Tragiczne losy kujawskich żołnierzy niezłomnych po 1945 r.” Usłyszeliśmy o nierównej walce młodych ludzi o wolną Polskę w naszym regionie, którzy zamiast pójść na studia musieli chwycić za broń. Autorka zapoznała nas z ciekawymi życiorysami Jerzego Gadzinowskiego ps. „Szary” i jego oddziału. Opowiedziała tragiczną historię Gabriela Fejcho ps. „Harcerz”, „Bury”, „Ogień”, następcy „Szarego”, i jego powtórnego pochówku w Somplonie.
Kolejne dwa referaty wygłosili prowadzący konferencję doktor Michał Białkowski i profesor Wojciech Polak. Pierwszy przedstawił postać profesora Andrzeja Tyca, naukowca, opozycjonisty i wojewody toruńskiego („Wiara i nauka – siostry wolności. Zarys działalności religijnej”). Profesor Polak opowiedział natomiast o legendarnym przywódcy NSZZ „Solidarność” w Regionie Toruńskim Antonim Stawikowskim („Antoni Stawikowski – przywódca Niezależnego Samorządnego Związku Zawodowego „Solidarność” w Regionie Toruńskim w latach 1981-1989”). To właśnie Stawikowski razem z innym działaczem Wiesławem Cichoniem założyli Bibliotekę Społeczną, niezależną książnicę, zbierającą, przechowującą i udostępniającą za pomocą rewersów z Biblioteki Uniwersyteckiej w Toruniu wolnościową literaturę.
Inna, znana postać „Solidarności” w regionie, związany z Bydgoszczą ksiądz Józef Kutermak, stała się tematem wystąpienia księdza doktora Michała Damazyna („Ks. Józef Kutermak CM (1936-1996) – kapelan wolnych ludzi”). Referat został wzbogacony interesująca lekturą dokumentów z czasów PRL-u, przede wszystkim raportów Służby Bezpieczeństwa i zeznań świadków. Swoistą ciekawostką była wybiórcza pamięć osób słuchających kazań księdza Kutermaka, gdyż nikt nie pamiętał o czym były.
Przedostatnie wystąpienie również zostało poświęcone osobie związanej z „Solidarnością” („Andrzej Murawski – działacz toruńskiej „Solidarności””). Judyta Bielanowska przedstawiła postać Andrzeja Murawskiego, pracownika toruńskiego Zakładu Remontowego Urządzeń Gazowniczych, organizatora grupy szturmowej „Komin”, która zawiesiła w nocy z 10 na 11 listopada 1982 roku na kominie toruńskiej gazowni flagę „Solidarności”. Później uczestniczył w manifestacji prosolidarnościowej z okazji święta 1 Maja za co, obecny na sali podczas wygłaszania referatu, przeszedł „ścieżkę zdrowia”, co zrujnowało na zawsze jego kondycję fizyczną.
Na samym końcu usłyszeliśmy o karierach aktorów z regionu Poli Negri i Bogusława Lindy („Ludzie wolności? O filmowcach z regionu kujawsko-pomorskiego: od Poli Negri do Bogusława Lindy”). Doktor Joanna Szczutkowska posłużyła się biografiami znanych odtwórców, aby pokazać działanie braku swobody w kinematografii na przykładzie amerykańskiego kapitalizmu i polskiego realnego socjalizmu. Według niej, zarówno w jednym, jak i drugim systemie wolność tworzenia jest ograniczona.
Po tym wystąpieniu zaplanowana była dyskusja. Zadane zostało jednak jedno krótkie pytanie, na które padła równie krótka odpowiedź. Przesunięcie w czasie (ponad godzina) i wynikająca z tego mała frekwencja na sali nie pozwoliły na rozwinięcie się dłuższej dyskusji. W efekcie, profesor Polak wraz z doktorem Białkowskim zakończyli konferencję, dziękując wszystkim za udział.