O książce "Dzieje Brześcia Kujawskiego i ziemi brzeskiej. Tom1. Do roku 1918"

 

Dział Informacyjno-Bibliograficzny Wojewódzkiej Biblioteki Publicznej - Książnicy Kopernikańskiej w Toruniu zaprasza Państwa do wysłuchania 10 odcinka naszego podcastu "Biblioteka Kujaw i Pomorza".

Podcast poświęcony jest najciekawszym książkom dotyczącym Kujaw i Pomorza.

Dziś polecamy Państwu książkę "Dzieje Brześcia Kujawskiego i ziemi brzeskiej. Tom I. Do roku 1918" pod redakcją prof. Dariusza Karczewskiego i dr Sławomira Łanieckiego z Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy.

Książka stoi na najwyższym poziomie naukowym i merytorycznym. Ale mogą po nią z powodzeniem sięgać również laicy, pasjonujący się historią Brześcia Kujawskiego i Kujaw.. 

 Niniejsza monografia Brześcia Kujawskiego i ziemi brzeskiej jest pierwszym tak obszernym i syntetycznym ujęciem dziejów tego wielowiekowego miasta.

 Miasto szczególnie w średniowieczu odegrało znaczącą rolę jako siedziba książąt kujawskich, a potem stolica województwa brzeskiego.

 Książka powstała z okazji jubileuszu 770-lecia nadania praw miejskich Brześciowi Kujawskiemu.

 Prace nad monografią trwały blisko cztery lata.

Atrakcyjność publikacji podnoszą liczne fotografie, mapy, rysunki i tabele.

 Tom I wydany w 2020 roku objął dzieje miasta do 1918 roku.

 W 2022 r. ukazał się II tom „Dziejów Brześcia Kujawskiego i ziemi brzeskiej” obejmujący dzieje miasta od 1918 do 1989 roku.

PODCAST

 O książce: "Dzieje Brześcia Kujawskiego i ziemi brzeskiej. Tom I. Do roku 1918"

 Dzień dobry

Zapraszam Państwa do wysłuchania 10 odcinka podcastu „Biblioteka Kujaw i Pomorza”, który poświęcony jest najciekawszym książkom dotyczącym regionu kujawsko-pomorskiego.

 Nazywam się Grzegorz Barecki i jestem pracownikiem Działu Informacyjno-Bibliograficznego Wojewódzkiej Biblioteki Publicznej – Książnicy Kopernikańskiej w Toruniu.

 Dział ten zajmuje się między innymi

·         - pieczą nad księgozbiorem regionalnym,

·         - udostępnianiem książek i czasopism z terenu Kujaw i Pomorza,

·        - udzielaniem informacji o naszym regionie.

W Informatorium zgromadziliśmy kilka tysięcy książek i czasopism poświęconych regionowi kujawsko-pomorskiemu.

 Na dzisiejszym spotkaniu chciałbym polecić Państwu książkę „Dzieje Brześcia Kujawskiego i ziemi brzeskiej. Tom I. Do roku 1918” pod redakcją Dariusza Karczewskiego i Sławomira Łanieckiego.

 Dr hab. Dariusz Karczewski, prof. Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy specjalizuje się w badaniach nad historią średniowiecza oraz w badaniach z zakresu nauk pomocniczych historii.

 Dr Sławomir Łaniecki z Wydziału Historycznego Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy zajmuje się badaniami z zakresu historii wojskowości, historii Polski w XX wieku, historii lotnictwa, historii emigracji oraz historii Anglii.

 Książka „Dzieje Brześcia Kujawskiego i ziemi brzeskiej. Tom I. Do roku 1918” została wydana w 2020 roku przez Agencję Reklamową TOP z Włocławka.

 Niniejsza monografia Brześcia Kujawskiego i ziemi brzeskiej jest pierwszym tak obszernym i syntetycznym ujęciem dziejów tego wielowiekowego miasta.

 Miasto szczególnie w średniowieczu odegrało znaczącą rolę jako siedziba książąt kujawskich, a potem stolica województwa brzeskiego.

 Książka powstała z okazji jubileuszu 770-lecia nadania praw miejskich Brześciowi Kujawskiemu.

 Prace nad monografią trwały blisko cztery lata.

 Tom I wydany w 2020 roku objął dzieje miasta do 1918 roku.

 Inicjatorem powstania monografii jest Wojciech Zawidzki wieloletni burmistrz Brześcia Kujawskiego, jego dzieło dokończył Tomasz Chymkowski obecny burmistrz miasta.

 Wydanie książki wspierała również Rada Miejska w Brześciu Kujawskim.

 Monografia „Dzieje Brześcia Kujawskiego i ziemi brzeskiej. Tom I. Do roku 1918” została podzielona na pięć rozdziałów:

 

1. Prahistoria
2. Wczesne średniowiecze
3. Średniowieczne dzieje miasta (do końca XV w.)
4. Brześć Kujawski w okresie staropolskim (do 1793 roku)
5. Brześć Kujawski w latach 1793-1918

 

Rozdział I - Prahistoria

 Autorem rozdziału jest prof. dr hab. Ryszard Grygiel z Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi.

 Od wielu już lat Brześć Kujawski szczyci się mianem jednego z najbardziej interesujących, a zarazem szeroko rozpoznawalnych miejsc w polskiej i europejskiej archeologii.

 O światowym rozgłosie zadecydowały odkrycia z 1933 roku  na największym półwyspie dawnego jeziora Smętowo, który położony jest we wschodniej części miasta.

 Odkryto wówczas dotąd nieznane archeologom długie domy trapezowate pierwszych rolników i hodowców z V tysiąclecia p.n.e., zaś w ich pobliżu groby szkieletowe bogato wyposażone w najstarsze przedmioty z europejskiej miedzi.

 Inne ważne stanowiska archeologiczne znajdują się w wielkim zakolu Zgłowiączki i w okolicy Osłonek.

 W świetle dotychczasowych badań archeologicznych wydaje się pewne, że pierwszy człowiek postawił stopę na terenie dzisiejszego miasta 13 - 12 tys. lat temu w starszej epoce kamienia.

 Posługiwał się on narzędziami krzemiennymi i był łowcą – zbieraczem.

 

Rozdział II – Wczesne średniowiecze

 Autorem rozdziału jest prof. dr hab. Ryszard Grygiel z Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi.

 Również w okresie wczesnego średniowiecza najważniejsze źródła do dziejów Brześcia Kujawskiego maja charakter archeologiczny.

 Na przełomie X i XI w. wokół Brześcia Kujawskiego nagle i dynamicznie zaczęły powstawać i rozwijać się liczne osady.

 W tym czasie po raz pierwszy wyrósł silny punkt centralny na półwyspie jeziora Smętowo.

 Powstał tam duży kompleks złożony z osady i cmentarzyska o powierzchni kilku hektarów.

 Datowany jest on na czasy Bolesława Chrobrego.

 Wiąże się go z wojskowymi kontyngentami skandynawsko-ruskich Waregów przybyłych z Rusi Kijowskiej, których Bolesław Chrobry osadzał wzdłuż linii środkowej i dolnej Wisły.

 Charakterystyczne dla Waregów były bardzo bogate pochówki.

 Na przełomie XII i XIII wieku rozwinął się prężny ośrodek wczesno-miejski na prawym brzegu Zgłowiączki.

 Osadą tą był dzisiejszy Stary Brześć.

 Znajdował się tu też cmentarz z pierwszym kościołem w Brześciu Kujawskim pod wezwaniem św. Piotra.

 Całość chroniona była wałem z palisadą i fosą.

 To właśnie do tej osady odnoszą się najstarsze wzmianki o Brześciu Kujawskim w XIII-wiecznych źródłach pisanych.

 

Rozdział 3 – Średniowieczne dzieje miasta (do końca XV w.)

 

Autorami rozdziału są dr hab. Joanna Karczewska, profesor Uniwersytetu Zielonogórskiego, dr hab. Dariusz Karczewski, profesor Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego, dr Adam Kosecki z Muzeum Wodociągów w Bydgoszczy, dr Krzysztof Optołowicz z Muzeum im. Jerzego Dunin-Borkowskiego w Krośniewicach.

 Najwcześniejsza pisana wzmianka o Brześciu zachowała się w dokumencie księcia kujawskiego i łęczyckiego Kazimierza I Konradowica z 1250 roku.

 Jest to zarazem pierwsza wzmianka o posiadaniu przez Brześć Kujawski prawa miejskiego.

 Sam dokument lokacyjny nie zachował się.

 Można przyjąć, że Brześć był lokowany na prawie magdeburskim.

 Lokowane przez księcia kujawskiego Kazimierza I miasto położone było na terenie dzisiejszej wsi Stary Brześć.

 Brześć stał się siedzibą kasztelana.

 W 1288 roku księciem brzeskim został Władysław Łokietek.

 U schyłku XIII wieku miasto zostało przeniesione na dzisiejsze miejsce.

 Miasto otoczono murami i wybudowano zamek książęcy.

 W mieście znajdował się ratusz.

 Funkcjonowały dwie bramy miejskie.

 Późno-średniowieczny Brześć miał jedno przemieście zwane Przedmieściem Krakowskim.

 Znaczenie miasta jako warowni i siedziby pogranicznego garnizonu  rosło w czasie wojen polsko-krzyżackich.

 Za Kazimierza Wielkiego Brześć stał się siedzibą starosty.

 Brześć był stolicą województwa brzesko-kujawskiego.

 Władzę w mieście sprawowała Rada Miejska  oraz burmistrz wybierany przez radę.

 Najważniejszą pozycję w mieście długo jednak zachowywał dziedziczny wójt, odpowiedzialny przed królem i starostą.

 Wójt sprawował jurysdykcję nad mieszkańcami miasta, w czym towarzyszyli mu ławnicy miejscy.

 Wójtostwo podlegało sprzedaży i podziałowi.

 Dopiero w drugiej połowie XVI wieku wójtostwo zostało wykupione przez miasto.

 Ważną rolę w życiu średniowiecznego Brześcia odgrywało duchowieństwo.

 Pierwszy kościół parafialny św. Piotra powstał jeszcze na miejscu dzisiejszej wsi Stary Brześć.

 Kościół farny w przeniesionym na nowe miejsce Brześciu nosił wezwanie św. Stanisława i zachował się do dzisiaj.

 Parafia brzeska obejmowała Brześć Kujawski , Stary Brześć, Falborek, Guźlin, Jądrowice, Kuczynę, Miechowice, Pikutkowo, Rzadką Wolę i Smólsk.

 Poza murami miejskimi funkcjonował szpital i kościół pw. Św. Ducha prowadzony przez zakon Krzyżowców z czerwoną gwiazdą, który wywodził się z Czech.

 W samym mieście mieścił się klasztor i kościół dominikanów pw. Michała Archanioła.

 Średniowieczny budynek klasztorny zachował się do dzisiaj.

 W średniowieczu na Kujawach Brzeskich ważną role odgrywały rody rycerskie, takie jak Pomianowie, Powałowie-Ogończycy, Godziębowie, Nałęcze, Rolice, Szeligowie, Mościce-Ostoje.

 

Rozdział IV – Brześć Kujawski w okresie staropolskim (do 1793 roku)

 Autorami rozdziału są dr Anetta Głowacka-Penczyńska z Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego, dr Krzysztof Optołowicz z Muzeum im. Jerzego Dunin-Borkowskiego w Krośniewicach, dr Wojciech Sławiński z Akademii Jagiellońskiej w Toruniu.

 Brześć Kujawski w okresie nowożytnym był stolicą województwa brzesko-kujawskiego, które obejmowało powiaty brzesko-kujawski, kowalski, kruszwicki, przedecki, radziejowski.

 Jednak miejsce odbywania sejmików wojewódzkich przeniesiono do Radziejowa.

 W Brześciu znajdowała się również siedziba starosty brzesko-kujawskiego.

 Urząd ten sprawowały m.in. rody Kościelecckich, Mielecckich, Załuskich i Moszczeńskich.

 Brześć był też siedzibą sądu ziemskiego i sądu grodzkiego.

 Władze w mieście sprawował samorząd – burmistrz wraz z radą miejską oraz wójt, wybierany przez ławników na okres roku.

 W XVI wieku ludność Brześcia wynosiła 1100-1300 mieszkańców.

 W połowie XVII wieku nastąpił drastyczny spadek ludności do 330 osób.

 Od XV wieku w mieście zaczęli osiedlać się Żydzi, którzy stanowili 15 % jego mieszkańców.

 Zabudowa miasta składała się z ratusza, zamku, obwarowań, dwóch kościołów i licznych kamienic.

 Podstawą rozwoju gospodarczego miasta było rzemiosło i handel.

 Mieszkańcy miasta zajmowali się również rolnictwem.

 Rzemieślnicy, których liczba dochodziła do 93, wykonywali łącznie 28 różnych zawodów.

 Należeli do nich aptekarze, balwierze, fryzjer, zegarmistrz, strycharz, chirurg/cyrulik, bednarze, browarnik, cieśle, garncarze, iglarze, kapelusznicy, kołodzieje, kotlarze, kowale, krawcy, kuśnierze, lutnicy, łaziennicy, mieczownicy, olejarze, paśnicy, piekarze, postrzygacze, rymarze, rzeźnicy, siodlarze, stolarze, płóciennik, bławatnik, szewcy, szklarze, mielcarz, ślusarze, murarz, wapniarz, grabarz, kominiarz, akuszerka, szmuklerz, formiarz, tkacze, złotnicy, kupcy, winiarze i handlarze win, powroźnicy, stelmach, mydlarz, sukiennicy, piwowarzy.

 W okresie nowożytnym w Brześciu funkcjonowały nadal kościół farny św. Stanisława i klasztor dominikański.

 Położonym poza murami miasta szpitalem i kościołem Św. Ducha administrował proboszcz parafii brzeskiej.

 Szpital pełnił rolę przytułku dla ubogich.

 

Rozdział V – Brześć Kujawski w latach 1793-1918

 Autorem rozdziału jest dr Tomasz Dziki z Polskiego Towarzystwa Historycznego we Włocławku.

 W 1793 roku Brześć Kujawski trafił do zaboru pruskiego.

 Od 1807 wszedł w skład Księstwa Warszawskiego.

 W 1815 roku stał się częścią Królestwa Polskiego podległego Rosji.

 Brześć nie został wówczas stolicą obwodu (powiatu), rola ta przypadła Włocławkowi.

 Na czele miasta stał burmistrz.

 Rosjanie często wymieniali burmistrzów z obawy, żeby nie wtopili się w lokalną społeczność.

 Wśród urzędników można wymienić kasjera, ławnika, wachmistrza, chirurga miejskiego, akuszerkę, sługę miejskiego, stróżów nocnych.

 W 1838 roku wybudowano nowy ratusz, który przetrwał do obecnych czasów.

 Na parterze miesił się areszt, na piętrze biura magistratu miasta.

 W 1896 r. powstało w mieście pierwszych 10 ulicznych latarń.

 Do 1875 roku Brześć Kujawski był siedzibą cywilnego Sądu Pokoju oraz karnego Sadu Policji Poprawczej.

 Później mieścił się tu sąd gminny.

 W Brześciu na miejscu zamku książęcego Prusacy utworzyli wiezienie.

 W XIX w. był to największy zakład penitencjarny w regionie kujawskim.

 Liczba osadzonych sięgała nawet 200 osób.

 W XIX w. nastąpiła wyraźna rozbudowa Brześcia Kujawskiego.

 Liczba mieszkańców wzrosła z 337 w 1793 r. do 3256 w 1913 r.

 W strukturze wyznaniowej i narodowej dominowali Polacy i Żydzi, których liczba dochodziła do 30 % mieszkańców.

 Żydzi posiadali bożnicę, dom modlitw, łaźnię i cmentarz.

 Mimo 10-krotnego wzrostu liczby ludności Brześć był jednym z najmniejszych miast w powiecie włocławskim i w całej guberni warszawskiej.

 W handlu panował zastój, przemysł w zasadzie się nie rozwijał.

 Ważnym wydarzeniem było uruchomienie w 1894 roku cukrowni w Falborzu.

 W listopadzie 1914 r. Brześć Kujawski znalazł się w ogniu wielkiej bitwy o Włocławek.

 Po wyparciu Rosjan, Brześć dostał się w ręce niemieckie.

 Niemcy przez cały okres I wojny światowej prowadzali rabunkową gospodarkę.

 Odbywały się liczne rekwizycje żywności, konfiskowano zapasy, surowce, a nawet kościelne dzwony.

 W Brześciu Kujawskim powstały struktury Polskiej Organizacji Wojskowej, która werbowała młodzież i prowadziła szkolenia wojskowe.

 W listopadzie 1918 r. żołnierzy niemieckich, którzy przebywali w mieście, rozbroiła właśnie owa grupa młodzieży.

 

Bardzo polecam lekturę książki „Dzieje Brześcia Kujawskiego i ziemi brzeskiej. Tom I. Do roku 1918”.

 Książka stoi na najwyższym poziomie naukowym i merytorycznym.

 Ale mogą po nią z powodzeniem sięgać również laicy, pasjonujący się historią Kujaw.

 Atrakcyjność publikacji podnoszą liczne fotografie, mapy, rysunki i tabele.

 W 2022 r. ukazał się II tom „Dziejów Brześcia Kujawskiego i ziemi brzeskiej” obejmujący dzieje miasta od 1918 do 1989 roku.

 

Był to kolejny odcinek cyklu „Biblioteka Kujaw i Pomorza”, w którym prezentuję najciekawsze książki związane z naszym regionem

 Wszystkie one są dostępne w Dziale Informacyjno-Bibliograficznym Książnicy Kopernikańskiej w Toruniu przy ul. Słowackiego 8.

 Dziękuję za uwagę i pozdrawiam serdecznie.