W 1568 roku powstało w Toruniu protestanckie gimnazjum.
Równolegle ze szkołą protestancką w mieście działało także katolickie Kolegium Jezuickie (1605-1773) z własną biblioteką.
W 1594 roku gimnazjum uzyskało rangę akademickiego.
Utworzono wówczas również Bibliotekę Gimnazjalną.
 |
| Descriptio Bibliothecae Scholae Thorunens |
Powstanie Biblioteki Gimnazjalnej wiąże się z osobą burmistrza Henryka Strobanda (1548-1609).
Jest on współautorem rękopisu "Descriptio Bibliothecae Scholae Thorunensi" - opisu Biblioteki Gimnazjalnej z 1594 roku.
"Descriptio..." podaje szczegółowy opis wnętrza biblioteki, wymienia sprzęty biblioteczne, informuje o podziale księgozbioru na klasy, o zbiorach ikonograficznych i kartograficznych,
o spisach i inwentarzach bibliotecznych
Drugim współautorem "Descriptio..." jest Urlyk Schober, konrektor gimnazjum, któremu powierzono prowadzenie biblioteki - zwykle funkcję bibliotekarza pełnił rektor gimnazjum.
Rektorem Gimnazjum Akademickiego i jednocześnie bibliotekarzem był też Peter Jaenichen - autor informatora "Notitia Bibliothecae Thorunensis" z 1723 roku.
Księgozbiór biblioteki rósł w XVII i XVIII w.
Hojnymi ofiarodawcami byli przedstawiciele toruńskiego patrycjatu.
Ogromną rolę w powiększaniu biblioteki odegrała drukarnia miejska (formalnie była drukarnią gimnazjalną).
Cała produkcja oficyny trafiała do Biblioteki Gimnazjalnej.
Oprócz uczniów szkoły, z biblioteki mogli również korzystać w ustalonych godzinach mieszkańcy miasta (w każdą środę po południu).
Szkoła i biblioteka mieściły się do 1724 roku w budynkach dawnego klasztoru franciszkańskiego przy kościele Najświętszej Panny Maryi.
 |
| Jerzy Fryderyk Steiner "Ekonomia" rys. 82 ; [w:] Toruń i miasta ziemi chełmińskiej na rysunkach Jerzego Fryderyka Steinera z pierwszej połowy XVIII wieku (tzw. Album Steinera) pod red. M. Biskupa Toruń 1998 |
 |
| Fotografia współczesna. Kiedyś siedziba Toruńskiego Gimnazjum Akademickiego. Obecnie siedziba Sądu Okręgowego w Toruniu |
W 1724 roku siedziba Gimnazjum Akademickiego i tym samym Biblioteki Akademickiej została przeniesiona do budynku "Ekonomii", czyli bursy szkolnej przy ul. Piekary 49.
Dziś "Ekonomia" jest siedzibą Sądu Okręgowego w Toruniu.
Gimnazjum Akademickie mieściło się tu do roku 1855.
W 1855 roku gimnazjum przeniosło się do budynku przy ulicy Zaułek Prasowy, gdzie obecnie ma swą siedzibę I Liceum Ogólnokształcące im. Mikołaja Kopernika.
Biblioteka Gimnazjalna cieszyła się wielkim uznaniem w XVII i XVIII wieku.
Odwiedzano specjalnie Toruń w celu zwiedzenia biblioteki i podziwiania jej zbiorów.
Niestety w okresie Księstwa Warszawskiego Biblioteka Gimnazjalna doznała olbrzymich strat.
W 1807 roku wojska napoleońskie postanowiły w budynku "Ekonomii" urządzić szpital wojskowy - bibliotekę przeniesiono pośpiesznie do Ratusza.
W czasie przeprowadzki zaginęła znaczna część księgozbioru biblioteki.
Zaginęły najwartościowsze książki oraz dodatkowo katalog alfabetyczny, co rodzi poważne przypuszczenie, że nie był to przypadek, tylko przemyślana kradzież.
Sprawa rabunku do dziś jest nie wyjaśniona, ale pełna niedomówień i pomówień.
 |
| Rycina z „Kroniki świata” Hartmana Schedla – De Sarmatia regione Europe |
W latach 1868 - 1971 trwały prace nad uporządkowaniem księgozbioru i opracowaniem nowoczesnego katalogu Biblioteki Gimnazjalnej.
Zajmowali się tym profesorowie Rudolf Brohm, Maximilian Curtze, Karl Boethke, K. Rothe.
"Katalog der Gymnasial-Bibliothek zu Thorn" został wydany również drukiem w 1871 roku przez Maximiliana Curtze - nauczyciela matematyki w gimnazjum w latach 1864-1896.
Curtze prowadził owocne badania nad dziełem Mikołaj Kopernika.
Był też aktywnym członkiem Coppernicus-Verein für Wissenschaft und Kunst.
"Katalog der Gymnasial-Bibliothek zu Thorn" jest katalogiem działowym.
W obrębie działów pozycje są wymieniane w porządku alfabetycznym.
I. Classische Philologie
I. Filologia klasyczna
II. Vergleichende Philologie, Europäische Sprachen
II. Filologia porównawcza, języki europejskie
III. Aussereuropäische Sprachen
III. Języki pozaeuropejskie
IV. Litteraturgeschichte, Bibliothekwissenschaft, Bibliographie
IV. Historia literatury, bibliotekoznawstwo, bibliografia
V. Geschichte und ihre Hilfswissenschaften
V. Historia i jej nauki pomocnicze
VI. Geographie und Reisen
VI. Geografia i podróże
VII. Thorunensia
VII. Toruniana
VIII. Mathematik, Astronomie (Astrologie), Kriegswissenschaft
VIII. Matematyka, astronomia (astrologia), wojskoznawstwo
IX. Physik, Chemie, Technologie, beschreibende Naturwissenschaften
IX. Fizyka, chemia, technologia, opisowe nauki przyrodnicze
X. Künste
X. Sztuka
XI. Medicin
XI. Medycyna
XII. Jurisprudenz und Staatswissenschaft
XII. Prawoznawstwo i politologia
XIII. Theologie
XIII. Teologia
XIV. Philosophie
XIV. Filozofia
XV. Pädagogik, Universitäts- und Schul- Schriften
XV. Pedagogika, pisma uniwersyteckie i szkolne
XVI. Handschriften
XVI. Rękopisy
XVII. Varia und Nachtrag
XVII. Różne
XVIII. Anhang: Festschriften zur 3. Saecularfeier des Gymnas. zu Thorn
XVIII. Dodatek: księga jubileuszowa trzechsetlecia gimnazjum w Toruniu
W 1923 roku księgozbiory Biblioteki Gimnazjalnej, biblioteki rady miasta Torunia, Towarzystwa Naukowego w Toruniu i Coppernicus-Verein für Wissenschaft und Kunst zostały połączone i stały się fundamentem utworzonej Książnicy Miejskiej im. Mikołaja Kopernika w Toruniu.
Osobom zainteresowanym szczegółowymi informacjami o historii Biblioteki Gimnazjalnej w Toruniu polecamy znajdujące się w księgozbiorze regionalnym Informatorium publikacje:
Katalog der Gymnasial-Bibliothek zu Thorn
zusammengestellt von Maximilian Curtze
Thorn 1871
Sygnatura SIRr I/13t.1
Katalog der Bibliothek des Königl. Gymnasiums zu Thorn
Nachtrag 1, 1871-1882
zusammengestellt von Maximilian Curtze
Thorn 1883
Sygnatura SIRr I/13t.2
Katalog der Bibliothek des Königl. Gymnasiums zu Thorn
Nachtrag 2, 1883-1891
zusammengestellt von Maximilian Curtze
Thorn 1892
Sygnatura SIRr I/13t.3
Anna Lewandowska
Biblioteka Toruńskiego Gimnazjum Akademickiego 1594-1793
s. 17-42
[w:] Księga pamiątkowa uroczystego obchodu sześćdziesięciolecia Książnicy Miejskiej im. M. Kopernika : 21-23 października 1983 r.
Toruń 1988
Sygnatura SIRr XXXVa/7
Anna Lewandowska
Księgozbiór religioznawczy i teologiczny Biblioteki Gimnazjalnej w Toruniu
[odbitka:] Studia o bibliotekach i zbiorach polskich, T.5
Toruń 1993, s. 31-46
Sygnatura SIRr XXXVa/12
Anna Lewandowska
Inkunabuły Książnicy Miejskiej im. M. Kopernika w Toruniu
Toruń 1979
Sygnatura SIRr XXXVa/6
Stanisław Tync
Dzieje Gimnazjum Toruńskiego : (1568-1772). T. 1, Wiek XVI
Toruń 1928
Sygnatura SIRr XXXIb/4
Stanisław Tync
Dzieje Gimnazjum Toruńskiego. T. 2
Toruń 1949
Sygnatura SIRr XXXIb/4
Stanisław Tync
Ślązak Ulryk Schrober konrektor
i działacz kulturalny toruński : 1559-1598
Wrocław 1960
Sygnatura SIRr IIIb/Schober Urlyk
Stanisław Salmonowicz
Toruńskie Gimnazjum Akademickie w latach 1681-1817 : studium z dziejów nauki i oświaty
Księga pamiątkowa 400-lecia Toruńskiego Gimnazjum Akademickiego. T. 4, Toruń 1973
Sygnatura SIRrXXXIb/3t.4
Krystyna Podlaszewska
Gimnazjum toruńskie w latach 1817-1920
do druku przyg. Magdalena Niedzielska
Toruń 2007
Sygnatura SIRr XXXIb/6
Krystyna Podlaszewska
Notitia Bibliothecae Thorunensis Piotra Jaenichiusa z 1723 r. : przyczynek do dziejów biblioteki gimnazjum toruńskiego
[odbitka:] Zeszyty Naukowe UMK, Nauka o książce III
Toruń 1965, s. 3-41
Sygnatura SIRr XXXIb/5
Magdalena Niedzielska
[hasło:] Curtze Maximilian
s. 58-60
[w:] Toruński Słownik Biograficzny, T.2
Toruń 2000
Sygnatura SIRr IIIA/12t.2
Zygmunt Mocarski
Książka w Toruniu do roku 1793 : zarys dziejów
Toruń 1934
Sygnatura SIRr XXXVe/8
Informator o zbiorach i działalności Wojewódzkiej Biblioteki Publicznej Książnicy Kopernikańskiej w Toruniu
Toruń 2008
Sygnatura SIRr XXXVa/32