piątek, 17 listopada 2023

Biblioteka Gimnazjum Akademickiego w Toruniu (1594 – 1923)

 



W 1568 roku powstało w Toruniu protestanckie gimnazjum.

Równolegle ze szkołą protestancką w mieście działało także katolickie Kolegium Jezuickie (1605-1773) z własną biblioteką.

W 1594 roku gimnazjum uzyskało rangę akademickiego.

Utworzono wówczas również Bibliotekę Gimnazjalną.


Strona tytułowa rękopisu Descriptio Bibliothecae Scholae Thorunensi. Napis: Descriptio Bibliothecae Scholae Thorunensi Ano Domini 1594
Descriptio Bibliothecae Scholae Thorunens



Powstanie Biblioteki Gimnazjalnej wiąże się z osobą burmistrza Henryka Strobanda (1548-1609).

Jest on współautorem rękopisu "Descriptio Bibliothecae Scholae Thorunensi" - opisu Biblioteki Gimnazjalnej z 1594 roku.

"Descriptio..." podaje szczegółowy opis wnętrza biblioteki, wymienia sprzęty biblioteczne, informuje o podziale księgozbioru na klasy, o zbiorach ikonograficznych i kartograficznych,
o spisach i inwentarzach bibliotecznych

Drugim współautorem "Descriptio..." jest Urlyk Schober, konrektor gimnazjum, któremu powierzono prowadzenie biblioteki - zwykle funkcję bibliotekarza pełnił rektor gimnazjum.

Rektorem Gimnazjum Akademickiego i jednocześnie bibliotekarzem był też Peter Jaenichen - autor informatora "Notitia Bibliothecae Thorunensis" z 1723 roku.

Księgozbiór biblioteki rósł w XVII i XVIII w.

Hojnymi ofiarodawcami byli przedstawiciele toruńskiego patrycjatu.

Ogromną rolę w powiększaniu biblioteki odegrała drukarnia miejska (formalnie była drukarnią gimnazjalną).

Cała produkcja oficyny trafiała do Biblioteki Gimnazjalnej.

Oprócz uczniów szkoły, z biblioteki mogli również korzystać w ustalonych godzinach mieszkańcy miasta (w każdą środę po południu).

Szkoła i biblioteka mieściły się do 1724 roku w budynkach dawnego klasztoru franciszkańskiego przy kościele Najświętszej Panny Maryi.


Rysunek siedziby Toruńskiego Gimnazjum Akademickiego - tak zwana Ekonomia. Trzykondygnacyjny budynek Z Drzwiami wejściowymi po lewej stronie i ośmioma rzędami okien.
Jerzy Fryderyk Steiner "Ekonomia" rys. 82 ; [w:] Toruń i miasta ziemi chełmińskiej na rysunkach Jerzego Fryderyka Steinera z pierwszej połowy XVIII wieku (tzw. Album Steinera) pod red. M. Biskupa Toruń 1998



Współczesna fotografia siedziby Toruńskiego Gimnazjum Akademickiego. Budynek z czerwonej cegły. Trzy kondygnacje Osiem rzędów okien. Wejście drugi rząd z lewej strony.
Fotografia współczesna. Kiedyś siedziba Toruńskiego Gimnazjum Akademickiego. Obecnie siedziba Sądu Okręgowego w Toruniu


W 1724 roku siedziba Gimnazjum Akademickiego i tym samym Biblioteki Akademickiej została przeniesiona do budynku "Ekonomii", czyli bursy szkolnej przy ul. Piekary 49.

Dziś "Ekonomia" jest siedzibą Sądu Okręgowego w Toruniu.

Gimnazjum Akademickie mieściło się tu do roku 1855.

W 1855 roku gimnazjum przeniosło się do budynku przy ulicy Zaułek Prasowy, gdzie obecnie ma swą siedzibę I Liceum Ogólnokształcące im. Mikołaja Kopernika.

Biblioteka Gimnazjalna cieszyła się wielkim uznaniem w XVII i XVIII wieku.

Odwiedzano specjalnie Toruń w celu zwiedzenia biblioteki i podziwiania jej zbiorów.

Niestety w okresie Księstwa Warszawskiego Biblioteka Gimnazjalna doznała olbrzymich strat.

W 1807 roku wojska napoleońskie postanowiły w budynku "Ekonomii" urządzić szpital wojskowy - bibliotekę przeniesiono pośpiesznie do Ratusza.

W czasie przeprowadzki zaginęła znaczna część księgozbioru biblioteki.

Zaginęły najwartościowsze książki oraz dodatkowo katalog alfabetyczny, co rodzi poważne przypuszczenie, że nie był to przypadek, tylko przemyślana kradzież.

Sprawa rabunku do dziś jest nie wyjaśniona, ale pełna niedomówień i pomówień.


Rysunek krajobrazu polski z Kroniki świata Hartmanna Schedela. Napis De Sarmatione regione Europe. Na rycinie nie ma granic kraju. Jest tylko widok schematyczny rzeki, miast na wzgórzach, zamków i kościołów.
Rycina z „Kroniki świata” Hartmana Schedla – De Sarmatia regione Europe




Strona tytułowa katalogu biblioteki gimnazjalnej Maxymiliana Curtze. Napis: Katalog des Gymnasial-Bibliothek zu Thorn. Thorn 1871. Druck der Buchdrukerei wom J. Buszczyński.
Maximilian Curtze, Katalog Biblioteki Gimnazjalnej w Toruniu


W latach 1868 - 1971 trwały prace nad uporządkowaniem księgozbioru i opracowaniem nowoczesnego katalogu Biblioteki Gimnazjalnej.

Zajmowali się tym profesorowie Rudolf Brohm, Maximilian Curtze, Karl Boethke, K. Rothe.

"Katalog der Gymnasial-Bibliothek zu Thorn" został wydany również drukiem w 1871 roku przez Maximiliana Curtze - nauczyciela matematyki w gimnazjum w latach 1864-1896.

Curtze prowadził owocne badania nad dziełem Mikołaj Kopernika.

Był też aktywnym członkiem Coppernicus-Verein für Wissenschaft und Kunst.

"Katalog der Gymnasial-Bibliothek zu Thorn" jest katalogiem działowym.

W obrębie działów pozycje są wymieniane w porządku alfabetycznym.

I. Classische Philologie
I. Filologia klasyczna

II. Vergleichende Philologie, Europäische Sprachen
II. Filologia porównawcza, języki europejskie

III. Aussereuropäische Sprachen
III. Języki pozaeuropejskie

IV. Litteraturgeschichte, Bibliothekwissenschaft, Bibliographie
IV. Historia literatury, bibliotekoznawstwo, bibliografia

V. Geschichte und ihre Hilfswissenschaften
V. Historia i jej nauki pomocnicze

VI. Geographie und Reisen
VI. Geografia i podróże

VII. Thorunensia
VII. Toruniana

VIII. Mathematik, Astronomie (Astrologie), Kriegswissenschaft
VIII. Matematyka, astronomia (astrologia), wojskoznawstwo

IX. Physik, Chemie, Technologie, beschreibende Naturwissenschaften
IX. Fizyka, chemia, technologia, opisowe nauki przyrodnicze

X. Künste
X. Sztuka

XI. Medicin
XI. Medycyna

XII. Jurisprudenz und Staatswissenschaft
XII. Prawoznawstwo i politologia

XIII. Theologie
XIII. Teologia

XIV. Philosophie
XIV. Filozofia

XV. Pädagogik, Universitäts- und Schul- Schriften
XV. Pedagogika, pisma uniwersyteckie i szkolne

XVI. Handschriften
XVI. Rękopisy

XVII. Varia und Nachtrag
XVII. Różne

XVIII. Anhang: Festschriften zur 3. Saecularfeier des Gymnas. zu Thorn
XVIII. Dodatek: księga jubileuszowa trzechsetlecia gimnazjum w Toruniu

W 1923 roku księgozbiory Biblioteki Gimnazjalnej, biblioteki rady miasta Torunia, Towarzystwa Naukowego w Toruniu i Coppernicus-Verein für Wissenschaft und Kunst zostały połączone i stały się fundamentem utworzonej Książnicy Miejskiej im. Mikołaja Kopernika w Toruniu.




Osobom zainteresowanym szczegółowymi informacjami o historii Biblioteki Gimnazjalnej w Toruniu polecamy znajdujące się w księgozbiorze regionalnym Informatorium publikacje:



Katalog der Gymnasial-Bibliothek zu Thorn

zusammengestellt von Maximilian Curtze

Thorn 1871

Sygnatura SIRr I/13t.1

 


Katalog der Bibliothek des Königl. Gymnasiums zu Thorn
Nachtrag 1, 1871-1882

zusammengestellt von Maximilian Curtze
Thorn  1883

Sygnatura SIRr  I/13t.2


 

Katalog der Bibliothek des Königl. Gymnasiums zu Thorn
Nachtrag 2, 1883-1891

zusammengestellt von Maximilian Curtze
Thorn 1892

Sygnatura SIRr I/13t.3


 

Anna Lewandowska
Biblioteka Toruńskiego Gimnazjum Akademickiego 1594-1793
s. 17-42
[w:] Księga pamiątkowa uroczystego obchodu sześćdziesięciolecia Książnicy Miejskiej im. M. Kopernika : 21-23 października 1983 r.
Toruń 1988
Sygnatura SIRr XXXVa/7


 

Anna Lewandowska
Księgozbiór religioznawczy i teologiczny Biblioteki Gimnazjalnej w Toruniu
[odbitka:] Studia o bibliotekach i zbiorach polskich, T.5
Toruń 1993, s. 31-46
Sygnatura SIRr XXXVa/12


 

 

Anna Lewandowska

Inkunabuły Książnicy Miejskiej im. M. Kopernika w Toruniu

Toruń 1979

Sygnatura SIRr XXXVa/6


 

Stanisław Tync

Dzieje Gimnazjum Toruńskiego : (1568-1772). T. 1, Wiek XVI

Toruń 1928

Sygnatura SIRr XXXIb/4


 

Stanisław Tync

Dzieje Gimnazjum Toruńskiego. T. 2

Toruń 1949

Sygnatura SIRr XXXIb/4


 

Stanisław Tync

Ślązak Ulryk Schrober konrektor
i działacz kulturalny toruński : 1559-1598
Wrocław 1960

Sygnatura SIRr IIIb/Schober Urlyk


 

Stanisław Salmonowicz
Toruńskie Gimnazjum Akademickie w latach 1681-1817 : studium z dziejów nauki i oświaty
Księga pamiątkowa 400-lecia Toruńskiego Gimnazjum Akademickiego. T. 4, Toruń 1973
Sygnatura SIRrXXXIb/3t.4

 

 

Krystyna Podlaszewska

Gimnazjum toruńskie w latach 1817-1920

do druku przyg. Magdalena Niedzielska
Toruń 2007
Sygnatura SIRr XXXIb/6


 

Krystyna Podlaszewska
Notitia Bibliothecae Thorunensis Piotra Jaenichiusa z 1723 r. : przyczynek do dziejów biblioteki gimnazjum toruńskiego
[odbitka:] Zeszyty Naukowe UMK, Nauka o książce III
Toruń 1965, s. 3-41
Sygnatura SIRr XXXIb/5


 

Magdalena Niedzielska

[hasło:] Curtze Maximilian
s. 58-60
[w:] Toruński Słownik Biograficzny, T.2
Toruń 2000
Sygnatura SIRr IIIA/12t.2


 

Zygmunt Mocarski

Książka w Toruniu do roku 1793 : zarys dziejów

Toruń 1934

Sygnatura SIRr XXXVe/8


 

Informator o zbiorach i działalności Wojewódzkiej Biblioteki Publicznej Książnicy Kopernikańskiej w Toruniu

Toruń 2008

Sygnatura SIRr XXXVa/32