Pomorzanie z okresu II wojny światowej zasługują na pamięć.
Wielu z nich aktywnie działało w konspiracji pomorskiej.
Wielu też poniosło śmierć z rąk niemieckich lub rosyjskich.
Słowniki biograficzne poświęcone zasłużonym w okresie wojny mieszkańcom Pomorza dostępne są w księgozbiorze podręcznym Informatorium Książnicy Kopernikańskiej w Toruniu.
Słownik biograficzny konspiracji pomorskiej 1939-1945
Cz. 1 - 7
Toruń 1994 - 2013
Sygnatura SIRr IIIA/7
"Słownik biograficzny konspiracji pomorskiej 1939-1945" jest wydawany w Toruniu przez Fundację Generał Elżbiety Zawadzkiej (dawniej Fundacja "Archiwum Pomorskie Armii Krajowej", Fundacja "Archiwum Pomorskie Armii Krajowej oraz Wojskowej Służby Polek").
Kolejnych siedem tomów słownika ukazywało się pod redakcją:
- Hanny Maciejewskiej-Marcinkowskiej
- Elżbiety Zawackiej
- Anny Zakrzewskiej
- Elżbiety Skerskiej
Fundacja Generał Elżbiety Zawackiej jest ważnym ośrodkiem myśli historycznej o dziejach konspiracji niepodległościowej na Pomorzu lat II wojny światowej.
Słownik utrwala i udokumentowuje czyny dokonane przez setki szeregowych żołnierzy i cywilnych działaczy konspiracji.
Słownik obejmuje konspirację na terenie Okręgu Pomorskiego Armii Krajowej, do którego należało Pomorze Gdańskie, ziemia chełmińska, ziemia michałowska, ziemia dobrzyńska i Kujawy.
Biogramy w słowniku są autorstwa zawodowych historyków, wykwalifikowanych współpracowników Fundacji, miłośników historii Pomorza, samych kombatantów.
Każdy tom zawiera hasła biograficzne od litery A do litery Z.
W sumie opublikowano już ponad 800 biogramów.
Zasłużeni Pomorzanie w latach II wojny światowej
Gdańskie, Towarzystwo Naukowe
Ossolineum
Gdańsk 1984
Sygnatura SIRr IIIA/4g
Szkice biograficzne zostały wydane w ramach Serii Popularnonaukowej "Pomorze Gdańskie"
Tom zawiera biogramy 43 osób:
- Antoni Antczak (oprac. Roman Wapiński)
- Mikołaj Arciszewski (oprac. Donald Steyer)
- Franciszek Bendig (oprac. Bogdan Chrzanowski)
- Leszek Biały (oprac. Tadeusz Jaszowski)
- Wacław Ciesielski (oprac. Włodzimierz Jastrzębski)
- Lucjan Cylkowski (oprac. Andrzej Gąsiorowski)
- Teodor Czecholiński (oprac. Andrzej Gąsiorowski)
- Józef Dambek (oprac. Andrzej Gąsiorowski)
- Stanisław Dąbek (oprac. Krzysztof Steyer)
- Franciszka, Helena, Jadwiga Deruckie (oprac. Elżbieta Zawacka)
- Monika Dymska (oprac. Elżbieta Zawacka)
- Zygmunt Felczak (oprac. Włodzimierz Jastrzębski)
- Alfons Flisykowski (oprac. Hanna Gąsiorowska)
- Stefan Frankowski (oprac. Ewa Madey)
- Józef Gierszewski (oprac. Krzysztof Steyer)
- Henryk Gruetzmacher (oprac. Bogdan Chrzanowski)
- Józef Gruss (oprac. Tadeusz Jaszowski)
- Stefan Guss (oprac. Tadeusz Jaszowski)
- Stefan Hensel (oprac. Bogdan Chrzanowski)
- Konstanty Jacynicz (oprac. Andrzej Gąsiorowski)
- Genowefa Jaworska (oprac. Elżbieta Zawacka)
- Klara Jeziorska (oprac. Elżbieta Zawacka)
- Tadeusz Kaube (oprac. Włodzimierz Jastrzębski)
- Juliusz Marcin Koszałka (oprac. Andrzej Gąsiorowski)
- Zygmunt Koźlikowski (oprac. Tadeusz Jaszowski)
- Halina Krzeszowska-Pietkiewiczowa (oprac. Elżbieta Zawacka)
- Stanisław Lesikowski (oprac. Bogdan Chrzanowski)
- Bernard Myśliwek (oprac. Andrzej Gąsiorowski)
- Rudolf Ostrihansky (oprac. Marian Woźniak)
- Paweł Piątkowski (oprac. Bogdan Chrzanowski)
- Leon Poeplau (oprac. Bernard Zakrzewski)
- Benedykt Porożyński (oprac. Andrzej Gąsiorowski)
- Józef Ratajczak (oprac. Bogdan Chrzanowski)
- Wojciech Rogaczewski (oprac. Henryk Mross)
- Leokadia Schaddach (oprac. Elżbieta Zawacka)
- Halina Stabrowska (oprac. Włodzimierz Jastrzębski)
- Henryk Sucharski (oprac. Andrzej Drzycimski)
- Franciszka Szablewska (oprac. Janina Mahrburg)
- Lubomir Szopiński (oprac. Lech Mokrzecki)
- Ignacy Szpunar (oprac. Ewa Madey)
- Augustyn Westphal (oprac. Krzysztof Steyer)
- Józef Wrycza (oprac. Józef Borzyszkowski)
- Władysława Zieleniewska (oprac. Elżbieta Zawacka)
Dwunastu z listy katyńskiej
Leśnicy i drzewiarze z Pomorza i Kujaw, ofiary Zbrodni Katyńskiej
Redakcja: Tadeusz Chrzanowski
Toruń 2014
Sygnatura SIRr IIIA/100
Polskie Towarzystwo Leśne Oddział w Toruniu i Okręgowa Dyrekcja Lasów Państwowych w Toruniu są wydawcami bardzo obszernej publikacji.
Polecana książka składa się z czterech części.
Na wstępie Andrzej Leszek Szcześniak nakreślił czytelnikom historyczne tło Zbrodni Katyńskiej.
Następnie Tomasz Skowronek podał listę leśników zamordowanych wiosną 1940 roku i spoczywających na cmentarzach w Katyniu, Charkowie, Miednoje, Bykowni, Kuropatach.
Zasadniczą część pracy stanowi rozdział autorstwa Tadeusza Chrzanowskiego.
Składa się na niego 12 tytułowych biogramów zamordowanych leśników i drzewiarzy związanych z regionem kujawsko pomorskim.
- Bolesław Aleksander Błażewicz
- Edmund Drecki
- Władysław Kotula
- Adam Stefan Loret
- Szczepan Eugeniusz Łuczak
- Tadeusz Miśko
- Sobiesław Maria Kornel Mościcki
- Ignacy Nitkowski
- Franciszek Nowicki
- Edmund Bolesław Wróblewski
- Rudolf Leon Zacher
- Stanisław Zysnarski
Ostatnią część książki stanowi 14 wspomnień skreślonych dłońmi wdów katyńskich.
Wspomnienia dotyczą deportacji rodzin leśników, życia na zesłaniu albo w okupowanej Polsce, losów rodzin katyńskich w okresie PRL.
Książka zawiera specjalne podziękowania ks. Zdzisława Peszkowskiego (kapelana Rodzin Katyńskich) dla polskich leśników.
Monografię wieńczy relacja z uroczystości w Wierzchlesie w październiku 2013 roku, kiedy to leśnicy dokonali aktu posadzenia dębów pamięci na cześć ofiar Zbrodni Katyńskiej.
Jan Bochen
Adam Lewandowski
„Ci, co nie zawiedli”
Toruńscy nauczyciele i pracownicy oświaty w latach wojny i okupacji hitlerowskiej 1939-1945
Martyrologia
Sygnatura SIRr IIIA/95
Książka została wydana w Toruniu w 2013 roku przez Związek Bojowników o Wolność i Demokrację (Komisja Historyczna Zarządu Województwa) i Pracownię Sztuk Plastycznych.
Opracowanie poświęcone martyrologii nauczycieli toruńskich było przygotowywane od 1969 roku.
Pracę badawcze, źródłowe i dokumentacyjne prowadziła Komisja Historyczna Koła Nauczycielskiego Zarządu Oddziału Związku Bojowników o Wolność i Demokrację w Toruniu.
Ustalanie list aresztowanych, więzionych i pomordowanych trwało do 1984 roku.
Równolegle nad badaniami nad tomem poświęconym martyrologii przygotowywano również tom poświęcony wkładowi nauczycieli w walkę z okupantem, tajne nauczanie i udział w ruchu oporu oraz w odbudowę szkolnictwa po zakończeniu II wojny światowej.
Prace Komisji Historycznej Koła Nauczycielskiego ZBoWiD w Toruniu trwały 15 lat.
Pozostały po niej maszynopisy.
Jeden z nich odnalazła Elżbieta Wykrzykowska (dyrektor Biblioteki Pedagogicznej w Toruniu) i przekazała Alojzemu Lechowi Kowalskiemu (emerytowanemu nauczycielowi i dyrektorowi toruńskich szkół).
Alojzy L. Kowalski opracował zniszczony maszynopis, przepisał i dokonał wyboru tekstów.
Dzięki wsparciu Urszuli Polak (prezesa Oddziału Związku Nauczycielstwa Polskiego w Toruniu) udało się pozyskać dofinansowanie finansowe na publikację książki ze strony Samorządu Województwa Kujawsko-Pomorskiego, Gminy Miasta Toruń, Starostwa Powiatu Toruńskiego i Oddziału Związku Nauczycielstwa Polskiego w Toruniu.
Marian Łysiak
Szkice biograficzne wojennego pokolenia lekarzy toruńskich
1939-1945
Toruń 2001
Sygnatura SIRr IIIA/45
Marian Łysiak to wybitny badacz dziejów toruńskiej służby zdrowia.
Zanim przeszedł na emeryturę był lekarzem naczelnym Szpitala Dziecięcego.
W Informatorium dostępnych jest wiele jego publikacji:
- Szkice biograficzne wojennego pokolenia lekarzy toruńskich 1939-1945, Toruń 2001 – sygnatura SIRr IIIA/45
- Chirurgia toruńska w zarysie, Toruń 2006 – sygnatura SIRr XXVI/19
- Sylwetki lekarzy toruńskich XIX i XX wieku, Toruń 2009 – sygnatura SIRr IIIA/85
- 100-lecie Szpitala Miejskiego w Toruniu 1910-2010, Toruń 2010 - sygnatura SIRr XXVI/18
- Neurologia dziecięca w Toruniu oraz wspierające ją dziedziny pokrewne i fundacje - sygnatura SIRr XXVI/22
"Szkice biograficzne wojennego pokolenia lekarzy toruńskich" otwiera przypomnienie dziejów toruńskiej służby zdrowia w okresie II Rzeczypospolitej.
Następnie autor omawia organizację służby zdrowia w okupowanym przez Niemców Toruniu.
Zasadniczą część opracowania stanowią biogramy 44 lekarzy podzielone na 4 cztery grupy:
"Pozostali w Toruniu"
- Jan Betlejewski
- Wanda Błeńska
- Anna Maria Dydyńska-Paszkowska
- Bernard Hinz
- Zofia Kordylewska
- Stefan Myszka
- Emil Swinarski
- Wacław Wrembel
- Bernard Zapałowski
"Ofiary wojny"
- Paweł Chojnacki
- Józef Czyżak
- Józef Antonii Dębski
- Jan Antoni Korczakowski
- Tadeusz Orzechowski
- Jan Pęski
- Kazimierz Tarnowski
- Władysław Trzaska
- Władysław Izydor Woysym-Antoniewicz
"W obozach koncentracyjnych i jenieckich"
- Władysław Balewski
- Stefan Bogusławski
- Leon Konkolewski
- Jan Kumelowski
- Marceli Łukowicz
- Mieczysław Mielżyński
- Marian Mroczkowski
- Jan Kanty Raszke
- Stanisław Witold Roman
- Marian Józef Skowroński
- Stefan Władysław Smoleński
- Eugeniusz Turyna
"Nękani przez okupanta"
- Tamara Berdziejew
- Henryk Chyrczakowski
- Zdzisław Dandelski
- Wieńczysław Doński
- Władysław Franciszek Goławski
- Maria Felicja Jachimowska
- Bogdan Jasiński
- Wojciech Jedlina Jacobson
- Bogumił Krippendorf
- Tymoteusz Marian Napiórkowski
- Leon Olszewski
- Zenon Ziółkowski
- Stanisław Zmyślony
- Marian Franciszek Żurawski
Szkice biograficzne zostały wydane przez Wydawnictwo Adam Marszałek.
Krzysztof Komorowski
Konspiracja pomorska 1939-1947. Leksykon
Wydawnictwo Novus Orbis
Gdańsk 1993
Sygnatura SIRr IIIA/17
Profesor, pułkownik Krzysztof Kwiatkowski jest wybitnym specjalistą w zakresie wojskowości i najnowszej historii Polski.
W Książnicy Kopernikańskiej dostępne są jego następujące publikacje:
- Żołnierze żelaznych szlaków : wspomnienia polskich kolejarzy 1939-1945 / wybór i oprac. Janusz Gmitruk, Krzysztof Komorowski, Piotr Matusak, Warszawa 1988
- Konspiracja pomorska 1939-1947 : leksykon / Krzysztof Komorowski, Gdańsk 1993
- Armia Krajowa : dramatyczny epilog / red. nauk. Krzysztof Komorowski ; [Wojskowy Instytut Historyczny], Warszawa 1994
- Armia Krajowa : rozwój organizacyjny / red. nauk. Krzysztof Komorowski ; Wojskowy Instytut Historyczny, Warszawa 1996
- Armia Krajowa : szkice z dziejów Sił Zbrojnych Polskiego Państwa Podziemnego / pod red. Krzysztofa Komorowskiego ; aut. Andrzej Chmielarz [et al.], Warszawa 1999
- Operacja "Burza" i Powstanie Warszawskie 1944 / pod red. Krzysztofa Komorowskiego ; aut. Wojciech Barański [at al.], Warszawa 2004
Leksykon "Konspiracja pomorska 1939-1947" obejmuje swoim zasięgiem chronologicznym okupację niemiecką, ale również okres powojenny po zajęciu Pomorza przez Armię Czerwoną, która wprowadziła sowiecki terror, zsyłki i represje.
W leksykonie znalazły się biogramy organizatorów, dowódców i najbardziej znanych konspiratorów.
Leksykon wymienia również polskie organizacje konspiracyjne, najważniejsze oddziały i grupy partyzanckie oraz opisy ważniejszych akcji bojowych, wywiadowczych i propagandowych.