Odzyskanie niepodległości przez Brodnicę w 1920 roku

 

 Marian Chwiałkowski

Odzyskanie niepodległości przez Brodnicę w 1920 roku 

W setną rocznicę powrotu Brodnicy do wolnej Polski 18 stycznia 1920 roku 

Wydawca: Multi 

Brodnica 2019

Sygnatura SIRr VIII/Br-25

Marian Chwiałkowski urodził się w 1950 roku w Brodnicy.

Jest absolwentem Wyższej Szkoły Oficerskiej w Koszalinie, Uniwersytetu Wrocławskiego i Akademii Techniczno-Rolniczej w Bydgoszczy,

Jako historyk i regionalista pasjonuje się tematyką historii wojskowości okresu międzywojennego, szczególnie tą związaną z regionem brodnickim.

Wśród jego zainteresowań jest także heraldyka.

Opracował nawet projekt nowego sztandaru wojskowego i odznaki pułkowej dla brodnickiej jednostki wojskowej.

W 1999 roku brodniczanie wybrali go "Brodniczaninem Roku 1999".

W Książnicy Kopernikańskiej w Toruniu dostępne są następujące jego publikacje:

1 Bitwa polsko-sowiecka pod Brodnicą : w 80 rocznicę bitwy / Marian Chwiałkowski. - Brodnica : "Multi", 2000. 

2 Jednodniówka brodnickiego Sokoła : wydana w 90 rocznicę powstania : Brodnica, 17-18 maja 2003 r. / opracowanie: Marian Chwiałkowski, Elżbieta Andrzejewska, Jolanta Wójcik ; zdjęcia: ze zbiorów Towarzystwa Gimnastycznego "Sokół" w Brodnicy. - Brodnica : "Multi", 2003. 

3 Odzyskanie niepodległości przez Brodnicę w 1920 roku : w setną rocznicę powrotu Brodnicy do wolnej Polski 18 stycznia 1920 roku / Marian Chwiałkowski. - Brodnica : "Multi", 2019. 

4 Żołnierze garnizonu brodnickiego w wojnie obronnej 1939 r. : w 70-tą rocznicę napaści Niemiec hitlerowskich na Brodnicę : "Nic dla siebie, wszystko dla ojczyzny" / Marian Chwiałkowski. - Brodnica : "Multi", 2009. 

Prace nad książką "Odzyskanie niepodległości przez Brodnicę w 1920 roku" trwały prawie dziesięć lat.

Tereny regionu brodnickiego znajdowały się na obszarze dwóch zaborów pruskiego i rosyjskiego. 

Stąd część z nich odzyskała niepodległość 11 listopada 1918 roku, a część tak jak i sama Brodnica 18 stycznia 1920 roku.

Autor sięgnął opowieścią do 1772 roku do I rozbioru Polski.

Przedstawił stosowane przez pruskiego zaborcę metody wynaradawiania i rugowania Polaków z ich Ojcowizny.

Polacy w odpowiedzi zrzeszali się w różne organizacje chroniące polskości jak Bank Spółdzielczy czy Dom Handlowy Bazar.

Przedstawiono również rolę kościoła katolickiego, który na terenie powiatu brodnickiego działał dla zachowania języka polskiego i regionalnej kultury.

Najbardziej znanym i zaangażowanym w sprawy niepodległościowe był ks. Jan Doering.

W opracowaniu podkreślono historyczne zasługi  Sylwestra Bizana - działacza niepodległościowego  oraz Kazimierza Wojciechowskiego - brodnickiego drukarza.

Wraz z zakończeniem I wojny światowej mieszkańcy Brodnicy stanęli przed trudnym wyborem drogi do niepodległości.

Rozpatrywano dwie koncepcje.

Pierwsza to prowadzenie walki z zaborcą, druga to czekanie na decyzje traktatu pokojowego.

Zwyciężyła koncepcja preferująca pokojowe i legalne działania na rzecz niepodległości, takie jak zebrania, drukowanie polskiej prasy, tworzenie organizacji i towarzystw,

Główna bolączką Powiatowej Rady Ludowej stała się ochrona Polaków przed niemieckim terrorem, który uosabiali żołnierze Grenzschutzu.

Dokonywali oni brutalnych  rewizji w poszukiwaniu broni w domach prywatnych a nawet w kościele.

Nie udało się Niemcom sprowokować Polaków do odwetu zbrojnego.

Ewentualne powstanie byłoby krwawo stłumione przez wojsko niemieckie.

Dzięki dyscyplinie Polaków Brodnica powróciła do Polski niezniszczona, w czym wyraziła się mądrość brodniczan.

Fort XI - Stefan Batory

 

Lech Narębski, Marcin Wichrowski, 

Paweł Bukowski, Katarzyna Polak 

Fort XI - Stefan Batory 

(Fort V - Grosser Kurfürst) 

Atlas Twierdzy Toruń 

Zeszyt 14

Wydawca: Towarzystwo Naukowe w Toruniu

Toruń 2021

Sygnatura SIRr XXV/32z.14

Jest to czternasta publikacja w serii „Atlas Twierdzy Toruń”

• zeszyt 1 – Historia i źródła fortyfikacji Twierdzy Toruń
• zeszyt 2 – Fort Kolejowy
• zeszyt 3 – Fort Jakuba
• zeszyt 4 – Fort I – Jan III Sobieski
• zeszyt 5 – Fort II – Stefan Czarniecki
• zeszyt 6 – Bramy Twierdzy Toruń
• zeszyt 7 – Fort IX – Bolesław Chrobry
• zeszyt 8 – Fort IV – Żółkiewski
• zeszyt 9 – Początki Pruskiej Twierdzy Toruń
• zeszyt 10 - Przyczółek Mostowy
• zeszyt 11 – Fort V - Chodkiewicz : (Fort III - Scharnhorst) 
• zeszyt 12 –Fort VI - Jarema Wiśniowiecki (Fort IIIa - Dohna), Fort XII - Władysław Jagiełło (Fort Va - Ulrich von Jungingen) 
• zeszyt 13 – Fort XV - Dąbrowski (Fort VII - Hermann von Salza)
• zeszyt 14 – Fort XI - Stefan Batory : (Fort V - Grosser Kurfürst) 
• zeszyt 15 – Fort VII - Tadeusz Kościuszko (Fort IV - Friedrich der Grosser) 

Tematem 14. zeszytu  Atlasu Twierdzy Toruń jest Fort XI "Stefan Batory" należący do kategorii fortów głównych Twierdzy Toruń.

Jest jednym z pierwszych fortów budowanych w Toruniu.

Należy do typu "biehlerowskiego", choć charakteryzuje się szczególnymi cechami rozplanowania.

Tom składa się z następujących rozdziałów

- Budowa i modernizacje Fortu XI w świetle zachowanych źródeł graficznych Fortyfikacji Toruń

- Wojenne magazyny prochu w fortach

- Fort XI jako miejsce odosobnienia dla jeńców wojennych

- Problematyka konserwatorska inskrypcji wykonanych przez jeńców Stalagu XXA w Forcie XI

- Omówienie reprodukowanych map i planów Fortu XI (V)

Atlas uzupełnia 51 rycin, map, planów i fotografii.

Fort VI - Jarema Wiśniowiecki (Fort IIIa - Dohna), Fort XII - Władysław Jagiełło (Fort Va - Ulrich von Jungingen)

 

Jarosław Centek, 

Marcin Wichrowski, 

Lech Narębski

Fort VI - Jarema Wiśniowiecki (Fort IIIa - Dohna), 

Fort XII - Władysław Jagiełło (Fort Va - Ulrich von Jungingen) 

Atlas Twierdzy Toruń

Zeszyt 12

Wydawca:

Towarzystwo Naukowe w Toruniu
Towarzystwo Przyjaciół Fortyfikacji im. Adama Freytaga w Toruniu

Toruń 2019

Sygnatura SIRr XXV/32z.12

Jest to dwunasta publikacja w serii „Atlas Twierdzy Toruń”

• zeszyt 1 – Historia i źródła fortyfikacji Twierdzy Toruń
• zeszyt 2 – Fort Kolejowy
• zeszyt 3 – Fort Jakuba
• zeszyt 4 – Fort I – Jan III Sobieski
• zeszyt 5 – Fort II – Stefan Czarniecki
• zeszyt 6 – Bramy Twierdzy Toruń
• zeszyt 7 – Fort IX – Bolesław Chrobry
• zeszyt 8 – Fort IV – Żółkiewski
• zeszyt 9 – Początki Pruskiej Twierdzy Toruń
• zeszyt 10 - Przyczółek Mostowy
• zeszyt 11 – Fort V - Chodkiewicz : (Fort III - Scharnhorst) 
• zeszyt 12 –Fort VI - Jarema Wiśniowiecki (Fort IIIa - Dohna), Fort XII - Władysław Jagiełło (Fort Va - Ulrich von Jungingen) 
• zeszyt 13 – Fort XV - Dąbrowski (Fort VII - Hermann von Salza)
• zeszyt 14 – Fort XI - Stefan Batory : (Fort V - Grosser Kurfürst) 
• zeszyt 15 – Fort VII - Tadeusz Kościuszko (Fort IV - Friedrich der Grosser) 

Tematem 12. zeszytu  Atlasu Twierdzy Toruń są wyjątkowo dwa forty, należące do kategorii pośrednich dzieł piechoty.

Konstrukcja tych fortów była odpowiedzią na wprowadzenie pocisku burzącego i moździerza o gwintowanej lufie.

Zeszyt składa się z następujących rozdziałów

- Geneza niemieckich dzieł pośrednich nowego typu ("wz. 1887")

- Dzieje projektowania i budowy Fortów VI (IIIa) i XII (Va)

- Ćwiczenia forteczne w Toruniu w 1911 roku

- Omówienie reprodukowanych map i planów Fortów VI (IIIa) i XII (Va)

Atlas uzupełnia 41 rycin, map, planów i fotografii.

Spis ziemian Rzeczypospolitej Polskiej w roku 1930 : województwo poznańskie

 

Spis ziemian Rzeczypospolitej Polskiej w roku 1930
Województwo poznańskie

opracowali:

Tadeusz Epsztein, Sławomir Górzyński

Wydawnictwo Arbor-Dig

Warszawa 1991

Sygnatura SIRr IIIA/142

Spis ziemian województwa poznańskiego w 1930 roku, obejmuje również część obszaru dzisiejszego województwa kujawsko-pomorskiego.

Należy pamiętać, że do 1938 roku Bydgoszcz, Inowrocław, Mogilno, Strzelno, Szubin i Żnin  należały do województwa poznańskiego.

Wykaz wskazuje również właścicieli gospodarstw chłopskich o powierzchni ponad 50 hektarów.

W odróżnieniu od terenów byłego zaboru rosyjskiego i austriackiego, specyfika pruskiej reformy uwłaszczeniowej była większa niż gdzie indziej liczba dużych gospodarstw chłopskich.

Wśród ziemian w połowie lat 30-tych XX wieku 26% obszarów wielkiej własności znajdowało się w rękach niemieckich.

W okresie zaboru pruskiego w rękach Niemców znajdowało się 36 % obszarów  ziemi folwarcznej.

Tadeusz Zakrzewski - Polskie instytucje i organizacje w Toruniu pod zaborem pruskim (1815-1894)

 

Tadeusz Zakrzewski

Polskie instytucje i organizacje w Toruniu pod zaborem pruskim (1815-1894)

słowo wstępne, opracowanie tekstu i indeks:
Jarosław Kłaczkow, Jolanta Milz-Kłaczkow

Wydawca: Towarzystwo Miłośników Torunia

Toruń 2020

SIRr VIb/6-39

Tadeusz Zakrzewski (1922-2014) był wielkim admiratorem miasta Torunia i miłośnikiem książek.

Blisko związany był z Towarzystwem Naukowym w Toruniu, Towarzystwem Bibliofilów im. J. Lelewela, Towarzystwem Miłośników Torunia.

Kolekcjonował dokumenty życia codziennego, fotografie, sztukę, pamiątki historyczne związane z dziejami Torunia.

Był redaktorem naczelnym "Rocznika Toruńskiego".

Spod jego pióra wyszło ponad 200 publikacji naukowych.

Wśród nich szczególne miejsce zajmuje jego rozprawa doktorska "Polskie instytucje i organizacje w Toruniu pod zaborem pruskim (1815-1894)".

Towarzystwo Miłośników Torunia postanowiło wydać jego pełną i oryginalną wersję.

Przygotowaniem edycji tekstu i jego opracowaniem zajęli się prof. Jarosław Kłaczkow i Jolanta Milz-Kłaczkow.

W książce przedstawiono zmienne dzieje polskiego ruchu organizacyjnego w XIX-wiecznym Toruniu.

Specyfiką wielkich miast pomorskich Prus Królewskich był fakt drugorzędnej roli Polaków we władzach miejskich jeszcze w czasach nowożytnego Królestwa Polskiego.

Tym bardziej w okresie zaborów jedynie nieliczne  rody ziemiańskie mogły pełnić funkcje strażników narodowej pamięci.

Dużą słabością polskiego ruchu narodowego był brak do Wiosny Ludów inteligencji mieszczańskiej.

Dopiero po upadku powstania styczniowego następuje prawdziwe odrodzenie życia polskiego.

Pojawili się wówczas silne zaangażowani ziemianie i ludowi działacze wywodzący się z kręgów mieszczańskich.

Z drugiej strony druga połowa XIX wieku była okresem wzmożonej akcji germanizacyjnej i drakońskich środków stosowanych przez władze pruskie.

W okresie tym przewodnictwo w rozwoju ruchu narodowego przejęło polskie duchowieństwo katolickie.

Katolickie wyznanie stanowiło również zaporę utrudniającą proces germanizacji, gdyż Niemcy byli głownie ewangelikami.

Rozwinęła się wówczas na terenie Torunia polska prasa.

Powstawały organizacje naukowe, gospodarcze, rolnicze, oświatowe.

Jednocześnie ludność niemiecka zaczęła emigrować zagranicę do Ameryki lub przenosić się do Westfalii i Zagłębia Ruhry.

 

Grażyna Gzella - Dziennikarze i redaktorzy odpowiedzialni polskiej prasy Pomorza Nadwiślańskiego w okresie zaboru pruskiego

 

Grażyna Gzella

Dziennikarze i redaktorzy odpowiedzialni polskiej prasy Pomorza Nadwiślańskiego w okresie zaboru pruskiego
Słownik biograficzny

Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika

Toruń 2018

Sygnatura SIRr IIIA/128

Dr. hab. Grażyna Gzella z Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu jest wybitną specjalistką w dziedzinie historii prasy.

Jest autorką kilkudziesięciu prac monograficznych, podręczników i skryptów, rozpraw, artykułów i recenzji, oraz redaktorką licznych wydawnictw naukowych.

W zbiorach Książnicy Kopernikańskiej dostępnych jest wiele jej publikacji, jak choćby najważniejsze:

1 - Biblioteki i czytelnictwo w kołach młodzieży wiejskiej CZMW i ZMW RP „Wici“ : (1919-1928-1939)
2 - Dziennikarze i redaktorzy odpowiedzialni polskiej prasy Pomorza Nadwiślańskiego w okresie zaboru pruskiego : słownik biograficzny
3 - "Nie należy dopuszczać do publikacji" : cenzura w PRL : zbiór studiów / pod red. Grażyny Gzelli i Jacka Gzelli
4 - Obrażające i podburzające pismo : "Lech. Gazeta Gnieźnieńska" (1895-1914)
5 - "Pisma dla ludu" : pod zaborami w pierwszej połowie XIX wieku
6 - Procesy prasowe redaktorów "Gazety Grudziądzkiej" w latach 1894-1914
7 - "Przed wysokim sądem" : procesy prasowe polskich redaktorów czasopism dla chłopów w zaborze pruskim
8 - W kręgu prasy : (przeszłość-teraźniejszość-przyszłość) : zbiór artykułów. / pod red. Grażyny Gzelli i Jacka Gzelli
9 - Wybrane zagadnienia naukoznawstwa : (wybór źródeł dla studentów bibliotekoznawstwa i informacji naukowej
10 - Zakazane i niewygodne : ograniczanie wolności słowa od XIX do XXI wieku / pod red. Doroty Degen, Grażyny Gzelli, Jacka Gzelli.

Słownik biograficzny "Dziennikarze i redaktorzy odpowiedzialni polskiej prasy Pomorza Nadwiślańskiego w okresie zaboru pruskiego" wypełnia istotną lukę jaką odczuwali dotąd badacze historii czasopiśmiennictwa pomorskiego.

Jest to nie tylko źródło biograficzne, ale opracowanie stanowiące szeroki przekrój dziejów prasy pomorskiej.

Zasięg terytorialny słownika obejmuje Pomorze Gdańskie, Powiśle, ziemię chełmińską i ziemię michałowską.

Zasięg chronologiczny słownika obejmuje lata 1848-1920.

Biogramy dziennikarzy uzupełnia bibliografia załącznikowa.

Plastyka toruńska 1793-1920 - zapomniane oblicze wielokulturowego miasta

 

Plastyka toruńska 1793-1920
Zapomniane oblicze wielokulturowego miasta 

Redakcja naukowa: Katarzyna Kluczwajd, Michał Pszczółkowski

Seria: Zabytki Toruńskie Młodszego Pokolenia

Wydawca:
Toruński Oddział Stowarzyszenia Historyków Sztuki

Toruń 2017

Sygnatura SIRr XXXIIIc/43

Książka jest pokłosiem V konferencji z cyklu „Zabytki toruńskie młodszego pokolenia”.

Konferencja odbyła się 13 maja 2017 roku w Centrum Dialogu w Toruniu (Biblioteka Diecezjalna).

Konferencje zorganizował Oddział Toruński Stowarzyszenia Historyków Sztuki oraz Książnica Kopernikańska w Toruniu.

Sztuka Torunia z czasów zaborów -  jako pruska, była dotąd traktowana po macoszemu.

Wiele jej dzieł zostało rozebranych po odzyskaniu niepodległości przez Polskę lub opuściło miasto wraz z Niemcami.

Książka zawiera następujące artykuły poświęcone toruńskiej plastyce XIX wieku:

1. Katarzyna Kluczwajd - Uwaga - pamięć!

2. Sławomir Majoch - Zamalowany obraz wielokulturowego miasta. Wprowadzenie do problematyki (nie)obecności artystów czasów pruskich w historii sztuki Torunia

3. Katarzyna Kluczwajd - U kogo w Toruniu zamówić portret? Wszechstronny Carl Bonath - przyczynek do związków fotografii i malarstwa

4. Adam Paczuski - Toruński grobowiec austriackiego bohatera, czyli o pomniku pułkownika Franza Bruscha von Neuberg

5. Bartosz Drzewiecki, Katarzyna Pękacka-Falkowska - Ławka Schillera i inne pomniki w parkach Bydgoskiego Przedmieścia w okresie Cesarstwa Niemieckiego (1871-1918)

6. Joanna Kucharzewska - Wystrój wnętrz kamienicy przy ul. Mostowej 8 w Toruniu

7. Piotr Birecki - O toruńskich witrażach ewangelickich słów kilka

8. Katarzyna Krupska, Bartłomiej Łyczak - Ernst August Plengorth (1800-1882) - życie i twórczość toruńskiego złotnika

Janusz Pokrzywnicki - Początki Pruskiej Twierdzy Toruń

 

Janusz Pokrzywnicki

Początki Pruskiej Twierdzy Toruń

Atlas Twierdzy Toruń
Zeszyt 9

Towarzystwo Naukowe w Toruniu
Towarzystwo Przyjaciół Fortyfikacji im. Adama Freytaga w Toruniu

Toruń 2016

Sygnatura SIRr XXV/32z.9

Jest to już dziewiąta publikacja w serii „Atlas Twierdzy Toruń”

• zeszyt 1 – Historia i źródła fortyfikacji Twierdzy Toruń
• zeszyt 2 – Fort Kolejowy
• zeszyt 3 – Fort Jakuba
• zeszyt 4 – Fort I – Jan III Sobieski
• zeszyt 5 – Fort II – Stefan Czarniecki
• zeszyt 6 – Bramy Twierdzy Toruń
• zeszyt 7 – Fort IX – Bolesław Chrobry
• zeszyt 8 – Fort IV – Żółkiewski
• zeszyt 9 - Początki Pruskiej Twierdzy Toruń

Opracowanie "Początki Pruskiej Twierdzy Toruń" otwiera opis koncepcji, projektowania i początkowego okresu budowy Twierdzy Toruń od 1815 do 1837 roku.

Drugą część książki stanowią Memoriały Sztabu Generalnego Prus dotyczące Twierdzy Torun z lat 1815-1831.

Zostały one niedawno odnalezione przez dr. hab. Grzegorza Podrucznego w zbiorach Staatsbibliothek w Berlinie.

Tłumaczenia relacji dokonał Marcin Wichrowski.

Uzupełnia je fragment opracowania generała Karla Wilhelma Grolmana szefa Sztabu Generalnego Prus z 1816 roku, który dotyczy obrony Torunia.

Trzecią część opracowania stanowi 26 barwnych map i planów, pochodzących z Geheimes Staatsarchiv Preußischer Kulturbesitz, które ilustrują budowę Twierdzy Toruń w 1. połowie XIX wieku.

Do atlasu dołączono również plan oblężenia Torunia w 1813 roku ze zbiorów Rosyjskiego Państwowego Archiwum Wojenno-Historycznego w Moskwie.

Bogumil Goltz (1801-1870) - niemiecki pisarz z Golubia i Torunia

 

Bogumil Goltz,
autor portretu Paul Konewka,
W: Bogumil Goltz, Buch der Kindheit, Berlin 1905

Bogumil Goltz był w połowie XIX wieku najgłośniejszym toruńskim pisarzem.

Urodził się w Warszawie w 1801 roku w pruskiej rodzinie prawniczej.

Miasto znajdowało się wówczas pod zaborem pruskim.

Jego ojciec był dyrektorem sądu miejskiego w Warszawie.

Od młodych lat Bogumil Goltz był związany z Pomorzem.

W 1809 roku rodzina przeprowadziła się do Kwidzyna.

Uczęszczał do szkół w Kwidzynie i Królewcu.

W Ciechocinie odbywał praktykę rolniczą.

Był właścicielem gospodarstwa rolnego w Lisewie koło Golubia.

Od 1831 roku osiadł w Golubiu.

Tam napisał większość utworów, które później publikował.

Często bywał w Toruniu.

W 1847 roku przeniósł się do Torunia na stałe.

W Toruniu też zmarł w 1870 roku.

Goltz parał się pisarstwem, publicystyką i etnografią.

W 1847 roku opublikował swoją najgłośniejsza książkę "Buch der Kindheit" (Księgę dzieciństwa).

Przyniosła mu olbrzymią popularność wśród czytelników.

Był to utwór oparty na wspomnieniach autora.

Krytyka chwaliła go za autentyzm, prostotę i umiejętność obserwacji.

Podobnie autobiograficzna była kolejna jego książka "Ein Jugendleben" (Życie młodzieńcze) wydana w 1852 roku.

Dzięki finansowemu powodzeniu odbywał liczne podróże po całej Europie.

Owocem wyprawy do Egiptu była książka "Ein Kleinstädter in Ägypten" (Drobnomieszczanin w Egipcie).

Był też autorem wielu etnograficznych szkiców i żartobliwych esejów z dziedziny antropologii, socjologii kultury, pedagogiki.

Dzięki swojej popularności jeździł po całych Niemczech z odczytami, którymi zarabiał na utrzymanie.

Był doskonałym mówcą, znanym z dużego poczucia humoru.

Drukował również artykuły w "Thorner Wochenblatt".

Był też członkiem Coppernicus Verein für Wissenschaft und Kunst zu Thorn.

Był radnym miejskim Torunia.

Po śmierci uczczono go w Toruniu tablicą pamiątkową.

Mieszkał przy ul. Sukienniczej (Tuchmacherstrasse).

Był Niemcem, żyjącym nad Wisłą i Drwęcą.

Realizm narracji, spostrzegawczość i niesamowita zdolność obserwacji pozwoliła mu na stworzenie na kartach swych utworów własnego obrazu Polski i Polaków, nie podążającego za stereotypowymi kliszami.

Uważał Polaków za osoby pracowite.

Chwalił Polaków jako czułych małżonków i dobrych rodziców.

Zarzucił niegospodarność polskiej arystokracji.

Widział pozytywne i negatywne cechy Polaków - inaczej niż inni współcześni mu pisarze niemieccy, przypisujący nam tylko cechy negatywne.

Jego utwory nie zostały przetłumaczone na język polski.

Sławny za życia, po śmierci został zapomniany.

W Książnicy Kopernikańskiej zachowało się bardzo dużo książek Bogumila Goltza.

1	Buch der Kindheit / von Bogumil Goltz. - Frankfurt a. M. : H. Zimmer, 1847.
2	Deutsche Entartung in der lichtfreundlichen und modernen Lebensart : an den modernene Stichwörtern gezeigt / von Bogumil Goltz. - Frankfurt a. M. : H. Zimmer 1847.
3	Das Menschen - Dasein in seinem weltewigen Zügen und Zeichen. Bd. 1-2 / von Bogumil Goltz. - Frankfurt : H. Zimmer 1850.
4	Buch der Kindheit / von Bogumil Goltz. - Berlin : Verlag von Franz Duncker, 1854.
5	Der Mensch und die Leute : zur Charakteristik der barbarischen und der civilisirten Nationen / von Bogumil Goltz. - Berlin : Verlag von Franz Duncker 1858.
6	Die Bildung und die Gebildeten : eine Beleuchtung der modernen Zustände. Bd. 2 / von Bogumil Goltz. - Berlin : Druck und Verlag von Otto Janke 1864.
7	Die Bildung und die Gebildeten : eine Beleuchtung der modernen Zustände. Bd. 1 / von Bogumil Goltz. - Berlin : Druck und Verlag von Otto Janke 1864.
8	Hinter den Feigenblättern : eine Umgangsphilosophie und pathologische Menschenkenntniss. Bd. 2, Feigenblätter : Diagnosen, Signalements und Verdicte für exacte Menschenkenntniss / von Bogumil Goltz. - Berlin : A. Vogel u. Comp. 1864.
9	Hinter den Feigenblättern : eine Umgangsphilosophie und pathologische Menschenkenntniss. Bd. 3, Feigenblätter : Eine Umgangs-Philosophie / von Bogumil Goltz. - Berlin : A. Vogel u. Comp. 1864.
10	Hinter den Feigenblättern : eine Umgangsphilosophie und pathologische Menschenkenntniss. Bd. 1, Vorschule der Menschenkenntniss / von Bogumil Goltz. - Berlin : A. Vogel 1864.
11	Das Kneipen und Kneip-Genies / Glossirt von Bogumil Goltz. - Berlin : O. Janke, 1866.
12	Die Bildung und die Gebildeten : eine Beleuchtung der modernen Zustände. Bd. 1-2 / Bogumil Goltz. - Berlin : O. Janke, 1867.
13	Das Menschen-Dasein in seinen weltewigen Zügen und Zeichen / Bd. 2 / von Bogumil Goltz. - Berlin : O. Janke 1868.
14	Das Menschen-Dasein in seinen weltewigen Zügen und Zeichen / Bd. 1 / von Bogumil Goltz. - Berlin : O. Janke 1868.
15	Buch der Kindheit / von Bogumil Goltz. - Berlin : Verlag von Franz Duncker, 1869.
16	Die Weltklugheit und die Lebens-Weisheit mit ihren correspondirenden Studien. Bd. 2 / von Bogumil Goltz. - Berlin : O. Janke, 1869.
17	Die Weltklugheit und die Lebens-Weisheit mit ihren correspondirenden Studien. Bd. 1 / von Bogumil Goltz. - Berlin : O. Janke, 1869.
18	Buch der Kindheit / von Bogumil Goltz. - Berlin : Verlag von Franz Duncker, 1877.
19	Auswahl aus seinen Schriften / Bogumil Goltz ; Hrsg. und eingel. von Fritz Lienhard. - Stuttgart : Greiner u. Pfeiffer, 1904.
20	Buch der Kindheit / von Bogumil Goltz ; mit dem Portrait des Verfassers und einer Einleitung von Erich Janke. - Berlin : O. Janke 1905.
	Buch der Kindheit / von Bogumil Goltz ; hrsg. von Karl Muthesius ; Bibliothek Pädagogischer Klassiker. - Langensalza : H. Beyer @ Söhne, 1908. POLECANA LITERATURA Weronika Jaworska Okres toruński Bogumiła Goltza (1847-1870) Rocznik Toruński T. 17, s. 85-197 Sygnatura SIRr II/18t.17 Weronika Jaworska hasło: Goltz Bogumil (Gottlieb) W: Toruński Słownik Biograficzny T. 2, s. 99-100 Sygnatura SIRrIIIA/12t.2 Weronika Jaworska Der Thorner Schriftsteller Bogumil Goltz im Spiegel seiner Lebenserinnerungen Toruń 1986 Sygnatura MAG 209241 Arno Will Polska i Polacy w niemieckiej prozie literackiej XIX wieku Łódź 1970 Sygnatura MAG 125541 Historia Torunia W czasach zaboru pruskiego (1793-1920) T. 3, cz. 1 Torun 2003 Sygnatura SIRr VIII/T-8t.3a Adolf Prowe Bogumil Goltz. Eine Gedächtnis-Rede gehalten bei der 80. Wiederkehr seines Geburtstages Mitteilungen des Coppernicus-Vereins für Wissenschaft und Kunst zu Thorn - Heft 3 : 1881, s. 127-148 Sygnatura SIRr II/5t.3

Szkółka Narodowa - najstarsze czasopismo na Pomorzu

Szkółka Narodowa

Chełmno 1848-1849

Szkoła Narodowa

Chełmno 1849-1850

Wiosna Ludów 1848 roku przyniosła mieszkańcom Królestwa Prus krótki okres liberalnej swobody.

Zniesiono wówczas cenzurę prewencyjną i system koncesyjny.

Wybuchło ożywienie patriotyczne wśród Polaków na Pomorzu.

Z inicjatywy ks. Antoniego Knasta i ks. Jana Bartoszkiewicza rozpoczęto wydawanie tygodnika "Szkółka Narodowa".

Pierwszy numer ukazał się z datą 2 lipca 1848 r.

Był to dzień odpustu Nawiedzenia Najświętszej Marii Panny.

Czasopismo było najpierw drukowane w drukarni Wilhelma Teodora Lohde, a od wiosny 1849 w drukarni Józefa Gółkowskiego.

5 kwietna 1849 roku "Szkółka Narodowa" zmieniła tytuł na "Szkoła Narodowa".

Ostatni jej numer ukazał się z datą 27 czerwca 1850 roku.

Pismo wychodziło początkowo w każdy piątek, później w każdy czwartek.

Redaktorem "Szkółki Narodowej" był jej założyciel ksiądz licencjat Antoni Knast - Wielkopolanin z pochodzenia.

Był on również nauczycielem religii w miejscowym chełmińskim gimnazjum.

Jego zasługą było uzyskanie zezwolenia władz pruskich na naukę języka polskiego oraz na posługiwanie się językiem polskim na lekcjach religii.

Kierował czasopismem, nawet gdy formalnie musiał zrezygnować z działalności dziennikarskiej wskutek zakazu ze strony władz kościelnych.

Od 23 sierpnia 1849 roku formalnie funkcję redaktora tygodnika zaczął sprawować Józef Gółkowski.

Józef Gółkowski był też wydawcą i drukarzem "Szkoły Narodowej".

Współpracował z pismem ks. Jan Bartoszkiewicz (proboszcz chełmiński), Julian Prejs oraz Ignacy Łyskowski.

Większość artykułów nie była podpisana.

Pismo było przeznaczone dla ludności polskiej z terenów Pomorza Gdańskiego (prowincja Prusy Zachodnie).

Redakcji zależało na pozyskaniu czytelnika ludowego - mieszczan i chłopów.

Rozbudzano świadomość narodową i odrębność językową wśród szerokich rzesz Polaków.

Redakcja współpracowała ściśle z "Ligą Polską" - organizacją skupiająca Polaków z terenu zaboru pruskiego w okresie Wiosny Ludów.

Opowiadano się za legalizmem działań - uznano, że petycje i uchwały będą najlepszymi środkami walki narodowej.

Każdy numer liczył co najmniej cztery strony, ale bardzo często dołączano dodatki.

Numeracja stron była ciągła przez cały rok.

Tygodnik był profesjonalnie redagowany.

Zamieszczał dużo korespondencji z różnych miejscowości Pomorza.

Drukowano artykuły polityczne, sprawozdania parlamentarne, informacje o działalności stowarzyszeń, petycje, listy otwarte, polemiki.

Bardzo ważne miejsce zajmowały artykuły o treści religijnej.

Co więcej "Szkółka Narodowa" publikowała również powieści w odcinkach.

Represje ze strony władz pruskich doprowadziły w końcu do upadku pisma.

Władze zakazały poczcie rozsyłania "Szkoły Narodowej".

Odmowa rozsyłania była równoznaczna z zakazem ukazywania się.

Abonament pocztowy stanowił wówczas podstawę kolportażu każdej gazety.

Książnica Kopernikańska w Toruniu posiada w swych zbiorach czasopismo Szkółka Narodowa / Szkoła Narodowa.

Czasopismo z oryginału (sygnatura WF 3880) zostało zmikrofilmowane (sygnatura mikrofilmu M 1013).

Na mikrofilmie znajduje się:

Szkółka Narodowa - rok 1848 - Nr 1 - Nr 27 - strony 1-140

Pierwszy numer z datą 2 lipca 1848

Szkółka Narodowa - rok 1849 - Nr 1 - Nr 13 - strony 1-86

5 kwietnia nastąpiła zmiana tytułu na "Szkoła Narodowa".

Szkoła Narodowa - rok 1849 - Nr 1 - Nr 39 - strony 87-296

Szkoła Narodowa - rok 1850 - Nr 14 - Nr 26 - strony 53-108

Ostatni numer z datą 27 czerwca 1850

Niestety nie posiadamy w naszych zbiorach numerów 1-13 Szkoły Narodowej z 1850 roku.

 

POLECANA LITERATURA

Tadeusz Cieślak

Z dziejów prasy pomorskiej na Pomorzu Gdańskim w okresie zaboru pruskiego

Gdańsk 1964

Sygnatura SIRr XXXVd/1

Jacek Banach

Prasa polska Prus Zachodnich w latach 1848-1914

Gdańsk 1999

Sygnatura SIRr XXXVd/22

ks. Alfons Mańkowski

Dzieje drukarstwa i piśmiennictwa polskiego w Prusiech Zachodnich - Część II. Chełmno

Roczniki Towarzystwa naukowego w Toruniu, tom XIV, s. 49-101

Sygnatura SIRr II/1-R.13-15

Szczepan Wierzchoslawski

Od upadku polski do odzyskania niepodległości 1795-1920

W: Dzieje Chełmna. Zarys monograficzny

wydanie II zmienione

s. 197-280