 |
| Krzysztof Hartknoch, portret w "Preussische Kirchen – Historia". Ze zbiorów Książnicy Kopernikańskiej |
Krzysztof Hartknoch urodził się w centrum Mazur (w Jabłonce koło Pasymia) w 1644 roku.
Do końca życia był emocjonalnie związany z Pasymiem.
Jego ojciec i obaj dziadowie byli luterańskimi pastorami.
Hartknoch studiował filozofię w Królewcu.
Od młodych lat zmagał się z gruźlicą.
Od 1672 roku prowadził w Królewcu badania nad przeszłością Prus oraz zajmował się zagadnieniami prawno-ustrojowymi.
Wykładał też filozofię i historię na tamtejszym uniwersytecie.
W 1677 roku porzucił posadę profesora na Uniwersytecie w Królewcu i przeniósł się do Torunia, gdzie został profesorem Toruńskiego Gimnazjum Akademickiego.
10-letni okres pobytu w Toruniu był najbardziej twórczym w życiu Hartknocha.
W Toruniu powstał w zasadzie cały jego dorobek naukowy.
Zmarł 3 stycznia 1643 roku w wieku zaledwie 43 lat.
Jego najważniejszymi dziełami były wydane we Frankfurcie nad Menem "Stare i Nowe Prusy" - "Alt und Neues Preussen oder preussischer Historien zwei Teile" (1864).
"Stare i nowe Prusy" poświęcone są dziejom Prus Książęcych i Prus Królewskich.
 |
| „Alt und Neues Preussen". Ze zbiorów Książnicy Kopernikańskiej |
Hartknoch oprócz historii politycznej wiele miejsca poświęca również historii poszczególnych miast, stosunkom ludnościowym, wprowadzeniu chrześcijaństwa i dziejom religijnym, systemowi monetarnemu, prawu pruskiemu, historii kultury, obyczajom, prawom i religii dawnych Prusów, językowi pruskiemu.
W "Starych i nowych Prusach" Hartknoch powtarza informację, że Toruń został założony w 1231 roku wokół wielkiego i rozłożystego dębu, który Krzyżacy ufortyfikowali.
Sama nazwa Torunia możne się wywodzić od niemieckiego słowa "Thor" oznaczającego bramę - w tym wypadku miasto było bramą do Prus.
Ostatnią publikacją Hartknocha była wydana tuż przed jego śmiercią "Pruska historia kościelna" - "Preussische Kirchen - Historia" (Gdańsk 1686).
"Pruska historia kościelna" przedstawia dzieje kościoła w Prusach, kładąc nacisk na znaczenie reformacji i konfesji luterańskiej.
Równie ważną publikacją Hartknocha jest praca poświęcona historii, ustrojowi i systemowi prawnemu Rzeczpospolitej: "Respublica Polonica duobus libris illustrata" (Królewiec 1677).
Autor omówił po łacinie takie zagadnienia, jak bezkrólewie, elekcja i koronacja, pakta konwenta, senat, urzędy, stan szlachecki, sejmy i sejmiki, ustrój sądownictwa, organizacja wojska i forma rządów.
Wielką zasługa Hartknocha jest poza tym odnalezienie i opublikowanie w 1679 roku XIV-wiecznej kroniki krzyżackiej Piotra Dusburga (z Diusburga)
Kronika obejmuje historię Zakonu od założenia w Palestynie w 1190 roku do roku 1326.
Nowatorstwo Hartknocha jako historyka polega na stosowaniu przez niego krytyki historycznej.
Docenia wagę źródeł historycznych, akt i dokumentów.
Odróżnia je od opracowań historycznych.
Nie zbiera już bezkrytycznie wszystkich informacji, w tym legend i zwykłych fantazji, ale je selekcjonuje, kwestionuje, odrzuca, sprawdza wiarygodność.
W tym właśnie odchodzi już od barokowej uczoności, a podąża w kierunku oświeceniowej krytyki naukowej.
Sławomir Augusiewicz
Dziejopisarstwo Krzysztofa Hartknocha
W: Życie codzienne na dawnych ziemiach pruskich
s. 28-35
Sygnatura MAG 276523
Jerzy Serczyk
Wstęp
do:
Jan Krzysztof Hartknoch
Opis Torunia z roku 1684
Sygnatura SIRr VIa/29
Jerzy Serczyk
Warsztat historyczny Krzysztofa Hartknocha (1644-1687)
W: Księga pamiątkowa 400-lecia Toruńskiego Gimnazjum Akademickiego
T. 1, s. 283-314
Sygnatura SIRr XXXIb/3t.1
Jerzy Serczyk
Krzysztof Hartknoch (1644-1687) toruński historyk Pomorza
Rocznik Toruński
T. 3, s. 55-88
Sygnatura SIRr II/18t.3