Zamek Dybowski przeżywał okres swej świetności w XV wieku.
Było to związane z niezwykłym rozwojem Nowej Nieszawy lokowanej na przeciwległym brzegu Wisły w stosunku do Starego Miasta Torunia.
Ten niewielki obszar Kujaw należał od 1230 roku na mocy przywileju Konrada Mazowieckiego do Zakonu Krzyżackiego.
Krzyżacy otrzymali gród Nieszawę z czterema wsiami.
Była to tzw. I Nieszawa, która znajdowała się w okolicach dzisiejszej Małej Nieszawki.
Wybudowali tam zamek, będący siedzibą komtura.
Komturstwo nieszawskie zostało zdobyte przez Władysława Jagiełłę w 1422 roku.
Zamek krzyżacki został zburzony.
 |
| Przyjaciel Ludu, Leszno, 27 sierpnia 1842, R.9, nr 9 s. 68, sygnatura TN 0200 |
Władysław Jagiełło nadał w 1425 roku prawa miejskie Nowej Nieszawie (II Nieszawa, Dybów).
Miasto było położone tuż przy przeprawie wiślanej i od razu stało się wielkim handlowym konkurentem Torunia.
Między 1427 a 1430 rokiem wybudowano zamek, który stał się rezydencją polskich królów.
Sercem zamku był budynek mieszkalny (trójkondygnacyjny, podpiwniczony).
Do rezydencji dobudowano prostokątny dziedziniec otoczony grubymi murami.
Od południowej strony znajdowała się wieża bramna.
Narożnik północno-wschodni wzmacniała wysoka obronna wieża ogniowa.
Zamek otoczony był fosą.
Nowa Nieszawa była solą w oku mieszczan toruńskich.
W 1431 roku wojska toruńskie i krzyżackie zdobyły nawet przejściowo Zamek Dybowski i Nową Nieszawę.
W okresie wojny trzynastoletniej częstym gościem na zamku był król Kazimierz IV Jagiellończyk.
Tu urodziła się jego córka Anna (późniejsza księżna Pomorza Zachodniego).
Na zamku toczyły się tajne negocjacje ze Związkiem Pruskim poprzedzające akt inkorporacji Prus do Polski.
W 1454 roku pod Zamkiem Dybowskim zgromadziło się polskie rycerstwo przybyłe na wojnę, któremu król nadał liczne przywileje zwane statutami nieszawskimi.
Dzięki swemu wkładowi finansowemu w utrzymanie wojsk królewskich, Toruń zatriumfować w końcu nad Nową Nieszawą.
W 1460 roku Kazimierz Jagiellończyk ustąpił torunianom i nakazał zburzenie Nowej Nieszawy.
Mieszkańców przeniesiono w górę Wisły, gdzie założono istniejące do dziś miasto Nieszawę (III Nieszawa).
Zamek Dybowski ocalał i stał się siedzibą starosty dybowskiego.
Przynosił znaczne dochody staroście dzięki mieszczącej się w Dybowie komorze celnej.
W 1466 roku w namiotach rozstawionych pod murami zamku toczyły się negocjacje polsko-krzyżackie poprzedzające zawarcie II pokoju toruńskiego.
Sam pokój król i wielki mistrz zawarli w Dworze Artusa w Toruniu.
W 1555 roku na zachód od Dybowa powstała kolejna osada Podgórz - leżała ono na wzgórzu w oddaleniu od zamku.
Zygmunt II August pod wpływem nacisków Torunia zakazał mieszkańcom Podgórza transportu zboża i innych towarów Wisłą, budowy spichlerzy i magazynów.
Statkom zakazano przybijać do lewego brzegu i handlować z mieszkańcami Podgórza.
Rzemieślnikom zakazano działalności.
Te drastyczne postanowienia zmieniło przyznanie Podgórzowi w 1611 roku praw miejskich przez Zygmunta III Wazę.
Zamek Dybowski uległ zniszczeniu w 1656 roku.
Dokonali tego Szwedzi, którzy przygotowywali obronę Torunia, przed zbliżającym się oblężeniem przez wojska polskie i habsburskie.
Zamek miał też jeszcze jeden heroiczny epizod w 1813 roku.
W jego ruinach 40 Francuzów z armii Napoleona przez 3 miesiące opierało się atakom wojsk rosyjskich.
Do dziś zachowały się tylko ruiny zamku.
POLECANA LITERATURA
Zamek dybowski
archeologia, historia przyszłość
Toruń 1999
Sygnatura SIRr XXXIIIb/60
Zawartość:
- Mirosława Romaniszyn - Wspomnienie o Ireneuszu Sławińskim
- Zbigniew Nawrocki - Zamek dybowski
- Krzysztof Mikulski - Komturstwo nieszawskie i starostwo dybowskie w XIII-XVII wieku - zasięg i osadnictwo
- Maria Rzeczkowska-Sławińska, Ireneusz Sławiński - Zamek dybowski w świetle źródeł historycznych, architektonicznych i ikonograficznych
- Lidia Grzeszkiewicz-Kotlewska - Wyniki badań archeologicznych zamku dybowskiego przeprowadzonych w 1998 roku
- Karola Ciesielska - Kościoły w Nieszawie-Dybowie
- Ryszard Grzywiński - Anna z Jagiellonów
Karola Ciesielska, Tadeusz Zakrzewski
450 lat toruńskiego Podgórza
1555-2005
Toruń 2005
Sygnatura SIRr VIII/T-109
Lidia Grzeszkiewicz-Kotlewska
Zamek Władysława Jagiełły w Dybowie w świetle badań archeologicznych w latach 1998-2001
Rocznik Toruński, Tom 29, Rok 2002
s. 19-38
Sygnatura SIRr II/18t.29
Beata Bielec-Maciejewska
Piece kaflowe z Zamku Dybowskiego w Toruniu (początek XVII wieku)
Rocznik Toruński, Tom 35, Rok 2008
s. 141-155
Sygnatura SIRr II/18t.35
Zamek dybowski nad Wisłą
Przyjaciel Ludu (Leszno)
27 Sierpnia 1842
Rok IX - No. 9
s.67-71
Sygnatura TN 0200
Marjan Sydow
Pięćsetlecie Dybowa
Tygodnik Toruński
Nr 12 - R. 1925, s. 1-3
Nr 13 - R. 1925, s. 1-3
Sygnatura SIRr II/6-1925
Karola Ciesielska
Rywal z drugiego brzegu Wisły
Nowości : gazeta Pomorza i Kujaw. - 2005, nr 134, s. XVIII
Alicja Wesołowska
Tajemnice Zamku Dybowskiego : od warowni do wytwórni wódki
Gazeta Pomorska : toruńska. - 2010, nr 162, s. 9
Krzysztof Kalinowski
545 lat temu podpisano II pokój toruński
Gazeta Wyborcza - Toruń. - 2011, nr 244, s. 2
Sławomir Jóźwiak, Janusz Trupinda
Zamek w Nowej Nieszawie (Dybowie) w świetle średniowiecznych źródeł pisanych
Rocznik Toruński, rok 2015, tom 41, s. 171-184
Sygnatura SIRr II/18t.41