 |
| Johannes Gottofredus Roesner, miedzioryt Georg Paul Busch, według obrazu Dobbelera, Biblioteka Narodowa w Warszawie, Źródło: Polona https://polona.pl/item/19932664/0/ |
Johann Gottfried Rösner urodził się w 1658 roku w Sulechowie (Brandenburgia).
Był uczniem Toruńskiego Gimnazjum Akademickiego.
W Lipsku i Frankfurcie nad Odrą studiował prawo i historię.
W 1684 roku zamieszkał w Toruniu.
Został kupcem - założył dom handlowy na Nowym Mieście.
W 1694 roku ożenił się z Anną Katarzyną Kissling, należącą do wpływowej patrycjuszowskiej rodziny.
W zbiorach Książnicy Kopernikańskiej zachowały się liczne pieśni weselne na cześć nowożeńców. (Jacob Herder, Die beliebte Liebe..., Sygnatura 116852)
Jan Gotfryd Roesner w 1703 roku został burmistrzem.
Urząd ten sprawował aż do śmierci.
Sześć razy wybierano go na burmistrza prezydującego - prezydenta Torunia.
Król August II Mocny dwanaście razy wyznaczał go na królewskiego burgrabiego w Toruniu.
Pozostał wierny królowi w czasie wojny północnej i oblężenia Torunia przez Szwedów w 1703 roku.
Półroczne oblężenie miało fatalne skutki dla Torunia i spowodowało wielki pożar Ratusza Staromiejskiego.
Szczególnie interesował się reformą i rozwojem Toruńskiego Gimnazjum Akademickiego.
Jego prywatny księgozbiór mógł liczyć nawet kilka tysięcy książek.
 |
| Johann Gotfryd Roesner, rycina Georg Paul Busch, W: Jacob Heinrich Zernecke, Thornische Chronica, Berlin 1727, Biblioteka Uniwersytecka w Toruniu, Źródło Kujawsko-Pomorska Biblioteka Cyfrowa http://kpbc.umk.pl/dlibra/docmetadata?id=44406 |
Od XVI wieku dominująca rolę w życiu Torunia odgrywali protestanci.
Władze miasta stale szykanowały katolików.
Mimo, że stanowili połowę mieszkańców, nie dopuszczano ich do sprawowania urzędów w mieście.
Wszystko to sprawiło, że konflikt wyznaniowy w Toruniu cały czas się zaostrzał.
16 lipca 1724 roku doszło do bójki między kilkoma uczniami Kolegium Jezuickiego i ewangelickiego Gimnazjum Akademickiego.
Jednego z uczniów jezuickich milicja miejska osadziła w areszcie.
Następnego dnia uczniowie Kolegium domagali się od władz miejskich wypuszczenia kolegi, a w końcu sami porwali ucznia Gimnazjum Akademickiego w Toruniu i uwieźli go w budynku Kolegium.
Ewangelicy postanowili go uwolnić.
Wobec rosnącego napięcia burmistrz Roesner uwolnił ucznia Kolegium, a jezuici uwolnili ucznia Gimnazjum.
 |
| Georg Friedrich Steiner, Kolegium Jezuickie, Sygnatura Teka 15-41-72, Książnica Kopernikańska |
Jednak tłum protestantów, który zebrał się już pod budynkiem Kolegium wtargnął do środka, zdemolował jego wnętrze, uszkodził ołtarz w kaplicy i spalił święte obrazy.
Zamieszki opanował stacjonujący w Toruniu oddział Gwardii Koronnej.
Niezdecydowana postawa prezydenta Roesnera sprawiła, ze wydarzenia w mieście wymknęły się spod kontroli.
Niestety również prowadzone później przez władze miejskie śledztwo było opieszałe.
Jezuici złożyli więc skargę do Sądu Asesorskiego w Warszawie.
Torunianie przyjęli złą taktykę procesową, ograniczając się do wniosków formalnych i licząc na przewlekanie postępowania.
Zlekceważono możliwy niekorzystny wyrok sądu, składającego się wyłącznie z katolików.
Szlachta zebrana na sejmie w Warszawie była wrogo nastawiona do Torunia.
Sąd pod przewodnictwem kanclerza wielkiego koronnego wydał wyrok 16 listopada 1724 roku.
Wyrok był surowy, ale zgodny z ówczesnym prawem, również panującym w innych krajach katolickich i protestanckich.
W całej Europie przestępstwa przeciw religii, były zagrożone najwyższymi karami.
Burmistrzowie Jan Gotfryd Roesner i Jakub Henryk Zernecke zostali skazani na śmierć za niedopełnienie obowiązków - nie zapobiegli tumultowi i nie starali się uspokoić tłumu.
12 innych osób skazano na śmierć, gdyż były bezpośrednimi uczestnikami ataku na Kolegium Jezuickie.
Ponad 40 osób zostało skazanych na więzienie, inne na karę grzywny, a dwaj pastorzy luterańscy na banicję.
Kościół Najświętszej Marii Panny został odebrany protestantom i przekazany katolikom.
Rada Miasta Torunia miała składać się odtąd w połowie z katolików i w połowie z protestantów.
Wprawdzie przejście na katolicyzm mogło uratować skazanym życie - jednak tylko jedna osoba wykorzystała tę możliwość.
Burmistrz Zernecke zdołał uzyskać ułaskawienie od króla Augusta II.
Dwóch skazanych uciekło.
W czwartek 7 grudnia 1724 roku w Toruniu odbyła się egzekucja 10 luteran.
Burmistrza Jana Gotfryda Roesnera ścięto bez publiczności na wewnętrznym dziedzińcu Ratusza o godzinie 5 rano.
Pochowano go po cichu na cmentarzu św. Jerzego.
Miesiąc później miasto zorganizowało mu uroczysty pogrzeb.
 |
| Egzekucja burmistrza Roesnera. W: Daniel Ernest Jabłoński, Das betrübte Thorn, Berlin 1725, Biblioteka Uniwersytecka w Toruniu, Źródło: Kujawsko-Pomorska Biblioteka Cyfrowa http://kpbc.umk.pl/dlibra/docmetadata?id=53308 |
Pozostałym 9 skazanym obcięto głowy o godzinie 8 rano przed Ratuszem Staromiejskim na placu po jego zachodniej stronie.
Czterem z nich, którzy winni byli bluźnierstwa i zniszczyli święte obrazy odrąbano przedtem prawą dłoń.
Ciało jednego ze skazanych (najbardziej czynnego w czasie tumultu rzeźnika Krzysztofa Karwiese) zostało poćwiartowane, kat wyrwał mu serce i pokazał obecnym.
Zwłoki czterech najsurowiej skazanych zostały po egzekucji spalone na stosie poza murami miasta.
 |
| Matthys Pool, Egzekucja w Toruniu. W: Daniel Ernest Jabłoński, Das betrübte Thorn, Berlin 1725, Biblioteka Uniwersytecka w Toruniu, Źródło: Kujawsko-Pomorska Biblioteka Cyfrowa http://kpbc.umk.pl/dlibra/docmetadata?id=53308 |
Egzekucja odbiła się szerokim echem w całej ówczesnej Europie, a Jan Gotfryd Roesner stał się najsłynniejszym toruńskim burmistrzem.
Żadne zdarzenie w historii Torunia nigdy nie zyskało nawet porównywalnego światowego rozgłosu.
Krótko po jego śmierci ukazało się ponad 100 rozmaitych druków wydawanych w Amsterdamie, Londynie, Berlinie, Królewcu, Ulm, Frankfurcie nad Menem, Frankfurcie nad Odrą, Ratyzbonie, Hamburgu, Kolonii, Kaliszu, Warszawie które poświęcone były tumultowi toruńskiemu.
Europa została dosłownie zalana antypolskimi drukami ulotnymi.
Sprawa toruńska zwana jest w krajach protestanckich toruńskim krwawym sądem (Thorner Blutgericht) lub toruńską krwawą łaźnią (Thorner Blutbad).
Porównuje się ją nawet do nocy św. Bartłomieja we Francji - co jest kuriozalne.
Europejska opinię publiczną ukształtowały zwłaszcza dwa antykatolickie i antypolskie dzieła:
- Daniel Ernest Jabłoński - Das betrübte Thorn - Berlin 1725
- Michael Lilienthal - Der Thornschen Tragoedie - Königsberg 1725
Niestety skrajnie fałszywy obraz ukształtowany u zarania epoki Oświecenia o Polsce, jako o kraju głęboko nietolerancyjnym i zacofanym, źle nastawił opinie europejską wobec naszego kraju.
Miało to fatalne skutki, gdy doszło do rozbioru terytorium Rzeczpospolitej.
Ten stereotyp był umacniany przez zaborców przez cały XIX wiek.
Katarzyna Kluczwajd
Burmistrza Roesnera wizerunki różne
Rocznik Muzeum Okręgowego w Toruniu
TOM XIII/XIV - 2005 - strona 73-104
Sygnatura SIRr XXIXb/1t.13/14
Jerzy Dygdała
W cieniu głębokich konfliktów wyznaniowych (1719-1732)
W: Historia Torunia, Tom II, część III
s. 175-205
Sygnatura SIRr VIII/T-8t.2c
Marcin Swobodziński
Narodziny mitu "toruńskiej krwawej łaźni" i "krwawego sądu"
Rocznik Toruński - Tom 38 - rok 2011 - s. 197-213
Sygnatura SIRr II/18t.38
Martina Thomsen
"...i tak zostanie toruńska Niniwa zburzona...". Pismo Daniela Ernesta Jabłońskiego "Das betrübte Thorn" z 1725 r.
Rocznik Toruński - Tom 33 - Rok 2006 - s. 29-56
Sygnatura SIRr II/18t.33
Woldemar Gastpary
Sprawa toruńska w roku 1724
Warszawa 1969
Sygnatura SIRr VIb/5-3
Stanisław Salmonowicz
O problematyce politycznej i prawnej tzw. tumultu toruńskiego z 1724 roku
Czasopismo Prawno-Historyczne - Tom XXIV - Zeszyt 1 - Rok 1972 - Strony 223-237
Sygnatura MAG 03646-24
Stanisław Salmonowicz
O toruńskim tumulcie z roku 1724
Odrodzenie i Reformacja w Polsce
Tom XXVIII - 1983 - strony 161-184
Sygnatura MAG 71054-28
ks. Stanisław Kujot
Sprawa toruńska z r. 1724
Rocznik Towarzystwa Przyjaciół Nauk Poznańskiego
Tom XX
Poznań 1893
Sygnatura WF 3335
Dokumenta odnoszące się do sprawy toruńskiej z r. 1724
Zebrał ks. Stanisław Kujot
Rocznik Towarzystwa Przyjaciół Nauk Poznańskiego
Tom XXI
Poznań 1895
Sygnatura MAG XK 299
Michał Targowski
Tumult toruński z 1724 roku
Mówią Wieki - nr 2 / 2006
strony 42-46
Sygnatura MAG 04392-2006
Franz Jacobi
Das Thorner Blutgericht 1724
Hale 1896
Sygnatura MAG 296710
J. Edward Litten
Johann Gottfried Roesner und Das Thorner Blutgericht
Thorn 1894
Sygnatura MAG 193937
Hanna Widacka
Tumult toruński
Spotkania z Zabytkami
2008, nr 2, s. 20-21
Dostępne w Książnicy przez Cyfrową Wypożyczalnię ACADEMICA
Iwona Imańska
Z badań nad księgozbiorem prywatnym toruńskiego burmistrza Jana Godfryda Rösnera
Folia Toruniensia, Tom 12 : 2012, s. 29-41
Sygnatura SIRr II/34z.12
Stanisław Salmonowicz
W staropolskim Toruniu (XVI-XVIII w.)
Toruń 2005
Sygnatura SIRr VIII/T-106
Stanisław Salmonowicz
Rösner Jan Gotfryd
W: Toruński Słownik Biograficzny
Tom 2, s. 209-210
Sygnatura SIRr IIIA/12t.2
Stanisław Achremczyk
Roesner Jan Gotfryd
W: Polski Słownik Biograficzny
Tom XXXI, s. 380-381
Sygnatura SIRi XVIa/1-t.31
Stanislaw Salmonowicz
Podróże czeladnika ze Ścinawy i jego pobyt w Toruniu w 1724 roku
Zapiski Historyczne - Tom XLVIII - Rok 1983
zeszyt 3 - strony 175-183
Sygnatura SIRrII/3-1983b