Instytut Bałtycki w Toruniu 1927-1937 i jego wydawnictwa

 

Gdy w 1920 roku Pomorze wróciło do Polski na mocy postanowień traktatu wersalskiego, największym miastem województwa pomorskiego był Toruń.

Gdańsk znajdował się poza granicami II Rzeczypospolitej i stanowił niezależne Wolne Miasto Gdańsk.

Dynamiczny rozwój portu w Gdyni i prześcignięcie konkurencyjnego portu w Gdańsku przypadły dopiero na lata trzydzieste XX wieku.

Z tej racji stolicą województwa pomorskiego w okresie międzywojennym został Toruń (Bydgoszcz do 1938 roku należała do województwa wielkopolskiego).

Z tego też powodu w centrum uwagi władz toruńskich znalazły się sprawy polityki morskiej i umocnienia związku Polski z Bałtykiem.

Województwo pomorskie 1920 rok

Jednym z pól polityki bałtyckiej stała się działalność naukowa i badawcza.

Służyć temu miał Instytut Bałtycki, którego siedziba mieściła się przy ul. Żeglarskiej 1.

Zebranie założycielskie miało miejsce już 31 sierpnia 1925 roku.

Jednak faktyczne rozpoczęcie działalności Instytutu Bałtyckiego miało miejsce w styczniu 1927 roku.

Statut Instytutu Bałtyckiego określał jego zadania:

Nazwa, cel i siedziba Towarzystwa

§ 1. Towarzystwo rządzące się niniejszym Statutem  nazywa się "Instytut Bałtycki"

§ 2. "Instytut Bałtycki" ma za cel badanie stosunków gospodarczych, politycznych, narodowościowych itp. wybrzeża bałtyckiego pod kątem widzenia związanych z niemi interesów polskich.  Środkami działania Towarzystwa są:

1. Gromadzenie i utrzymywanie w ewidencji materjałów naukowych, odnoszących się do wybrzeża bałtyckiego
2. Wydawanie z tego zakresu dzieł i rozpraw naukowych oraz książek o użyteczności powszechnej, służących celowi obrony interesów polskich, związanych z Bałtykiem
3.  Informowanie o wynikach badań czynników rządowych, jak i organizacyj gospodarczych i obywateli polskich, trudniących się handlem i przemysłem w krajach bałtyckich
4. Utrzymywanie pracowni, bibljotek i zbiorów popierających działalność naukową w zakresie spraw obchodzących Polskę nad Bałtykiem
5. Urządzanie zebrań dyskusyjnych

§ 3. "Instytut Bałtycki" wyłącza z zakresu swej działalności przedmioty odnoszące się do polityki partyjnej i religji

§ 4. Siedzibą "Instytutu Bałtyckiego" jest Toruń. Instytut ustanawia jednak tam wszędzie swoje ekspozytury, gdzie uzna to za potrzebne.

Największe zasługi dla rozwoju instytutu miał Józef Borowik - jego dyrektor w latach 1927-1950.

Józef Borowik (1891-1969) urodził się w Kownie, studiował w Petersburgu, po odzyskaniu niepodległości zajmował się zagadnieniami rybołówstwa.

Pozyskał on do współpracy z instytutem ponad setkę uczonych ze wszystkich ośrodków uniwersyteckich.

W 1937 roku przeniesiono siedzibę Instytutu Bałtyckiego z Torunia do Gdyni.

O rozmachu Instytutu Bałtyckiego może świadczyć jego imponująca działalność wydawnicza.

Wydany w 1938 roku katalog wydawnictw instytutu wymienia blisko 500 tytułów.

Sygnet Wydawnictwa Instytutu Bałtyckiego

Wydawnictwa Instytutu Bałtyckiego były ozdobione bardzo pięknym sygnetem, przedstawiającym latarnię morską wśród spienionych fal, z biblijną dewizą "In mari via tua".

Jak wspomina małżonka Józefa Borowika zainspirował go rysunek, jakim ozdobione były talerze w jednej z gospód w niewielkiej osadzie rybackiej na południu Francji, którą odwiedził w 1929 roku.

Znaczek przerysował na serwetce i od następnego 1930 roku, udoskonalony przez grafika rysunek, zaczął zdobić publikacje wydawane przez Instytut Bałtycki.

Najważniejszą serią wydawniczą instytutu był "Pamiętnik Instytutu Bałtyckiego".

"Pamiętnik Instytutu Bałtyckiego" obejmował kilka serii:
- Balticum
- Dominium Maris
- Wieś pomorska
- Zjazdy pomorzoznawcze
- Sprawozdania

Poza tym Instytut Bałtycki wydawał:
- poszczególne rozprawy z "Pamiętników Instytutu Bałtyckiego" jako osobne broszury,
- popularnonaukowe książki w serii "Biblioteczka Bałtycka",
- czasopismo naukowe "Baltic Countries" w języku angielskim
- "Komunikaty Instytutu Bałtyckiego"
- czasopismo "Jantar" (od 1937 roku)

Pamiętnik Instytutu Bałtyckiego - seria Balticum - zeszyt 1
Polskie Pomorze, Tom I, Ziemia i ludzie
Sygnatura SIRr II/7-t.1

Juljusz Mikołajski - Morfologja
Juljusz Mikołajski - Hydrografja
Juljusz Mikołajski - Klimat
Adam Wodziczko - Szata Roślinna
Adam Wodziczko - Zabytki przyrody na Pomorzu
Mieczysław Orłowicz - Pomorze jako teren turystyczny
Józef Kostrzewski - Kultura przedhistoryczna
Kazimierz Stołyhwo - Zróżnicowanie rasowe Kaszubów
Adam Fischer - Zarys etnograficzny
Mikołaj Rudnicki - Charakterystyka językowa
Mikołaj Rudnicki - Nazwy geograficzne
Józef Wąsowicz - Przegląd stosunków narodowościowych

Pamiętnik Instytutu Bałtyckiego - seria Balticum - zeszyt 2
Polskie Pomorze, Tom II, Przeszłość i kultura
Sygnatura SIRr II/7-t.2

Bożena Stelmachowska - Z przeszłości słowian północno-zachodnich
Kazimierz Tymieniecki - Rola Pomorza we wczesnych dziejach Polski
Władysław Konopczyński - Historja polityczna Pomorza od pokoju toruńskiego
Florjan Znaniecki - Siły społeczne w walce o pomorze
Zygmunt Mocarski - Kultura umysłowa na Pomorzu
Zygmunt Mocarski - Bibljografia Kultury Umysłowej na Pomorzu
Tadeusz Glemma - Dzieje diecezji chełmińskiej

Pamiętnik Instytutu Bałtyckiego - seria Balticum - zeszyt 3
Przeciw propagandzie korytarzowej
Sygnatura SIRr II/7-t.3

Henryk Strasburger - Nauka polityka, prasa
Józef Kostrzewski - Pradzieje Pomorza o kontrowersje polsko niemieckie
Adam Fischer - Związek etnograficzny Pomorza z Polską
Mikołaj Rudnicki - Argumenty etniczno-językowe w sporach o Pomorze
Kazimierz Smogorzewski - Propaganda "korytarzowa" zagranicą
Emil Ruecker - Stan prasy w Prusach wschodnich i na Pomorzu
Emil Ruecker, Teodor Marski - Instytuty naukowe w Niemczech na służbie propagandy
Tadeusz Bierowski - Potrzeba stałej służby informacyjno-prasowej o Pomorzu

Pamiętnik Instytutu Bałtyckiego - seria Balticum - zeszyt 4
Bolesław Makowski - Sztuka na pomorzu. Jej dzieje i zabytki
Sygnatura SIRr II/7-t.4

Pamiętnik Instytutu Bałtyckiego - seria Balticum - zeszyt 5
Wacław Sobieski - Der Kampf um die Ostsee
Sygnatura SIRr II/7-t.5

Pamiętnik Instytutu Bałtyckiego - seria Balticum - zeszyt 6
Władysław Łęga - Ziemia malborska
Sygnatura MAG 46175

Pamiętnik Instytutu Bałtyckiego - seria Balticum - zeszyt 7
Bożena Stelmachowska - Rok obrzędowy na Pomorzu
Sygnatura SIRr II/7-t.7

Pamiętnik Instytutu Bałtyckiego - seria Balticum - zeszyt 8
Friedrich Lorentz, AdamFischer, Tadeusz Lehr-Spławinski - Kaszubi. Kultura ludowa i język
Sygnatura SIRr II/7-t.8

Pamiętnik Instytutu Bałtyckiego - seria Balticum - zeszyt 9
Łucjan Kamieński - Pieśni ludu pomorskiego. I. Pieśni z Kaszub południowych
Sygnatura SIRr II/7-t.9

Pamiętnik Instytutu Bałtyckiego - seria Balticum - zeszyt 14
Polska a Inflanty
Sygnatura SIRr II/7-t.14

Edward Kuntze - Organizacja Inflant w czasach polskich
Kazimierz Tyszkowski - Polska polityka kościelna w Inflantach (1581-1621)
Leon Koczy - Gdańsk i Ryga
Marian Małowist - Ryga i Gdańsk. Od wybuchu wojny trzynastoletniej do końca XVI stulecia

Pamiętnik Instytutu Bałtyckiego - seria Dominium Maris - zeszyt 1
Wojciech Stopczyk - Handel Międzynarodowy na Bałtyku
Sygnatura SIRr II/8z.1

Pamiętnik Instytutu Bałtyckiego - seria Dominium Maris - zeszyt 2
Obrona Pomorza
Sygnatura SIRr II/8z.2

Eugenjusz Kwiatkowski - Powrót Polski nad Bałtyk
Teodozy Nosowicz - Problem polskiego portu morskiego
Czesław Klarner - Rola inicjatywy prywatnej w rozbudowie Gdyni
Feliks Hilchen - Źródła rozwoju portów polskich
Alfred Siebeneichen - Konkurencja portów bałtyckich
Marjan Turski - Handel zamorski, jego istota i znaczenie dla Polski
Stanisław Wartalski - Niezbędne warunki rozwoju handlu w Gdyni
Henryk Bagiński - Gospodarcze podstawy polskiego handlu zamorskiego
Juljan Rummel - Polska flota handlowa
Michał Siedlecki - Niewyzyskane walory morza
Kazimierz Esden-Tempski - Ekspansja morska a obrona rolnictwa na Pomorzu
Stanisław Celichowski - O doraźny program gospodarczy Pomorza

Pamiętnik Instytutu Bałtyckiego - seria Dominium Maris - zeszyt 3
Alfred Siebeneichen, Henryk Strasburger - Spór o Gdynię
Sygnatura SIRr II/8z.3

Pamiętnik Instytutu Bałtyckiego - seria Dominium Maris - zeszyt 4
Kazimierz Świątecki - Rozwój portu gdańskiego
Sygnatura SIRr II/8z.4

Pamiętnik Instytutu Bałtyckiego - seria Dominium Maris - zeszyt 5
Wincenty Juljusz Piasecki - Tranzyt niemiecki przez Polskę
Sygnatura SIRr II/8z.5

Pamiętnik Instytutu Bałtyckiego - seria Dominium Maris - zeszyt 6
Światopogląd morski
Sygnatura SIRr II/8z.6

Franciszek Bujak - Kultury morskie i lądowe
Józef Widajewicz - Słowianie zachodni na Bałtyku
Kazimierz Tymieniecki - Dziejowy stosunek Polaków do morza
Władysław Konopczyński - Kwestja bałtycka jako zagadnienie międzynarodowe w czasach nowożytnych
Zygmunt Wojciechowski - Rozwój terytorialny Prus w stosunku do ziem macierzystych Polski
Bożena Stelmachowska - Stosunek Kaszub do Polski
Kazimierz Stołyhwo - Zagadnienie rasy nordycznej w nauce i polityce
Roman Dyboski - Żywioł morski w twórczości Józefa Conrada
Witold Kamieniecki - Polska nad Bałtykiem
Czesław Klarner - Śląsk i Pomorze jako symbole naszej niezależności
Wacław Olszewicz - Węgiel i morze
Bogdan Zaborski - Zarys morfologji północnych Kaszub
Jan Nowak - Geologiczna przeszłość Bałtyku

Pamiętnik Instytutu Bałtyckiego - seria Dominium Maris - zeszyt 8
Andrzej Jałowiecki - Konkurencja węglowa polsko-brytyjska na rynkach skandynawskich
Sygnatura SIRr II/8z.8

Pamiętnik Instytutu Bałtyckiego - seria Dominium Maris - zeszyt 9
Feliks Hilchen - Transport morski a międzynarodowe porozumienie w żegludze
Sygnatura SIRr II/8z.9

Pamiętnik Instytutu Bałtyckiego - seria Dominium Maris - zeszyt 10
Bolesław Leitgeber - Port Kopenhaski
Sygnatura SIRr II/8z.10

Pamiętnik Instytutu Bałtyckiego - seria Wieś pomorska - zeszyt 1
Zdzisław Lutkiewicz - Osady Holenderskie na nizinie sartawicko-nowskiej
Sygnatura SIRr II/9-t.1

Pamiętnik Instytutu Bałtyckiego - seria Zjazdy pomorzoznawcze - zeszyt 1
Problem narodowościowy na Pomorzu
II naukowy zjazd pomorzoznawczy - 3 maja 1931 - Toruń
Sygnatura SIRr II/10- t.1

Pamiętnik Instytutu Bałtyckiego - seria Zjazdy pomorzoznawcze - zeszyt 2
Stan posiadania ziemi na Pomorzu. Zagadnienia historyczne i prawne.
III naukowy zjazd pomorzoznawczy - 31 października 1932 - Poznań
Sygnatura SIRr II/10-t.2

Pamiętnik Instytutu Bałtyckiego - seria Zjazdy pomorzoznawcze - zeszyt 3
Osadnictwo polskie na Pomorzu
IV naukowy zjazd pomorzoznawczy - 1-2 listopada października 1934 - Kraków
Sygnatura SIRr II/10-t.3

Pamiętnik Instytutu Bałtyckiego - seria Zjazdy pomorzoznawcze - zeszyt 4
Osadnictwo polskie na Pomorzu. Tom II. Zagadnienia geograficzne i gospodarcze.
IV naukowy zjazd pomorzoznawczy - 1-2 listopada października 1934 - Kraków
Sygnatura SIRr II/10-t.4

Pamiętnik Instytutu Bałtyckiego - seria Sprawozdania - zeszyt 4
Dostęp do morza. Zagadnienie pomorskie. Wspólnota Bałtycka.
IV sprawozdanie Dyrekcji Instytutu Bałtyckiego - 21-22 czerwca 1935 roku
Sygnatura SIRr XXXa/2

POLECANA LITERATURA

Alojzy Tujakowski

Instytut Bałtycki w Toruniu

Rocznik Toruński, rok 1986, Tom 17

s. 73-105

Sygnatura SIRr II/18t.17

Józef Borowik

Pięć lat pracy Instytutu Bałtyckiego (1927-1932)

Toruń 1932

Sygnatura SIRr XXXa/5

III Sprawozdanie dyrekcji Instytutu Bałtyckiego (za lata 1933-1934)

Toruń 1935

Sygnatura SIRr XXXa/1

Wanda Kwiecińska

Działalność wydawnicza Instytutu Bałtyckiego w latach 1929-1935

Toruń 1936

Sygnatura SIRr XXXa/3

Kompletny katalog wydawnictw Instytutu Bałtyckiego

Gdynia 1938

Sygnatura XXXa/4

Maria Boduszyńska-Borowikowa

Życie jak płomień
O życiu i pracach Józefa Borowika

Gdańsk 1972

Sygnatura MAG 258409

Zygmunt Brocki

Jak powstała makksyma "In mari vita tua"

Rocznik Gdański

1968, tom 38, z. 1, s. 229-232

Sygnatura MAG 03679-38