Prusy Królewskie i Krzyżackie
po II Pokoju Toruńskim
1466-1525
Międzynarodowa konferencja naukowa
z okazji 550 rocznicy zawarcia II pokoju toruńskiego
Toruń, 19-21 X 2016
Dnia 19 października 1466 roku zawarto w Toruniu traktat kończący wojnę trzynastoletnią pomiędzy Polską a zakonem krzyżackim. W jego wyniku do Polski przyłączono Pomorze Gdańskie, Żuławy, Powiśle, ziemie chełmińską i michałowską oraz Warmię. Tereny te zaczęto później określać terminem „Prusy Królewskie” jako przeciwieństwo obszarów pozostawionych we władaniu Zakonu.
W okrągłą rocznicę tego wydarzenia w Toruniu zorganizowano międzynarodową konferencję naukową. Jej organizatorami byli: Towarzystwo Naukowe w Toruniu, Instytut Historii i Archiwistyki UMK i Muzeum Okręgowe w Toruniu. Osobą odpowiedzialną za przedsięwzięcie był profesor Roman Czaja z UMK, mający do pomocy sekretarzy: doktora Cezarego Kardasza z TNT oraz magistra Annę Marynowską z UMK. Patronat honorowy nad konferencją objął Michał Zaleski, Prezydent Miasta Torunia. Na koniec dodać należy jeszcze, iż gościem i uczestnikiem był doktor Bruno Plater, Wielki Mistrz Zakonu Najświętszej Marii Pani Domu Niemieckiego.
Imprezę zainaugurowano w środę 19 października od otwarcia wystawy zatytułowanej: „II Pokój Toruński” w Ratuszu Staromiejskim (Muzeum Okręgowe w Toruniu).
Następnego dnia rozpoczęto wygłaszanie referatów i dyskutowanie nad nimi, co miało miejsce w Sali Rady Wydziału Nauk Historycznych im. Profesora Karola Górskiego (Collegium Humanisticum, C.039). W obradach uczestniczyli goście i naukowcy z Niemiec i Austrii, dlatego organizatorzy zdecydowali się na tłumaczenie symultaniczne każdego wystąpienia.
Piszący te słowa wysłuchał trzech referatów z pierwszej części, którą prowadził profesor Janusz Małłek z UMK, i poniżej w skrócie je opisze.
Pierwszym z prelegentów był profesor Stefan Kwiatkowski z Uniwersytetu Szczecińskiego, który miał wystąpienie zatytułowane: „Idea pokoju i cele wojny stron konfliktu w przededniu i na początku wojny trzynastoletniej 1454-1466”. Referent przedstawił w nim przeciwników w konflikcie: Polskę, stany pruskie i Zakon. Scharakteryzował ich możliwości oraz wynikające z tego cele w wojnie i idee pokoju. To wszystko podlegało zmianom w czasie długiego konfliktu. Na przykład, znaczenie szlachty pruskiej po klęsce w bitwie pod Chojnicami i oblężeniu Świecia miało się stać marginalne. Zwycięski król i stany nie osiągnęły pierwotnych celów i musiały zadowolić się częściowym sukcesem.
W drugim wystąpieniu pod tytułem „Rokowania dyplomatyczne wokół pokoju toruńskiego 1466” profesor Adam Szweda z UMK opisał pertraktacje, jakie toczyły się od samego początku wojny trzynastoletniej. Zebrani w sali mogli poznać szczegóły instrukcji dla przedstawicieli skonfliktowanych stron. Na przykład, w jednej z nich określono przeciwników mało dyplomatycznym mianem „wrogów”. Inną ciekawostką jest częste wypominanie Zakonowi przez polską stronę uprowadzenia w 1393 roku księcia mazowieckiego Janusza. Taki postępek nie świadczył najlepiej o zakonnikach i dawał do ręki ich przeciwników argument osłabiający ich własne.
Autorem trzeciego i zarazem ostatniego referatu zatytułowanego: „II pokój toruński w dziejopisarstwie polskim, krzyżackim i pruskim XV-XVI wieku” był profesor Zonenberg z Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy. Na początku autor omówił i porównał ze sobą dwa źródła z XV wieku, jakimi są dzieła Jana Długosza i sekretarza gdańskiej rady miejskiej Jana Lindau. Następnie przeszedł do opisu późniejszych materiałów, zaczynając od pracy Macieja z Miechowa. Zebrani w Sali poznali przedstawienie II pokoju toruńskiego w kronikach Marcina Kromera, Aleksandra Gwagnina i przepisującego od niego całe zdania Stanisława Sarnickiego. Na koniec referent opisał zapiski toruńskiego plebana Hieronima Waldau i Die Danziger Chronik vom Bunde.
Po trzecim wystąpieniu prowadzący obrady profesor Janusz Małłek rozpoczął dyskusję, w której oprócz prelegentów wzięli udział: Profesor Udo Arnold z Uniwersytetu w Bonn (Universität Bonn), profesor Roman Czaja, profesor Stanisław Roszak z UMK, profesor Wiesław Długokęcki z Uniwersytetu Gdańskiego, profesor Jurgen Sarnowsky z Uniwersytetu w Hamburgu (Universität Hamburg), doktor Dieter Heckmann z Tajnego Archiwum Państwowego Fundacji Pruskiego Dziedzictwa Kulturowego w Berlin-Dahlem (Geheimes Staatsarchiv Preußischer Kulturbesit Berlin-Dahlem) oraz profesor Janusz Małłek.
Program konferencji:
Środa / Mittwoch
17.30 Otwarcie wystawy „II Pokój Toruński“ w Muzeum Okręgowym / Eröffnung der Ausstellung „Der zweite Thorner Frieden“ im Bezirksmuzeum,
Czwartek / Donnerstag
9.00 Otwarcie / Eröffnung
Prowadzenie / Moderation: Janusz Małłek (Uniwersytet Mikołaja Kopernika)
Stefan Kwiatkowski (Uniwersytet Szczeciński), Idea pokoju i cele wojny stron konfliktu w przededniu i na początku wojny trzynastoletniej 1454-1466 (Die Friedensidee und die Kriegsziele der Konfliktseiten am Vorabend und am Anfang des Dreizehnjährigen Krieges 1454-1466)
Adam Szweda (Uniwersytet Mikołaja Kopernika), Rokowania dyplomatyczne wokół pokoju toruńskiego 1466 (Diplomatische Verhandlungen um den Thorner Frieden 1466)
Sławomir Zonenberg (Uniwersytet Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy), II pokój toruński w dziejopisarstwie polskim, krzyżackim i pruskim XV-XVI wieku (Der zweite Thorner Frieden in der polnischen, preussischen und Deutschordens-Historiographie)
Dyskusja/ Diskussion
11.30 Prowadzenie/ Moderation: Udo Arnold (Universität Bonn)
Andrzej Radzimiński (Uniwersytet Mikołaja Kopernika), Kościół w Prusach Królewskich i Krzyżackich po II pokoju toruńskim – czas kontynuacji i przemian (Kirche in Königlich und Deutschordens-Preußen nach dem zweiten Thorner Frieden – die Zeit der Kontinuität und der Veränderungen)
Julia Możdżeń (Uniwersytet Mikołaja Kopernika), Początki reformacji w Gdańsku i Królewcu w świetle współczesnej historiografii (Die Anfänge der Reformation in Danzig und Königsberg Preußen im Lichte der zeitgenössischen Historiographie)
Dyskusja / Diskussion
14.30 Prowadzenie / Moderation: Roman Czaja (Uniwersytet Mikołaja Kopernika)
Wiesław Długokęcki (Uniwersytet Gdański), Grupy kierownicze w Malborku i Królewcu w drugiej połowie XV w. (Die Führungsgruppen in Marienburg und Königsberg in der zweiten Hälfte des 15. Jhs.)
Michał Targowski (Uniwersytet Mikołaja Kopernika), Stara i nowa szlachta w Prusach Królewskich w latach 1466-1525 (Der alte und neue Adel in Königlich Preussen in den Jahren 1466-1525)
Dyskusja/ Diskussion
17.00 Dyskusja panelowa / Podiumdiskussion
„Postrzeganie II pokoju toruńskiego w polskiej i niemieckiej pamięci historycznej oraz w tradycji zakonu krzyżackiego”
“Die Wahrnehmung des zweiten Throner Friedens in der polnischen und deutschen historischen Gedächtnis und in der Tradition des Deutschen Ordens”
Udo Arnold, Roman Czaja, Bruno Platter OT, Andrzej Radzimiński, Adam Szweda, Janusz Trupinda.
Piątek/ Freitag
9.00 Prowadzenie / Moderation: Marie-Luise Heckmann (Universität Potsdam)
Jürgen Sarnowsky (Universität Hamburg), Die Finanzpolitik des Deutschen Ordens unter Friedrich von Sachsen (Polityka finansowa zakonu krzyżackiego w czasach Fryderyka Saskiego)
Cezary Kardasz (Towarzystwo Naukowe w Toruniu), Stosunki gospodarcze między Gdańskiem a Królewcem w latach 1466-1525 (Die Wirtschaftsbeziehungen zwischen Danzig und Königsberg in den Jahren 1466-1525)
Rafał Kubicki (Uniwersytet Gdański), Klasztory w Prusach Zakonnych i Królewskich od 1466 do Reformacji (Die Klöster im Ordensland Preussen und Königlich-Preußen nach 1466 bis zur Reformation)
Dyskusja/ Diskussion
11.45 Prowadzenie/ Moderation: Andrzej Radzimiński (Uniwersytet Mikołaja Kopernika)
Udo Arnold (Universität Bonn), Die Visitation als Mittel traditioneller Ordensstruktur nach 1466 (wizytacje jako środek tradycyjnej struktury zakonu krzyżackiego po 1466 r.).
Dieter Heckmann (Geheimes Staatsarchiv PK Berlin-Dahlem), Aspekte der Neuordnung des Kanzleiwesens im preußischen Ordensland nach dem 2. Thorner Friedensschluss (Aspekty nowego porządku kancelaryjnego w Prusach Krzyżackich po zawarciu II. pokoju toruńskiego)
Arno Mentzel-Reuters (Monumenta Germaniae Historica München), Identitätsmodelle in der preußischen Landeshistoriographie 1466-1525 (Modele tożsamości w pruskiej historiografii krajowej 1466-1525)
Dyskusja / Diskussion