I stary Dwór Artusa - 1385 - 1802
Teatr Miejski - 1829 - 1889
II nowy Dwór Artusa - 1891 - obecnie
Dwór Artusa jest najbardziej po Ratuszu Staromiejskim reprezentacyjną budowlą stojącą na Rynku Staromiejskim.
Dwory Artusa powstawały w średniowieczu na terenie całego Pomorza i Warmii.
Ich powstanie nawiązuje do legendy arturiańskiej (Artur to po niemiecku Artus).
Mieszczanom odpowiadała demokratyczna idea okrągłego stołu.
Podkreślano również mieszczańskie cnoty króla Artura, który był nie tylko wojownikiem, ale również sprawnym zarządcą, sprawiedliwym sędzią i przewidującym politykiem.
Tradycje arturiańskie były wyrazem dążeń patrycjatu miejskiego do zrównania się z rycerstwem.
Jeszcze w Anglii postać króla Artura splotła się z kultem św. Jerzego - patrona rycerstwa.
Bractwo św. Jerzego powstało w Toruniu już w 1310 roku.
Bractwo św. Jerzego sprawowało pieczę nad Dworem Artusa.
Skupiało ono najzamożniejsze rody mieszczańskie, osiadłe w mieście od jego założenia i zasłużone w wojnach prowadzonych przez zakon krzyżacki.
To na braciach spoczywał obowiązek pokrywania kosztów funkcjonowania Dworu Artusa
Na czele bractwa stał burmistrz.
Budowę Dworu Artusa w Toruniu zakończono w 1385 roku.
Pierwszym gościem Dworu Artusa był wielki mistrz zakonu krzyżackiego Konrad Zoellner von Rottenstein.
Był to okazały dwupiętrowy dom w strzelistym stylu gotyckim.
Był węższy od obecnego Dworu Artusa, który wybudowano na miejscu zajmowanym dawniej po obu stronach przez sąsiednie kamienic.
Dawny Dwór Artusa miał 13,5 m szerokości, obecny zaś 25 m.
Szczyt fasady zdominowały ostrołukowe wnęki i smukłe narożne wieżyczki.
 |
| Der Artus-Hof, oder die Gulde. [Toruń 1914]. Sygnatura Książnica Kopernikańska MAG XXVII, 70 |
Na parterze znajdowała się Wielka Sala, której sklepienie opierało się na dwóch kolumnach z czerwonego kamienia.
Jej podłoga była wyłożona białymi i czarnymi płytami marmurowymi.
Ściany ozdobiono herbami, tkaninami, bronią, malowidłami.
Wokół ścian stały ławy z wysokimi oparciami i stoły.
Po lewej stronie stała Ława św. Jerzego, którą zajmowali patrycjusze (rajcowie i ich potomkowie).
Na środku stała Ława Bractwa Najświętszej Marii Panny przeznaczona dla kupców-hurtowników i właścicieli okrętów.
Po prawej stronie stała Ława Bractwa św. Reinholda, zajmowana przez żeglarzy, właścicieli szkut i barek wiślanych.
Bractwa mające siedzibę w Dworze Artusa nie przyjmowały rzemieślników.
Dwór był miejscem spotkań towarzyskich, uczt i zabaw.
Odbywały się tu występy muzyczne i teatralne.
Pod Dworem Artusa organizowano turnieje rycerskie - co roku w dniu św. Katarzyny (25 listopada).
Przejściowo w XVIII wieku Dwór pełnił również funkcje zboru luterańskiego, a w okresie wojny siedmioletniej cerkwi prawosławnej dla rosyjskiego garnizonu.
W Dworze Artusa podpisano w 1466 roku II pokój toruński.
Wygląd pierwszego Dworu Artusa znamy z ryciny z 1740 roku autorstwa Jerzego Fryderyka Steinera.
Widać na nim, że jego fasada ozdobiona była 22 herbami miast - europejskich centrów handlowych.
W 1802 roku budynek był w tak opłakanym stanie, że władze pruskie postanowiły go rozebrać.
 |
| Der mittlere Artushof (Theater) - Tafel 3, W: Reinhold Heuer, Die drei Artushöfe und der Junkerhof in Thorn |
W jego miejscu postawiono dopiero w 1829 roku neoklasyczny budynek Teatru Miejskiego, według planu budowniczego miejskiego Krzysztofa Heckerta.
Budynek ten był też siedzibą Bractwa Artusa aż do jego rozwiązania w 1842 roku.
Budynek Teatru Miejskiego rozebrano w 1889 roku.
I od razu rozpoczęto budowę obecnego Dworu według planów budowniczego miejskiego Rudolfa Schmidta.
W czasie budowy odkryto doły kloaczne, których głębokość sięgała nawet 20 metrów.
Musiano je oczyścić i zalać betonem, co pochłonęło bardzo dużo cementu.
Budowę monumentalnego gmachu ukończono w 1891 roku.
Był to największy budynek użyteczności publicznej wybudowany w Toruniu w okresie zaborów.
Wybudowano go z cegły i czerwonego piaskowca w stylu neorenesansowym.
W sobotę 12 grudnia nastąpiło uroczyste otwarcie Dworu Artusa, a w niedzielę 13 grudnia odbył się pierwszy koncert.
Gazeta Toruńska, 15 grudnia 1891, nr 288, s. 3 donosiła:
Artushof. W sobotę otwarto dla publiczności lokale górne nowo przebudowanego w miejscu dawnego Dworu Artusa w Toruniu, gdzie to przed przeszło 4 wiekami podpisany został Traktat Toruński, pomiędzy Rzeczpospolitą Polską i zakonem Krzyżackim. Uroczystość tę uczczono obiadem, na którym zebrało się kilkaset osób.
W czasie obiadu wygłoszono kilka mów. Wczoraj wieczorem dała w tej samej sali koncert orkiestra wojskowa 61 pułku piechoty Marwitza.
 |
| Thorn. Der Artushof - pocztówka. Wydawca Atelier Jacobi ; W. Mettner, Thorn 1910. |
Przed wojną budynek Dworu Artusa tętnił życiem.
Składał się z Sali Balowej, Sali Lustrzanej, Sali Srebrnej, Sali Małej i Sali Malinowej.
Mieściły się tu sklepy, kawiarnie, piwiarnie a nawet kręgielnia i sala bilardowa.
Organizowano bale, koncerty, imprezy dobroczynne.
Zgodnie z tradycją spotykało się w nim ziemiaństwo, kupcy i przemysłowcy.
Po wojnie w Dworze Artusa mieścił się Uniwersytet Mikołaja Kopernika.
Znajdowało się tu Collegium Maximum, Wydział Sztuk Pięknych i klub studencki OdNowa.
W 1993 roku budynek przejęło miasto.
Był w opłakanym stanie.
W 1993 roku rozpoczęto generalny remont budynku połączony z pracami konserwatorskimi i rekonstrukcyjnymi.
W pewnym momencie w budynku pracowało jednocześnie 70 konserwatorów różnych specjalności.
Wysiłek Torunia nie miał precedensu w żadnym z polskich miast.
Remont trwał aż do 2000 roku.
Od 1995 roku ma tu siedzibę Centrum Kultury Dwór Artusa.
POLECANA LITERATURA
Zygmunt Kruszelnicki
Toruń nie istniejący
Toruń 1987
Sygnatura SIRr XXXIIIb/65
Reinhold Heuer
Die drei Artushöfe und der Junkerhof in Thorn
Thorn 1917
Sygnatura SIRr VIII/T-88
Hermann Freytag
Aus der Geschichte der Thorner Artushofbrüderschaften
Thorn 1917
Sygnatura MAG 206260
Arthur Semrau
Zur ältesten Geschichte des Artushofes in Thorn.
Mitteilungen des Coppernicus-Vereins für Wissenschaft und Kunst zu Thorn
28. Heft, 1920, s. 83-92
Sygnatura SIRr II/5t.28
Toruń i miasta ziemi chełmińskiej na rysunkach Jerzego Fryderyka Steinera
z pierwszej połowy XVIII wieku : (tzw. Album Steinera)
Toruń 1998
Sygnatura SIRr XXXIIIb/45
Marian Magdański
Dwór Artusa w Toruniu
Tęcza, 1938, nr 8, s. 37-41
Sygnatura MAG 01869
Eugeniusz Gąsiorowski
Toruński Dwór Artusa, Dom Kupców Zbożowych i podobne siedziby stowarzyszeń w miastach hanzeatyckich
Rocznik Muzeum Okręgowego w Toruniu
Tom XVII, 2008, s. 9-52
Sygnatura SIRr XXIXb/1t.17
Elżbieta Pilecka
Średniowieczne Dwory Artusa w Prusach : świadectwo kształtowania się nowej świadomości mieszczańskiej
Toruń 2005
SIRr XXXIIIb/104
Michał Targowski
Herby miast na dawnym Dworze Artusa w Toruniu
Rocznik Toruński
Tom 30, Rok 2003, s. 35-63
SIRr II/18t.30
Joanna Kucharzewska
Architektura i urbanistyka Torunia w latach 1871-1920
Warszawa 2004
Sygnatura SIRr XXXIIIb/94
Henryk Rozwadowski
Dwór Artusa
Nowości, 3 sierpnia 1990, nr 150, s. 10
Sygnatura MAG 01473-1990/2
Jerzy Domasłowski
Dwór Artusa w oczach swego twórcy
Ilustrowany Kurier Polski, 7 czerwca 2002, nr 109, s. 14
Sygnatura MAG 01289-2002-2
Zbigniew Nawrocki
Dobrze, że go nie sprzedano
Nowości, 20 lutego 2010, nr 45, s. 10
Sygnatura MAG 01473-2010/2
Marek Czarnecki, Zbigniew Derkowski
Centrum Kultury Dwór Artusa w Toruniu
Toruń 2003
Sygnatura SIRr XXXIIIb/96