 |
| ks. Alfons Mańkowski Ze zbiorów Książnicy Kopernikańskiej |
Ks. Alfons Mańkowski urodził się 10 września 1870 roku w Wielkim Kuntersztynie pod Grudziądzem.
Jego ojciec posiadał własne 25-hektarowe gospodarstwo rolne, które wykupił w 1867 roku z rąk niemieckich.
Miał siedmioro rodzeństwa.
Jego brat Teofil również został księdzem i również został zamordowany przez Niemców w 1939 roku.
 |
Studentów Uniwersytetu Poznańskiego "Pomerania", t. 3 - 1928, fotografia Antoni Fiedler, sygnatura KM 01524 |
Księżmi zostali też dwaj jego bratankowie Maksymilian i Józef (zamordowany przez Niemców w 1939 roku).
Ukończył Seminarium Duchowne w Pelplinie - wówczas największym ośrodku naukowym na Pomorzu.
W 1895 roku uzyskał święcenia kapłańskie.
[spacer height="20px"]
Jako wikary bardzo często był przenoszony między różnymi parafiami, władze pruskie chciały w ten sposób utrudnić jego działalność narodową, kulturalną i społeczną.
Niemcy nie zgodzili się zatwierdzić go na żadne probostwo.
Pełnił służbę duszpasterską w Gniewie, Człuchowie, Tucholi, Lembargu, Nowem, Mokrem (koło Grudziądza), Starej Kiszewie, Sarnowie, Fordonie, Przysiersku, Lubiszewie, Wabczu, Złotowie (k. Lubawy), Radzynie Chełmińskim.
Od 1923 roku do śmierci był proboszczem w Lembargu koło Brodnicy.
W 1927 roku papież Pius XI nadał mu godność honorową papieskiego prałata domowego.
Jego wielką pasją była historia i kultura Pomorza, Warmii, ziemi chełmińskiej i ziemi michałowskiej, oraz przeszłość diecezji chełmińskiej.
Zgromadził cenny księgozbiór poświęcony dziejom Pomorza, robił mnóstwo wypisów źródłowych podczas wizyt na plebaniach, poszukiwaniach na prywatnych strychach, w czasie wizyt w archiwach w Pelplinie i Gdańsku.
[spacer height="20px"]
Niestety po aresztowaniu ks. Mańkowskiego przez gestapo we wrześniu 1940 roku cała jego prywatna biblioteka i archiwum zostały zniszczone.
 |
| Zapiski Towarzystwa Naukowego w Toruniu, Tom XI, zeszyt 5-12, Sygnatura II/3-1938-1945 |
Owocem jego badań są setki publikacji - w sumie aż 328 pozycji.
Pisał o działaczach pomorskich z różnych epok, o nazewnictwie miejscowym, na temat zwyczajów i obyczajów pomorskich, o historii poszczególnych kościołów, klasztorów, parafii, na temat historii szkolnictwa na Pomorzu, o drukarstwie i piśmiennictwie pomorskim, na temat zagadnień społeczno-ekonomicznych i narodowych.
Napisał 40 biogramów do Polskiego Słownika Biograficznego.
Opracował wydawnictwa źródłowe takie, jak inwentarze dóbr biskupstwa chełmińskiego i kapituły katedralnej chełmińskiej czy konstytucje synodalne diecezji chełmińskiej.
Jego najważniejsze publikacje to:
- Dzieje drukarstwa i piśmiennictwa polskiego w Prusiech Zachodnich
- Z porozbiorowych dziejów drukarstwa i piśmiennictwa polskiego w Toruniu
- Pod rządami pruskimi 1815-1915
- Walka Pomorza o polskość pod zaborem pruskim 1772-1920
- Odrodzenie narodowe na Pomorzu w XIX i XX w.
- Zarys dziejów Torunia po 1815 r.
- Kapituła katedralna chełmińska od r. 1466 do 1821
- Prałaci i kanonicy katedralni chełmińscy od założenia kapituły do naszych czasów
- Nazwy miejscowe pow. lubawskiego
- Zwyczaje i wierzenia ludowe w Złotowie pod Lubawą
- Czytelnictwo i bibliotekarstwo na Pomorzu 1849-80
Był członkiem Polskiej Akademii Umiejętności w Krakowie.
W 1923 roku został prezesem Towarzystwa Naukowego w Toruniu.
Funkcje tę sprawował przez cały okres międzywojenny.
Umarł z wycieńczenia ciężką pracą w niemieckim obozie koncentracyjnym w Stutthofie 12 lutego 1941 roku.
POLECANA LITERATURA
Krystyna Podlaszewska
Alfons Mańkowski 1870-1941
W: Działacze Towarzystwa Naukowego w Toruniu 1875-1975
str. 217-280
Sygnatura XXXb/3t.1
Krystyna Podlaszewska
Ks. Alfons Mańkowski
Historyk piśmiennictwa pomorskiego
Zeszyty Naukowe UMK -1962
Nauka o książce - Tom I - s. 153-171
Sygnatura MAG 126313.1
ks. Henryk Mross
Bibliografia prac drukowanych ks. prałata Alfonsa Mańkowskiego
Studia Pelplińskie 1974
s. 245-268
Sygnatura MAG TN 21802.02
Krystyna Podlaszewska
Ks. Alfons Mańkowski - duszpasterz, działacz społeczno-narodowy, naukowiec
Studia Pelplińskie 1983
s. 51-58
Sygnatura MAG TN 21802.11
ks. Tadeusz Glemma
Ks. Alfons Mańkowski (1870-1941)
Kwartalnik Historyczny
1946 - Tom 53 - zesz. 3-4 - s. 538-541
Sygnatura MAG 03644-53/2
Krystyna Podlaszewska
hasło: Mańkowski Alfons (1870-1941)
Polski Słownik Biograficzny
Tom 19 - zesz. 4 - str. 510-513
Sygnatura SIRi XVIa/1-t.19
ks. Henryk Moss
Słownik biograficzny kapłanów diecezji chełmińskiej wyświęconych w latach 1821-1920
Pelplin 1995
Sygnatura SIRr IIIA/28
Józef Borzyszkowski
Alfons Mańkowski (1870-1941)
W: Ludzie Pomorza lat 1920-1939
s. 50-55
Sygnatura SIRr IIIA/4f
Krystyna Podlaszewska
Alfons Mańkowski (1870-1941)
W: Wybitni ludzie dawnego Torunia
s. 273-279
Sygnatura SIRr IIIA/3a
Jerzy Szews
Słownik biograficzny Ziemi Lubawskiej 1244-2000
Tom 1
Lubawa 2000
Sygnatura SIRr IIIA/51t.1
ks. Paweł Czaplewski
Ś.p. Ks. Alfons Mańkowski
Zapiski TOwarzystwa Naukowego w Toruniu
Tom 11 - za rok 1939-1945 - nr 5-12
s. 108 - 111
Sygnatura SIRr II/3-1938-1945