Żydzi w Fordonie
Dzieje. Kultura. Zabytki
Zbiór studiów pod redakcją
Tomasza Kawskiego
Wydawnictwo MADO
Toruń 2011
Sygnatura SIRr VIII/B-45
Tradycje żydowskiego osadnictwa w kujawskim Fordonie sięgają XVI wieku.
O docenieniu ich pozycji świadczy przywilej Władysława IV Wazy z 1633 roku.
W 1781 roku na 954 mieszkańców Fordonu było 500 Żydów.
W Królestwie Pruskim od lat 20. XIX wieku do 1869 roku nastąpił proces emancypacji Żydów i zrównania ich wobec prawa z innymi mieszkańcami kraju.
Rok 1939 przyniósł zagładę Żydów fordońskich.
Zostali oni wymordowani w Miedzyniu koło Fordonu w październiku 1939 roku.
Prace archeologiczna prowadzone w sąsiedztwie fordońskiej bożnicy w 2004 roku, doprowadziły do odkrycia między innymi kilku gwoździ i innych metalowych elementów, kilku płytowych kafli piecowych i ceramiki, przedmiotów związane z konstrukcją i wyposażeniem budynków, skórzane elementy obuwia, guziki, fajki, kamień żarowy.
Oprócz źródeł archeologicznych w Archiwum Państwowym w Bydgoszczy znajduje się dokumentacja dotycząca funkcjonowania Żydowskiej Gminy Wyznaniowej w Fordonie.
Nie zachowały się niestety akta własne Gminy Fordońskiej za wyjątkiem akt metrykalnych z lat 1820-1873.
Posiłkować się można Aktami miasta Fordonu oraz aktami Żydowskiej Gminy Wyznaniowej w Bydgoszczy, aktami Królewskiej Regencji w Bydgoszczy, czy aktami Urzędu Województwa Pomorskiego w Toruniu, a przechowywanymi w Archiwum Państwowym w Bydgoszczy.
Najbardziej wymowną pamiątką obecności Żydów w Fordonie jest Synagoga.
To okazały murowany budynek powstały około 1832 roku.
Przeprowadzone w 2008 roku badania dendrologiczne więźby dachowej przesuwają te datę na rok 1828.
Prezentowane opracowanie omawia dzieje, kulturę i zabytki fordońskich Żydów bardzo szczegółowo.
Uwzględniono najnowsze wyniki badań naukowych.
Autorzy poszczególnych rozdziałów książki sami są cenionymi badaczami i specjalistami.
Rozdział I
dr Tomasz Kawski
dr hab. Zbigniew Zyglewski
Żydzi w Fordonie. Zarys dziejów
Rozdział II
Wojciech Siwak
Źródła archeologiczne do dziejów Żydów fordońskich
Rozdział III
dr Marek Romaniuk
Materiały do dziejów społeczności żydowskiej w Fordonie z lat 1772-1939 w zasobie Archiwum Państwowego w Bydgoszczy
Rozdział IV
dr hab. Aleksander Jankowski
Synagoga w Fordonie
Rozdział V
Alexander Konieczny
Badania dendrologiczne więźby dachowej synagogi
w Bydgoszczy - Fordonie.