Pomniki historii - szlakiem wyjątkowych miejsc

 

Pomniki historii 

Szlakiem wyjątkowych miejsc 

Kierunek kujawsko-pomorskie

Europejskie dni dziedzictwa - 2020

Wydawcy:

Kujawsko-Pomorskie Centrum Kultury w Bydgoszczy
Dom Wydawniczy Margafsen

Bydgoszcz 2020

Sygnatura SIRr XIII/202c

Książka poświęcona jest kujawsko-pomorskim pomnikom historii.

Są to miejsca ciągle żywe, które co roku odwiedzają miliony turystów.

W przewodniku zaprezentowano siedem niezwykłych miejsc naszego regionu.

Formanie tych siedem zabytków zostało uznanych z pomniki historii na podstawie rozporządzenia Prezydenta RP.

Na oficjalnej liście na 107 pomników historii znalazło się 7 miejsc z województwa kujawsko-pomorskiego.

1. Rezerwat archeologiczny - Biskupin.

2. Toruń - Stare i Nowe Miasto

3. Chełmno - Stare Miasto

4. Ciechocinek - zespół tężni i warzelni soli wraz z parkami Tężniowym i Zdrojowym

5. Grudziądz - zespół zabytkowych spichlerzy wraz z panoramą od strony Wisły

6. Strzelno - zespół dawnego klasztoru Norbertanek

7. Włocławek - katedra pod wezwaniem Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny

Książka jest bogato ilustrowana.

W przystępny sposób przedstawiono historię, walory turystyczne i kulturowe znaczenie tych siedmiu kujawsko-pomorskich cudów.

Wydawnictwo dofinansowano z budżetu Samorządu Województwa Kujawsko-Pomorskiego.

 

Secesja w Toruniu

 

Secesja w Toruniu
Architektura i plastyka, twórcy i dzieła 

redakcja naukowa:
Katarzyna Kluczwajd, Michał Pszczółkowski

Seria: Zabytki Toruńskie Młodszego Pokolenia

Wydawcy: Stowarzyszenie Historyków Sztuki
Książnica Kopernikańska

Toruń 2021

Sygnatura SIRr XXXIIIa/17t.10

Książka jest pokłosiem XI konferencji z cyklu „Zabytki toruńskie młodszego pokolenia”.

Konferencja odbyła się 21 listopada 2020 roku w Książnicy Kopernikańskiej w Toruniu.

Konferencje zorganizowali Stowarzyszenie Historyków Sztuki Oddział Toruński i  Książnica Kopernikańska.

Na książkę złożyły się następujące referaty:

- Iwona Jastrzębska-Puzowska - “W kręgu berlińskiej secesji. Kilka uwag na temat secesyjnej architektury regionu

- Michał Pszczółkowski - “Toruńska kamienica secesyjna – zasób specyfika form”

- Katarzyna Kluczwajd - “Od secesji u piekarza Petera Gehrza do królestwa budowniczego Michaela Bartela. O pejzażu architektonicznym miasta z początku XX wieku”

- Michał Pszczółkowski - “Secesja ukryta: wnętrza toruńskich kamienic”

- Anna Kornelia Jędrzejewska - “Toruńskie zabytki piernikarskie okresu secesji”

Podcast o książce "Klemens Carnot Krajewski i jego Toruń"

 

Dział Informacyjno-Bibliograficzny Wojewódzkiej Biblioteki Publicznej - Książnicy Kopernikańskiej w Toruniu zaprasza Państwa do wysłuchania 12 odcinka naszego podcastu "Biblioteka Kujaw i Pomorza".

Podcast poświęcony jest najciekawszym książkom dotyczącym regionu kujawsko-pomorskiego. Dziś polecamy Państwu książkę „Klemens Carnot Krajewski i jego Toruń. Etnograf, historyk architektury i muzyk” autorstwa Lidii Smentek.

Książka została wydana w 2021 roku przez Polskie Wydawnictwa Reklamowe w Toruniu. 

Wydanie dofinansowano z budżetu Samorządu Województwa Kujawsko-Pomorskiego 

Lidia Smentek przypomniała bardzo ważną postać dla naszego regionu. 

Klemens Carnot Krajewski, żyjący w latach 1915-1975, był osobą obdarzoną wieloma talentami i pasjami. 

Z zawodu był historykiem architektury i etnografem, z zamiłowania muzykiem, kompozytorem i muzykologiem, z powołania pedagogiem, z wykształcenia zabytkoznawcą i konserwatorem, z wyboru został torunianinem. 

Jako kompozytor skomponował blisko 50 utworów, wśród nich „Pieśń o Toruniu”.

Jako architekt napisał „Małą encyklopedię architektury i wnętrz”. 

Jako etnograf napisał rozprawę doktorską „Tradycyjne budownictwo chałup ziemi chełmińskiej : studia etnograficzne”

Jako miłośnik Torunia wiele lat publikował na łamach lokalnych gazet, artykuły popularyzujące dzieje i zabytki Torunia.

Jako pedagog znaczną część swego życia poświęcił pracy z młodzieżą szkolną.

Biografię Klemensa Krajewskiego uzupełniają oryginalne materiały fotograficzne i ikonograficzne.

TRANSKRYPCJA

Podcast

 O książce: Klemens Carnot Krajewski i jego Toruń.

 Dzień dobry

 Zapraszam Państwa do wysłuchania 12 odcinka podcastu „Biblioteka Kujaw i Pomorza”, który poświęcony jest najciekawszym książkom dotyczącym regionu kujawsko-pomorskiego.

 Nazywam się Grzegorz Barecki i jestem pracownikiem Działu Informacyjno-Bibliograficznego Wojewódzkiej Biblioteki Publicznej – Książnicy Kopernikańskiej w Toruniu.

 Dział ten zajmuje się między innymi

·         pieczą nad księgozbiorem regionalnym,

·         udostępnianiem książek i czasopism z terenu Kujaw i Pomorza,

·         udzielaniem informacji o naszym regionie.

W Informatorium zgromadziliśmy kilka tysięcy książek i czasopism poświęconych regionowi kujawsko-pomorskiemu.

 Na dzisiejszym spotkaniu chciałbym polecić Państwu książkę „Klemens Carnot Krajewski i jego Toruń. Etnograf, historyk architektury i muzyk” autorstwa Lidii Smentek.

 Lidia Smentek jest profesorem nauk fizycznych.

Obecnie mieszka w Stanach Zjednoczonych w Nashville.

 W czasie swojej kariery naukowej opublikowała ponad sto artykułów naukowych w renomowanych międzynarodowych czasopismach naukowych.

 Obecnie jako torunianka zajmuje się popularyzacją wiedzy o przeszłości Torunia i wybitnych mieszkańcach miasta.

 Na uwagę zasługują jej arcyciekawe książki regionalne: 

1. Zygmunt Moczyński : podróż do źródeł
2. Tryptyk historyczny : na jubileusz 450-lecia Gimnazjum Toruńskiego (1568-2018)
3. Co widzą Toruńskie Anioły? : raport z okazji stulecia powrotu do Macierzy 1920-2020
4. Spadająca co sekundę kropla wody odświeża pamięć : Batalion Śmierci za Wolność

 Książka „Klemens Carnot Krajewski i jego Toruń” została wydana w 2021 roku przez Polskie Wydawnictwa Reklamowe w Toruniu.

 Wydanie dofinansowano z budżetu Samorządu Województwa Kujawsko-Pomorskiego

 Lidia Smentek przypomniała bardzo ważną postać dla naszego regionu.

 Klemens Carnot Krajewski, żyjący w latach 1915-1975,  był osobą obdarzoną wieloma talentami i pasjami.

 Z zawodu był historykiem architektury i etnografem, z zamiłowania muzykiem, kompozytorem i muzykologiem, z powołania pedagogiem, z wykształcenia zabytkoznawcą i konserwatorem, z wyboru został torunianinem.

 Jako kompozytor skomponował blisko 50 utworów, wśród nich „Pieśń o Toruniu”.

Jako architekt napisał „Małą encyklopedię architektury i wnętrz”.

 Jako etnograf napisał rozprawę doktorską „Tradycyjne budownictwo chałup ziemi chełmińskiej : studia etnograficzne”

 Jako miłośnik Torunia wiele lat publikował na łamach lokalnych gazet, artykuły popularyzujące dzieje i zabytki Torunia.

 Jako pedagog znaczną część swego życia poświęcił pracy z młodzieżą szkolną. 

Biografię Klemensa Krajewskiego uzupełniają oryginalne materiały fotograficzne i ikonograficzne.

 

Biografia Klemensa Krajewskiego powstała, dzięki zaangażowaniu i pomocy jego wnuczki Kamilli Krajewskiej-Kełpińskiej, która udostępniła autorce archiwum rodzinne. 

Lidia Smentek wykorzystała również wspomnienia członków rodziny i znajomych Klemensa Krajewskiego. 

Biografię „Klemens Carnot Krajewski i jego Toruń” rozpoczyna przedmowa Marszałka Województwa Kujawsko-Pomorskiego Piotra Całbeckiego oraz prolog Lidii Smentek, poświęcony okolicznościom powstania książki. 

Biografia składa się z dwóch części: Klemens Krajewski W Toruniu oraz Klemens Krajewski O Toruniu. 

W części pierwszej Lidia Smentek opisała biografię Klemensa Krajewskiego, wszelkie przejawy jego aktywności, rodzinne korzenie, zasługi na wielu polach. 

Część druga to opis miasta Torunia i jego zabytków sporządzony przez samego Klemensa Krajewskiego. 

Na opis składają się 33 artykuły opublikowane w lokalnych gazetach w latach 1958-1969. 

Cześć I – Rozdział 1 – Szkice do rodzinnego portretu 

Rozdział opisuje młodość Klemensa Krajewskiego.

Kanwą odtworzenia jego biogramu jest wspomnienie kuzyna bohatera Leonarda Jarzębowskiego opublikowane w 1992 roku w „Roczniku Toruńskim”. 

Klemens Krajewski urodził się w 1915 roku w Brodnicy. 

W 1935 roku otrzymał dyplom w Państwowym Seminarium Nauczycielskim w Grudziądzu. 

Pracował jako nauczyciel w Kornatowie koło Chełmna. 

Od 1936 roku dojeżdżał do Torunia na zajęcia w Konserwatorium Muzycznym. 

Jego talent muzyczny rozwijał profesor Zygmunt Moczyński. 

Między Klemensem Krajewskim a Zygmuntem Moczyńskim nawiązały się silne więzi przyjaźni. 

Okres okupacji spędził w Toruniu, pracując w drukarni. 

W 1940 roku ożenił się z Ireną Rygielską. 

Odmówił podpisania niemieckiej volkslisty, za co został skierowany do obozu pracy w Gdańsku. 

Był robotnikiem przymusowym w stoczni. 

Po wojnie powrócił do Torunia  i w 1945 roku  został kierownikiem szkoły podstawowej nr 12 na Podgórzu. 

Zamieszkał w mieszkaniu przy ul. Moniuszki 37. 

Biogram Klemensa Krajewskiego z czasów okupacji uzupełnia szkic „Wrzesień 1939  we Lwowie” opisujący ewakuację jego narzeczonej Ireny Rygielskiej wraz z innymi uchodźcami na początku wojny. 

Kolejny szkic „Proza życia w wyzwolonym Toruniu” opisuje trudne początki egzystencji rodziny w Toruniu w latach 1945-1949, na podstawie dokumentów z archiwum Klemensa Krajewskiego.

 

Część I – Rozdział 2 – Rodzinne szkice do portretu. 

W rozdziale autorka biografii oddała głos synom Klemensa Krajewskiego, Erwinowi i Sławomirowi. 

Lidia Smentek przeprowadziła z nimi wywiady w jeszcze w 2013 roku, w trakcie swojej pracy nad książką o Zygmuncie Moczyńskim. 

Synowie opowiadają o pasji muzycznej Klemensa Krajewskiego, o jego kompozycjach, obecności muzyki w domu i o swoich wspomnieniach z dzieciństwa. 

Dzięki rozmowie dowiadujemy się o historii pseudonimu Carnot, jakim Klemens Krajewski sygnował swoje utwory muzyczne. 

Klemens Krajewski używał pseudonimu, gdyż przede wszystkim był nauczycielem i według niego, twórczość muzyczna nie licowała z wykonywanym zawodem. 

Rozdział uzupełnia wspomnienie Marcina Nadolskiego, siostrzeńca Klemensa Krajewskiego, opublikowane w internecie w 2013 roku. 

We wspomnieniu znajdziemy wiele cennych informacji o rodzicach Klemensa Krajewskiego i atmosferze jego rodzinnego domu.

 

Część I – Rozdział 3 – Historyk architektury i etnograf z zawodu 

Rozdział poświęcony jest karierze akademickiej Klemensa Krajewskiego. 

Na początku poznajemy sylwetki trzech osób, które odegrały ważna rolę w badaniach naukowych bohatera książki. 

Były to profesor Bożena Stelmachowska, dr Wanda Brzeska i profesor Maria Znamierowska-Prüfferowa. 

Podrozdział „Akademickie zmagania” rozpoczyna się od opisu pięcioletnich studiów Klemensa Krajewskiego na Wydziale Sztuk Pieknych Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu na kierunku zabytkoznawstwo i konserwatorstwo. 

Studia ukończył w 1951 roku cały czas łącząc naukę z pracą nauczyciela. 

Jednocześnie w latach 1949-1953 był też słuchaczem etnologii u prof. Bożeny Stelmachowskiej. 

Swoje badania naukowe poświęcił historii architektury, a zwłaszcza budownictwu ludowemu. 

Wyspecjalizował się również w folklorze muzycznym. 

Już w 1957 roku przygotował pierwotną wersje swojej pracę doktorskiej „Architektonika wytworów ludowych jako jeden z czynników rozwojowych architektury i muzyki narodowej”. 

W skutek śmierci promotorki doktoratu prof. Bożeny Stelmachowskiej, nastąpiła zmiana koncepcji dysertacji. 

Nowa promotorka profesor Maria Znamierowska-Prüfferowa zawęziła temat doktoratu do „Tradycyjnego budownictwa chałup Ziemi Chełmińskiej”. 

Skutkiem tego było niestety usunięcie z rozprawy problematyki muzyki ludowej i jej związków z muzyką narodową. 

Finał nastąpił dopiero w 1967 roku, kiedy to Klemens Krajewski otrzymał tytuł doktora nauk humanistycznych. 

Po zdobyciu doktoratu Klemens Krajewski napisał książkę, która przyniosła mu wielką popularność. 

Była to „Mała encyklopedia architektury i wnętrz” z 1974 roku. 

Encyklopedia zawierała 4000 haseł i zyskała uznanie u czytelników oraz w gronie specjalistów. 

Klemens Krajewski przygotował też do wydania encyklopedię „Budowle zamkowe w Polsce”, która zachowała się w formie rękopisu i maszynopisu. 

Kolejnym dziełem zachowanym w rękopisie jest encyklopedia „W kręgu palety” poświęcona malarstwu. 

Podrozdział „Droga do doktoratu” daje odpowiedź na pytanie dlaczego Klemens Krajewski musiał czekać tak długo na uzyskanie stopnia doktorskiego. 

Lidia Smentek przedstawiła zbiór dokumentów urzędowych, które ilustrują spotykane przez Klemensa Krajewskiego na drodze do doktoratu przeciwności nie tylko losu.

 

Część I – Rozdział 4 – Pedagog z powołania 

Jako absolwent Seminarium Nauczycielskiego w Grudziądzu Klemens Krajewski był dobrze przygotowany do pracy nauczyciela. 

Od 1936 do 1939 roku był nauczycielem w szkole podstawowej w Kornatowie. 

Po wojnie w latach 1945 – 1950 był nauczycielem w szkole podstawowej nr 12 w Toruniu. 

Od 1950 do 1952  roku pracował w Liceum Pedagogicznym w Toruniu. 

Był nauczycielem śpiewu, muzyki i gry na instrumentach. 

Od 1952 roku przez 23 lata do swojej śmierci w 1975 roku był nauczycielem w Technikum Budowlanym. 

Wykładał historię architektury, planowanie przestrzenne i rysunek techniczny. 

W 1972 roku otrzymał tytuł profesora szkoły średniej.

 

Część I – Rozdział 5 – Carnot. Muzyk, kompozytor i muzykolog z zamiłowania. 

Klemens Krajewski wszystkie swoje kompozycje muzyczne podpisywał pseudonimem Carnot. 

Lidia Smentek wskazuje na kilka hipotez dotyczących pochodzenia tego pseudonimu. 

Przed wojną w Konserwatorium Muzycznym w Toruniu uczył się kompozycji, dyrygentury i prowadzenia chóru u Zygmunta Moczyńskiego. 

Pasja muzyczna Klemensa Krajewskiego trwała przez całe jego życie. 

Już w młodości zaczął komponować utwory na fortepian, pieśni i piosenki. 

Po wojnie był jednym z organizatorów i kierował Chórem Akademickim Uniwersytetu Mikołaja Kopernika. 

Jako student stworzył Chór Rewelersów, dla którego komponował piosenki. 

Wśród nich znalazła się „Pieśń o Toruniu”.

Utwór ten został skomponowany jeszcze w 1943 roku podczas uwięzienia autora w obozie pracy w Gdańsku. 

Klemens Carnot Krajewski stworzył też w 1956 roku poemat symfoniczny „Sen o wolności”, napisany na międzynarodowy konkurs kompozytorski. 

Do jego dzieł należą też wodewile „Mała Inka” oraz „Stary młyn” 

Klemensowi Carnot Krajewskiemu przychodziło bez trudu układanie melodii. 

Pisał też słowa do swoich utworów. 

Stworzył również operę  pod tytułem „Wanda”. 

Podstawą libretta był  dramat Marii Bartusówny. 

Lidia Smentek w podrozdziale „Muzyczna Scheda” opisała kolekcje muzykaliów po Klemensie Carnot Krajewskim znajdującą się w Gabinecie Zbiorów Muzycznych Biblioteki UMK. 

W Bibliotece Uniwersyteckiej dostępnych jest 47 pozycji. 

Wśród nich znajdują się archiwalia, głownie rękopisy pisane ręką kompozytora, przekazane w 2013 roku przez rodzinę. 

Kompozycje pochodzą z lat 1936 – 1974.

 

Cześć II – Rozdział 6 – Torunianin z wyboru

 

Autorka biografii poświęciła rozdział kolekcji artykułów prasowych autorstwa Klemensa Krajewskiego, które dotyczyły Torunia. 

Kolekcja ta zachowała się w archiwum rodzinnym. 

Artykuły pochodzą z „Gazety Toruńskiej”, „Nowości” i „Ilustrowanego Kuriera Polskiego”. 

Opublikowano je w latach 1957-1969. 

Artykuły te zachowały swą wartość do dzisiaj. 

Zawierają bowiem unikatowe informacje i ciekawostki na temat historii Torunia i jego architektury, które nawet dziś pozostają nieznane rodowitym mieszkańcom miasta. 

Oto kilka przykładowych tematów:

1. Gospoda Modry Fartuch
2. Zamek Dybowski
3. Mury miejskie
4. Bazylika Świętojańska
5. Dzwon Tuba Dei
6. Mieszczańskie dwory korporacyjne
7. Wieża na rynku
8. Ratusz Nowomiejski
9. Flisacza gospoda  Pod Turkiem
10. Puszcza u bram Torunia
11. Jarmarki toruńskie w XVI-XVII wieku
12. Pierwsze gimnazjum w Toruniu
13. Wiesiołki – wzgórze śmierci
14. Toruńskie schronisko trędowatych
15. Bulwar Nadwiślański
16. Kasztel krzyżacki
17. Kamienice mieszczańskie
18. Zygmunt Moczyński – senior kompozytorów pomorskich
19. Pierniki toruńskie
20. Toruń w okresie młodości Kopernika

 

W książce przedrukowano 33 artykuły. 

Przedruki składają się na drugą część biografii. 

Bohaterem tej części jest Toruń widziany oczami Klemensa Krajewskiego. 

Zachęcamy do przeczytania artykułów wszystkich miłośników Torunia, regionalistów, przewodników turystycznych i mieszkańców miasta.

 

Zamykający biografię Klemensa Carnot Krajewskiego Epilog poświęcony jest „Pieśni o Toruniu”

Utwór ten został skomponowany w 1943 roku podczas uwięzienia autora w obozie pracy w Gdańsku. 

Klemens Carnot Krajewski stworzył muzykę i napisał słowa do pieśni. 

Klemens Krajewski zmarł przedwcześnie w 1975 roku na gwałtowną chorobę nerek.

 

Bardzo polecam lekturę książki „Klemens Carnot Krajewski i jego Toruń. Etnograf, historyk architektury i muzyk” autorstwa Lidii Smentek. 

Jest to bardzo zajmująca i wciągająca lektura, za sprawą bohatera biografii Klemensa Carnot Krajewskiego. 

Był  prawdziwym człowiekiem renesansu, artystą, naukowcem, kompozytorem, dyrygentem, poetą, etnografem, historykiem architektury, zabytkoznawcą i konserwatorem, nauczycielem, rysownikiem. 

Dzięki licznym zdjęciom dokumentów, fotografii i pamiątek zgromadzonych w archiwum rodzinnym, a jakie autorka biografii publikowała na każdej stronie książki, możemy zapoznać się z wszystkimi polami działalności Klemensa Krajewskiego. 

Szczególnie cenne są autografy, czyli rękopisy pisane własnoręcznie przez bohatera książki. 

Są wśród nich jego kompozycje, notatki, wspomnienia, listy, rysunki. 

Wszystkie fotografie są bardzo dobrej jakości. 

Również szata graficzna książki jest na najwyższym poziomie edytorskim.

Autorem opracowania graficznego jest Wojciech Prusakiewicz. 

Wydawcą książki są Polskie Wydawnictwa Reklamowe z Torunia.

 

Był to kolejny odcinek cyklu „Biblioteka Kujaw i Pomorza”, w którym prezentuję najciekawsze książki związane z naszym regionem 

Wszystkie one są dostępne w Dziale Informacyjno-Bibliograficznym Książnicy Kopernikańskiej w Toruniu przy ul. Słowackiego 8. 

Dziękuję za uwagę i pozdrawiam serdecznie.

  

Dwór Artusa w Toruniu

 

I stary Dwór Artusa - 1385 - 1802

Teatr Miejski - 1829 - 1889

II nowy Dwór Artusa - 1891 - obecnie

Dwór Artusa jest najbardziej po Ratuszu Staromiejskim reprezentacyjną budowlą stojącą na Rynku Staromiejskim.

Dwory Artusa powstawały w średniowieczu na terenie całego Pomorza i Warmii.

Ich powstanie nawiązuje do legendy arturiańskiej (Artur to po niemiecku Artus).

Mieszczanom odpowiadała demokratyczna idea okrągłego stołu.

Podkreślano również mieszczańskie cnoty króla Artura, który był nie tylko wojownikiem, ale również sprawnym zarządcą, sprawiedliwym sędzią i przewidującym politykiem.

Tradycje arturiańskie były wyrazem dążeń patrycjatu miejskiego do zrównania się z rycerstwem.

Jeszcze w Anglii postać króla Artura splotła się z kultem św. Jerzego - patrona rycerstwa.

Bractwo św. Jerzego powstało w Toruniu już w 1310 roku.

Bractwo św. Jerzego sprawowało pieczę nad Dworem Artusa.

Skupiało ono najzamożniejsze rody mieszczańskie, osiadłe w mieście od jego założenia i zasłużone w wojnach prowadzonych przez zakon krzyżacki.

To na braciach spoczywał obowiązek pokrywania kosztów funkcjonowania Dworu Artusa

Na czele bractwa stał burmistrz.

Budowę Dworu Artusa w Toruniu zakończono w 1385 roku.

Pierwszym gościem Dworu Artusa był wielki mistrz zakonu krzyżackiego Konrad Zoellner von Rottenstein.

Był to okazały dwupiętrowy dom w strzelistym stylu gotyckim.

Był węższy od obecnego Dworu Artusa, który wybudowano na miejscu zajmowanym dawniej po obu stronach przez sąsiednie kamienic.

Dawny Dwór Artusa miał 13,5 m szerokości, obecny zaś 25 m.

Szczyt fasady zdominowały ostrołukowe wnęki i smukłe narożne wieżyczki.

Der Artus-Hof, oder die Gulde. [Toruń 1914].
Sygnatura Książnica Kopernikańska MAG XXVII, 70

Na parterze znajdowała się Wielka Sala, której sklepienie opierało się na dwóch kolumnach z czerwonego kamienia.

Jej podłoga była wyłożona białymi i czarnymi płytami marmurowymi.

Ściany ozdobiono herbami, tkaninami, bronią, malowidłami.

Wokół ścian stały ławy z wysokimi oparciami i stoły.

Po lewej stronie stała Ława św. Jerzego, którą zajmowali patrycjusze (rajcowie i ich potomkowie).

Na środku stała Ława Bractwa Najświętszej Marii Panny przeznaczona dla kupców-hurtowników i właścicieli okrętów.

Po prawej stronie stała Ława Bractwa św. Reinholda, zajmowana przez żeglarzy, właścicieli szkut i barek wiślanych.

Bractwa mające siedzibę w Dworze Artusa nie przyjmowały rzemieślników.

Dwór był miejscem spotkań towarzyskich, uczt i zabaw.

Odbywały się tu występy muzyczne i teatralne.

Pod Dworem Artusa organizowano turnieje rycerskie - co roku w dniu św. Katarzyny (25 listopada).

Przejściowo w XVIII wieku Dwór pełnił również funkcje zboru luterańskiego, a w okresie wojny siedmioletniej cerkwi prawosławnej dla rosyjskiego garnizonu.

W Dworze Artusa podpisano w 1466 roku II pokój toruński.

Wygląd pierwszego Dworu Artusa znamy z ryciny z 1740 roku autorstwa Jerzego Fryderyka Steinera.

Widać na nim, że jego fasada ozdobiona była 22 herbami miast - europejskich centrów handlowych.

W 1802 roku budynek był w tak opłakanym stanie, że  władze pruskie postanowiły go rozebrać.

Der mittlere Artushof (Theater) - Tafel 3,
W: Reinhold Heuer, Die drei Artushöfe und der Junkerhof in Thorn

W jego miejscu postawiono dopiero w 1829 roku neoklasyczny budynek Teatru Miejskiego, według planu budowniczego miejskiego Krzysztofa Heckerta.

Budynek ten był też siedzibą Bractwa Artusa aż do jego rozwiązania w 1842 roku.

Budynek Teatru Miejskiego rozebrano w 1889 roku.

I od razu rozpoczęto budowę obecnego Dworu według planów budowniczego miejskiego Rudolfa Schmidta.

W czasie budowy odkryto doły kloaczne, których głębokość sięgała nawet 20 metrów.

Musiano je oczyścić i zalać betonem, co pochłonęło bardzo dużo cementu.

Budowę monumentalnego gmachu ukończono w 1891 roku.

Był to największy budynek użyteczności publicznej wybudowany w Toruniu w okresie zaborów.

Wybudowano go z cegły i czerwonego piaskowca w stylu neorenesansowym.

W sobotę 12 grudnia nastąpiło uroczyste otwarcie Dworu Artusa, a w niedzielę 13 grudnia odbył się pierwszy koncert.

Gazeta Toruńska, 15 grudnia 1891, nr 288, s. 3 donosiła:

Artushof. W sobotę otwarto dla publiczności lokale górne nowo przebudowanego w miejscu dawnego Dworu Artusa w Toruniu, gdzie to przed przeszło 4 wiekami podpisany został Traktat Toruński, pomiędzy Rzeczpospolitą Polską i zakonem Krzyżackim. Uroczystość tę uczczono obiadem, na którym zebrało się kilkaset osób.

W czasie obiadu wygłoszono kilka mów. Wczoraj wieczorem dała w tej samej sali koncert orkiestra wojskowa 61 pułku piechoty Marwitza.

Thorn. Der Artushof - pocztówka.
Wydawca Atelier Jacobi ; W. Mettner, Thorn 1910.

Przed  wojną budynek Dworu Artusa tętnił życiem.

Składał się z Sali Balowej, Sali Lustrzanej, Sali Srebrnej, Sali Małej i Sali Malinowej.

Mieściły się tu sklepy, kawiarnie, piwiarnie a nawet kręgielnia i sala bilardowa.

Organizowano bale, koncerty, imprezy dobroczynne.

Zgodnie z tradycją spotykało się w nim ziemiaństwo, kupcy i przemysłowcy.

Po wojnie w Dworze Artusa mieścił się Uniwersytet Mikołaja Kopernika.

Znajdowało się tu Collegium Maximum, Wydział Sztuk Pięknych i klub studencki OdNowa.

W 1993 roku budynek przejęło miasto.

Był w opłakanym stanie.

W 1993 roku rozpoczęto generalny remont budynku połączony z pracami konserwatorskimi i rekonstrukcyjnymi.

W pewnym momencie w budynku pracowało jednocześnie 70 konserwatorów różnych specjalności.

Wysiłek Torunia nie miał precedensu w żadnym z polskich miast.

Remont trwał aż do 2000 roku.

Od 1995 roku ma tu siedzibę Centrum Kultury Dwór Artusa.

POLECANA LITERATURA

Zygmunt Kruszelnicki

Toruń nie istniejący

Toruń 1987

Sygnatura SIRr XXXIIIb/65

Reinhold Heuer

Die drei Artushöfe und der Junkerhof in Thorn

Thorn 1917

Sygnatura SIRr VIII/T-88

Hermann Freytag

Aus der Geschichte der Thorner Artushofbrüderschaften

Thorn 1917

Sygnatura MAG 206260

Arthur Semrau

Zur ältesten Geschichte des Artushofes in Thorn.

Mitteilungen des Coppernicus-Vereins für Wissenschaft und Kunst zu Thorn
28. Heft, 1920, s. 83-92

Sygnatura SIRr II/5t.28

Toruń i miasta ziemi chełmińskiej na rysunkach Jerzego Fryderyka Steinera 
z pierwszej połowy XVIII wieku : (tzw. Album Steinera)

Toruń 1998

Sygnatura SIRr XXXIIIb/45

Marian Magdański

Dwór Artusa w Toruniu

Tęcza, 1938, nr 8, s. 37-41

Sygnatura MAG 01869

Eugeniusz Gąsiorowski

Toruński Dwór Artusa, Dom Kupców Zbożowych i podobne siedziby stowarzyszeń w miastach hanzeatyckich

Rocznik Muzeum Okręgowego w Toruniu
Tom XVII, 2008, s. 9-52

Sygnatura SIRr XXIXb/1t.17

Elżbieta Pilecka

Średniowieczne Dwory Artusa w Prusach : świadectwo kształtowania się nowej świadomości mieszczańskiej

Toruń 2005

SIRr XXXIIIb/104

Michał Targowski

Herby miast na dawnym Dworze Artusa w Toruniu

Rocznik Toruński
Tom 30, Rok 2003, s. 35-63

SIRr II/18t.30

Joanna Kucharzewska

Architektura i urbanistyka Torunia w latach 1871-1920

Warszawa 2004

Sygnatura SIRr XXXIIIb/94

Henryk Rozwadowski

Dwór Artusa

Nowości, 3 sierpnia 1990, nr 150, s. 10

Sygnatura MAG 01473-1990/2

Jerzy Domasłowski

Dwór Artusa w oczach swego twórcy

Ilustrowany Kurier Polski, 7 czerwca 2002, nr 109, s. 14

Sygnatura MAG 01289-2002-2

Zbigniew Nawrocki

Dobrze, że go nie sprzedano

Nowości, 20 lutego 2010, nr 45, s. 10

Sygnatura MAG 01473-2010/2

Marek Czarnecki, Zbigniew Derkowski

Centrum Kultury Dwór Artusa w Toruniu

Toruń 2003

Sygnatura  SIRr XXXIIIb/96

Michał Pszczółkowski - Architektura Włocławka w latach 1918-1939

 

Michał Pszczółkowski

Architektura Włocławka w latach 1918-1939

Wydawcy:
Włocławskie Towarzystwo Naukowe
Księży Młyn Dom Wydawniczy

Włocławek-Łodź 2019

Sygnatura SIRr VIII/Wl-28

Dr hab. Michał Pszczółkowski, profesor Akademii Sztuk Pięknych w Gdańsku, jest autorem wielu publikacji poświęconych historii architektury i ochronie zabytków.

Jest autorem dostępnych w Książnicy Kopernikańskiej książek:

• Architektura Włocławka w latach 1918-1939
• Betonowa tajemnica : fabryki materiałów wybuchowych DAG
• Bydgoszcz między wojnami : opowieść o życiu miasta 1918-1939
• DAG Fabrik Bromberg : z dziejów bydgoskiej fabryki materiałów wybuchowych 1939-1945
• Dwanaście kryształowych orłów : kujawsko-pomorskie szkice architektury międzywojennej
• Stefan Narębski 1892-1966 : architekt, konserwator, profesor
• Toruńska architektura XX wieku

Rozprawa "Architektura Włocławka w latach 1918-1939" poświęcona jest latom międzywojennym, kiedy to Włocławek był największym powiatowym miastem województwa mazowieckiego i przeżywał dynamiczny rozwój.

Miasto zaczęło silnie się modernizować i kroczyć ku nowoczesności.

Rozwój ten znalazł swój wyraz również w strukturze miasta, jego przestrzeni i architekturze.

Włocławek stopniowo wypełniał się zabudowa modernistyczną.

Zwraca uwagę dbałość o wysoki poziom i stylistykę realizowanych obiektów.

Autorami projektów byli uznani warszawscy architekci.

Architektura międzywojennego Włocławka ma wysoką wartość historyczną, artystyczną i naukową.

Monografia podzielona została na siedem rozdziałów:

Rozdział I - Spuścizna zaborów

Rozdział II - Uwarunkowania rozwoju miasta w II Rzeczypospolitej

Rozdział III - Architekci

Rozdział IV - Urbanistyka, zagospodarowanie przestrzenne i infrastruktura miasta

Rozdział V - Architektura miasta

Rozdział Vi - Dziedzictwo Włocławka na tle zjawisk w architekturze II Rzeczypospolitej

Rozdział VII - Zamiast zakończenia

Książkę wzbogacają aż 374 ilustracje - fotografie i plany budynków.

Katarzyna Kluczwajd - Bydgoskie Przedmieście : toruńskie przedmieścia sprzed lat

 

Katarzyna Kluczwajd

Bydgoskie Przedmieście
Toruńskie przedmieścia sprzed lat

Księży Młyn Dom Wydawniczy

Łódź 2019

Sygnatura SIRr VIII/T-A-40b 

Katarzyna Kluczwajd to bardzo dobrze znana w Toruniu historyk sztuki, zabytkoznawca i regionalista, autorka wielu książek i artykułów, poświęconych kulturze i sztuce naszego miasta, zabytkom, architekturze i rzemiosłu artystycznemu Torunia.

W 2018 roku opublikowała książkę "Podgórz. Toruńskie przedmieścia sprzed lat".

Obecnie kolejną publikację z serii "Toruńskie przedmieścia sprzed lat" poświęciła Bydgoskiemu Przedmieściu.

Książka jest efektem wieloletniej pracy autorki, badań archiwalnych i kwerendy prasowej.

Autorka dotarła do nieznanych fotografii z rodzinnych albumów mieszkańców Bydgoskiego Przedmieścia, które okazują się być pierwszorzędnym źródłem wiedzy o tej dzielnicy w XIX wieku i w okresie dwudziestolecia międzywojennego.

Książka Katarzyny Kluczwajd to nie kalendarium dziejów Bydgoskiego Przedmieścia.

Autorka zabiera nas w spacer po dzielnicy, bogato ilustrowany starymi fotografiami.

Opowiada o życiu codziennym mieszkańców Bydgoskiego Przedmieścia, Polaków i Niemców, katolików i ewangelików, cywili i wojskowych.

Bydgoskie Przedmieście to dzielnica wyjątkowa, bo od końca XIX wieku była uporządkowana i kształtowana planowo w oparciu o projekt urbanistyczny z XIX wieku.

Dzielnica jest bogata w budynki z pruskiego muru, budynki wybudowane w stylu historyzmu i secesji.

To nie tylko dzielnica mieszkaniowa - zlokalizowano tu zajezdnię tramwajową, elektrownię, wodociągi i oczyszczalnię, szkoły, obiekty sportowe, parki, szpital, hale wystawową, obiekty wojskowe, porty rzeczne.

Bydgoskie Przedmieście było dzielnicą elit, architektów, budowniczych, wolnych zawodów, urzędników, wojskowych, artystów.

Najcenniejsza architektura powstała w latach 1890-1939.

Bydgoskie Przedmieście to jedyne z przedmieść Torunia, które jako zespół zabytkowy zostało wpisane do rejestru zabytków.

W książce znajdziemy miedzy innymi informacje na temat ulicy Bydgoskiej, Mickiewicza, Słowackiego, stylów architektonicznych występujących w dzielnicy, baloniarzy i lotników, Portu Zimowego i Portu Drzewnego, tartaków, przedsiębiorcy Jana Brody, rzemiosła, handlu i usług, szpitali, tramwajów i zajezdni, elektrowni, wodociągów, kanalizacji, oczyszczalni, Dyrekcji Dróg Wodnych, Dyrekcji Lasów Państwowych, hali wystawowej, Konsulatu Rzeszy Niemieckiej, szkolnictwa, hal gimnastycznych, sportu, miejsc kultury i rozrywki, Parku Cegielnia Lasku Cegielnia, Zieleńca, placu Turniejowego, restauracji Tivoli, Elysium, Esplanada, Pensjonatu Zofiówka, Muzeum Ziemi Pomorskiej, licznych kin, Licznych pomników Fryderyka Wielkiego, Germanii, Bismarcka, Stanisława Moniuszki, Fryderyka Chopina, Józefa Piłsudskiego, ławki Friedricha Schillera, pomników wojskowych, kościołów i cmentarzy.