Tadeusz Zakrzewski
Polskie instytucje i organizacje w Toruniu pod zaborem pruskim (1815-1894)
słowo wstępne, opracowanie tekstu i indeks:
Jarosław Kłaczkow, Jolanta Milz-Kłaczkow
Wydawca: Towarzystwo Miłośników Torunia
Toruń 2020
SIRr VIb/6-39
Tadeusz Zakrzewski (1922-2014) był wielkim admiratorem miasta Torunia i miłośnikiem książek.
Blisko związany był z Towarzystwem Naukowym w Toruniu, Towarzystwem Bibliofilów im. J. Lelewela, Towarzystwem Miłośników Torunia.
Kolekcjonował dokumenty życia codziennego, fotografie, sztukę, pamiątki historyczne związane z dziejami Torunia.
Był redaktorem naczelnym "Rocznika Toruńskiego".
Spod jego pióra wyszło ponad 200 publikacji naukowych.
Wśród nich szczególne miejsce zajmuje jego rozprawa doktorska "Polskie instytucje i organizacje w Toruniu pod zaborem pruskim (1815-1894)".
Towarzystwo Miłośników Torunia postanowiło wydać jego pełną i oryginalną wersję.
Przygotowaniem edycji tekstu i jego opracowaniem zajęli się prof. Jarosław Kłaczkow i Jolanta Milz-Kłaczkow.
W książce przedstawiono zmienne dzieje polskiego ruchu organizacyjnego w XIX-wiecznym Toruniu.
Specyfiką wielkich miast pomorskich Prus Królewskich był fakt drugorzędnej roli Polaków we władzach miejskich jeszcze w czasach nowożytnego Królestwa Polskiego.
Tym bardziej w okresie zaborów jedynie nieliczne rody ziemiańskie mogły pełnić funkcje strażników narodowej pamięci.
Dużą słabością polskiego ruchu narodowego był brak do Wiosny Ludów inteligencji mieszczańskiej.
Dopiero po upadku powstania styczniowego następuje prawdziwe odrodzenie życia polskiego.
Pojawili się wówczas silne zaangażowani ziemianie i ludowi działacze wywodzący się z kręgów mieszczańskich.
Z drugiej strony druga połowa XIX wieku była okresem wzmożonej akcji germanizacyjnej i drakońskich środków stosowanych przez władze pruskie.
W okresie tym przewodnictwo w rozwoju ruchu narodowego przejęło polskie duchowieństwo katolickie.
Katolickie wyznanie stanowiło również zaporę utrudniającą proces germanizacji, gdyż Niemcy byli głownie ewangelikami.
Rozwinęła się wówczas na terenie Torunia polska prasa.
Powstawały organizacje naukowe, gospodarcze, rolnicze, oświatowe.
Jednocześnie ludność niemiecka zaczęła emigrować zagranicę do Ameryki lub przenosić się do Westfalii i Zagłębia Ruhry.