Dominikański klasztor i kościół pod wezwaniem św. Mikołaja to największy z nieistniejących już kompleksów budowlanych Torunia.
Kościół należał do wielkiej czwórki najważniejszych średniowiecznych światyń naszego miasta.
Swoją kubaturą przewyższał nawet franciszkański kościół Wniebowstąpienia Najświętszej Panny Marii.
Został założony na rok przed powstaniem Nowego Miasta Torunia.
Dominikanie otrzymali plac pod klasztor już w 1263 roku.
Ewenementem jest, że kościół dominikanów jako jedyny nieprzerwanie był w rękach katolików, nawet w szczytowym okresie toruńskiej reformacji.
Bazylika św. Janów do 1596 roku służyła jednocześnie obu wyznaniom
– protestantom i katolikom.
Kościół św. Jakuba był w rękach protestantów do 1667 roku.
Kościół Wniebowzięcia Najświętszej Panny Marii należał do protestantów do 1724 roku.
 |
Rzut z góry - plan kościoła św. Mikołaja i klasztoru dominikanów. Z lewej strony biegnie rzeczka struga toruńska. Na dole znajduje się gmach kościoła. Do kościoła przylega u góry klasztor. W środku klasztoru otwarta przestrzeń ogrodu. Na samej górze zaznaczono miejsce młyna klasztornego. |
W klasztorze żyło około 30 zakonników.
Charakterystyczny był młyn klasztorny, napędzany końskim kieratem.
Na środku klasztoru znajdował się czworokątny wirydarz – ogród, otoczony krużgankiem.
Pod klasztorem płynęła struga Bacha.
Kościół dominikanów miał tylko dwie nawy.
Wyróżniał się również wielką ilością ołtarzy i kaplic, w liczbie 20.
W kościele św. Mikołaja znajdowało się wiele grobowców, nagrobków i epitafiów szlachty ziemi chełmińskiej.
 |
George Friedrich Steiner St. Nikolai von Südosten Das Merkwürdigste In, Bey und Um Thorn 50 Zeichnungen Erläutert von Reinhold Heuer Berlin 1925 Abbildung 19 |
Dominikanie zajmowali klasztor do 1820 roku, kiedy to władze pruskie skasowały konwent.
W 1834 roku kościół św. Mikołaja został zburzony.
 |
George Friedrich Steiner St. Nikolai von Nordosten Das Merkwürdigste In, Bey und Um Thorn 50 Zeichnungen Erläutert von Reinhold Heuer Berlin 1925 Abbildung 20 |
Pamiątki po kościele rozproszone są w różnych miejscach:
- inwentarz z 1785 roku w archiwum kościoła św. Jakuba
- inwentarze z 1817 i 1831 roku w Archiwum Państwowym w Toruniu
- złoty krzyż na wieżyczce kościoła Wniebowzięcia Najświętszej Panny Marii
- obraz „Maria z Dzieciątkiem” w kościele św. Jakuba
- słynny „Krucyfiks mistyczny na Drzewie Życia” w kościele św. Jakuba
- „Czarny krucyfiks zw. Cudownym” w kościele św. Jakuba
- obraz symultaniczny „Pasja dominikańska” w kościele św. Jakuba
- ołtarz Matki Boskiej Ostrobramskiej w kościele św. Jakuba
- figury z nagrobka Bartłomieja i Jakuba Tylickich w kościele Wniebowzięcia Najświętszej Panny Marii
- monstrancja promienista - dzieło Martina Gierschnera z 1694 roku w Muzeum Diecezjalnym w Pelplinie
Pojedyncze pamiątki znajdują się również poza Toruniem - w kościołach w Kowalewie, Złotorii, Chełmży, Chełmnie, Wierzchosławicach.
POLECANA LITERATURA
Lidia Grzeszkiewicz-Kotlewska,
Leszek Kotlewski.
Kościół dominikański pw. św. Mikołaja w Toruniu
Toruń 1997
Sygnatura SIRr VIII/T-120
Zygmunt Kruszelnicki
Toruń nie istniejący
Warszawa 1987
Sygnatura SIRr XXXIIIb/65
Anna Błażejewska, Katarzyna Kluczwajd,
Bogusław Mansfeld, Elżbieta Pilecka, Jacek Tylicki
Dzieje sztuki Torunia
Toruń 2009
Sygnatura SIRr XXXIIIa/15
Toruń i miasta ziemi chełmińskiej na rysunkach Jerzego Fryderyka Steinera z pierwszej połowy XVIII wieku
(tzw. Album Steinera)
pod red. Mariana Biskupa
Toruń 1998
Sygnatura SIRr XXXIIIb/45
ks. Władysław Szołdrski
Z dziejów Dominikanów w Toruniu
s. 43-86
Zapiski Towarzystwa Naukowego w Toruniu
Tom VIII (1929-1931)
Sygnatura SIRrII/3-1929-1931
Kamila Maj
Początki klasztorów franciszkanów i dominikanów w Toruniu
s. 217-230
Rocznik Toruński
Tom 13 - 1978
Sygnatura SIRr II/18t.13
Karola Ciesielska
Inwentarze kościoła św. Mikołaja i klasztoru dominikanów w Toruniu z lat 1817 i 1831
s. 185-199
Zapiski Historyczne
tom 48 - Rok 1983 - zeszyt 3
Sygnatura SIRr II/3-1983b
Tomasz Jasiński
Początki klasztoru dominikańskiego w Toruniu
s. 23-48
Zapiski Historyczne
Tom 54 - Rok 1989 - zeszyt 4
Sygnatura SIRr II/3-1989c
[spacer height="20px"]\
Zbigniew Połczyński
Figurka kościana z terenu dawnego kościoła dominikanów
w Toruniu
s. 89-104
Zapiski Historyczne
Tom 55 - Rok 1990 - zeszyt 1
Sygnatura SIRr II/3-1990a
Łukasz Myszka
Dominikanie w Toruniu od XVI do XIX wieku
Katolicki zakon w protestanckim mieście
Kraków 2015
Sygnatura SIRr XXXIV/152
Klasztor dominikański w Toruniu : w 750. rocznicę fundacji
pod red. Piotra Olińskiego, Waldemara Rozynkowskiego, Juliusza Raczkowskiego - Toruń 2013.