 |
| Źródło fotografii: Karol Rzepecki, Pobudka wyborcza, Poznań 1907, s. 134 |
Jan Brejski to wieloletni redaktor i wydawca „Gazety Toruńskiej”, właściciel koncernu prasowego, poseł i wojewoda pomorski.
Urodził się 20 lutego 1863 roku w Pączewie pod Gniewem, w rodzinie chłopskiej.
Jego ojciec był zamożnym rolnikiem, właścicielem ponad 60 hektarów ziemi.
Jan Brejski miał czterech braci i trzy siostry.
Brat Antoni był redaktorem naczelnym „Wiarusa Polskiego” i „Gazety Toruńskiej”.
Brat Izydor był toruńskim lekarzem specjalistą chorób kobiecych, położnikiem i chirurgiem.
Był też posłem na Sejm Ustawodawczy.
Manifestowanie polskości sprawiło, że wydalano młodego Brejskiego kolejno z gimnazjów w Pelplinie, Chełmnie i Starogardzie Gdańskim.
Ukończył polonistykę na Uniwersytecie Jagiellońskim.
W 1893 roku podjął pracę w redakcji ”Wiarusa Polskiego” w Bochum, które to pismo po dwóch miesiącach zakupił, wraz z drukarnią i księgarnią.
Na jego łamach prowadził silną agitację w środowisku Polaków pracujących w Nadrenii i w Zagłębiu Ruhry.
W 1894 roku objął redakcję „Gazety Toruńskiej”, a w 1902 roku stał się jej właścicielem.
Jej nakład spadł do 240 egzemplarzy, ale dzięki Brejskiemu w ciągu kilku lat znowu stała się pismem masowym.
W 1903 roku otworzył własną drukarnię przy ul. Mostowej 4.
W 1913 roku powołał towarzystwo z ograniczona poręką „Drukarnia Gazet”, które było ukoronowaniem jego pracy nad stworzeniem wielkiego prasowego koncernu westfalsko – pomorskiego.
Do gazet dołączał książki i kalendarze.
Stałym prenumeratorom dotkniętym nieszczęśliwymi wypadkami fundował bezzwrotne zapomogi.
Wydawał:
- w Bochum (a później w Lille) „Wiarusa Polskiego”,
- w Toruniu ”Gazetę Toruńską”, jej mutację dla czytelników spoza Torunia „Gazetę Codzienną” oraz „Przyjaciela”,
- w Lipsku „Gazetę Lipską”,
- w Oberhausen „Ojczyznę”.
„Gazeta Toruńska” wydawana przez Jana Brejskiego silnie zaangażowała się w strajk szkolny lat 1906/1907.
Gazeta walczyła też z ustawą kagańcową z 1908 roku, która zabraniała używać języka polskiego na zebraniach.
Gazeta nabrała charakteru ludowego.
Dołączano do nieliczne dodatki:
- „Rodzina Chrześcijańska”,
- „Gospodarz”,
- „Kupiec i Przemysłowiec”,
- „Ogrodnik i Pszczelarz”,
- „ Przewodnik Naukowy i Literacki”,
- „Szkółka Polska”.
Jan Brejski był również aktywnym działaczem społecznym.
Tworzył na Pomorzu i Westfalii liczne towarzystwa kościelne, śpiewacze, gimnastyczne, oświatowe, gospodarcze.
W 1894 roku powołał w Toruniu pierwsze na Pomorzu gniazdo Związku Towarzystw Gimnastycznych „Sokół”.
W 1902 roku powołał w Bochum Zjednoczenie Zawodowe Polskie, skupiające górników i robotników fabrycznych.
W 1917 był współzałożycielem Banku Robotniczego Bochum.
Działalność polityczna Jana Brejskiego sprawiła, że został posłem do parlamentu Rzeszy w 1903 z okręgu toruńsko – chełmińsko - wąbrzeskiego i w 1907 roku z okręgu kościersko – chełmińsko – tczewskiego.
Za swą działalność był wielokrotnie szykanowany przez władze pruskie.
Gdy został po raz pierwszy wybrany posłem w 1903 roku siedział właśnie w więzieniu w Golubiu.
W 1920 roku został posłem do Sejmu Ustawodawczego i brał udział w powstaniu Narodowej Partii Robotniczej.
Ukoronowaniem jego politycznej kariery była funkcja wojewody pomorskiego, którą sprawował od lipca 1920 do maja 1924 roku.
Codziennie chodził piechotą do Pomorskiego Urzędu Wojewódzkiego przy Fosie Staromiejskiej (dziś Collegium Maius UMK) przez całą ulicę Szeroką ze swojego mieszkania przy ul. Św. Katarzyny 4.
Był małego wzrostu, ale nosił charakterystyczną długa brodę, dobrze znaną torunianom.
Poglądy polityczne Jana Brejskiego konfliktowały go z Narodową Demokracją.
Po zamordowaniu prezydenta Gabriela Narutowicza w 1922 roku, zakazał odprawiania mszy na intencję zabójcy.
Działał w ruchu ludowym i robotniczym, ale reprezentował nurt chrześcijański i solidarystyczny, sprzeciwiający się teorii walki klas.
W 1921 roku sprzedał „Gazetę Toruńską” Polskiemu Stronnictwu Ludowemu „Piast”.
1 grudnia tego roku gazeta przestała się po 55 latach istnienia ukazywać.
Była ofiarą swego sukcesu, gdyż miała bardzo wielu prenumeratorów, a w kraju szalała inflacja i w rezultacie do każdego numeru trzeba było dopłacać.
Ostatnie lata życia spędził we francuskim Lille, gdzie kierował przeniesioną tam redakcją „Wiarusa Polskiego”.
Zmarł 10 grudnia 1934 roku w Toruniu.
Jego grób znajduje się w Toruniu na cmentarzu św. Jakuba przy ul. Antczaka.
Zefiryn Jędrzyński
Hasło: Brejski Jan (1863-1934)
Toruński Słownik Biograficzny
T. VI
s. 24-26
Sygnatura SIRr IIIA/12t.6
Ks. Alfons Mańkowski
Hasło: Brejski Jan (1863-1934)
Polski Słownik Biograficzny
T. II
s. 426
Sygnatura SIRi XVIa/1-t.2
Wiktor Pelpliński
Hasło: Brejski Jan (1863-1934)
Słownik Biograficzny Pomorza Nadwiślańskiego
T. I
s. 159-160
Sygnatura SIRr IIIA/2t.1
Czesław Demel
Hasło: Jan Brejski
Ludzie Pomorza lat 1920-1939
Gdańsk 1977
s. 18-24
Sygnatura SIRr IIIA/4f
Mieczysław Wojciechowski
Jan Brejski (1863-1934), działacz narodowy,
redaktor i wydawca
Wybitni ludzie dawnego Torunia
Toruń 1982
s. 257-263
Sygnatura SIRr IIIA/3a
Andrzej Bukowski
„Gazeta Toruńska” (1867-1921)
Rocznik Toruński
T. 3 :1969
s. 99-129
Sygnatura SIRr II/18t.3
Wojciech Wrzesiński
Ze studiów nad obliczem ideowo – politycznym „Gazety Toruńskiej” (1967-1914)
Zapiski Historyczne
T. 44 : 1979, z. 3
s. 93- 130
Sygnatura SIRr II/3-T.44-z.3
Tadeusz Cieślak
Z dziejów prasy polskiej na Pomorzu Gdańskim
w okresie zaboru pruskiego
Gdańsk 1964
Sygnatura SIRr XXXVd/1
Prasa polska w latach 1864-1918
pod red. Jerzego Łojka
Warszawa 1976
Sygnatura SIRi XIII/11-t.2
Wiktor Pepliński
Prasa pomorska w Drugiej Rzeczypospolitej
Gdańsk 1987
Sygnatura SIRr XXXVd/10
Alojzy Tujakowski
Z dziejów drukarstwa i piśmiennictwa na Pomorzu.
400 lat drukarstwa w Toruniu 1569-1969
Warszawa 1970
Sygnatura SIRr XXXVe/9
Słownik biograficzny działaczy ruchu ludowego
Warszawa 1989
s. 50-51
Sygnatura SIRi XVIa/H-14
Roman Wapiński
Działalność Narodowej Partii Robotniczej na terenie województwa pomorskiego w latach 1920-1930
Gdańsk 1962
Sygnatura SIRr VII/2
Szczepan Wierzchosławski
Elity polskiego ruchu narodowego w Poznańskim i w Prusach Zachodnich w latach 1850-1914
Toruń 1992
Antoni Brejski
Z dziejów prasy polskiej na Pomorzu
s. 9-14
[w:] Z dziejów prasy pomorskiej : powstanie i rozwój w Polsce : skorowidz pism polskich na Pomorzu
oprac. Ludwik Łydko, Leon Sobociński
Grudziądz 1925
Karol Rzepecki
Pobudka wyborcza
Poznań 1907
Ś.p. Jan Brejski, b. wojewoda pomorski
(Wspomnienie pośmiertne)
Słowo Pomorskie
14 grudnia 1934
nr 286
s. 3
Sygnatura KM 01066