Dział Informacyjno-Bibliograficzny Wojewódzkiej Biblioteki Publicznej - Książnicy Kopernikańskiej w Toruniu zaprasza Państwa do wysłuchania 12 odcinka naszego podcastu "Biblioteka Kujaw i Pomorza".
Podcast poświęcony jest najciekawszym książkom dotyczącym regionu kujawsko-pomorskiego. Dziś polecamy Państwu książkę „Klemens Carnot Krajewski i jego Toruń. Etnograf, historyk architektury i muzyk” autorstwa Lidii Smentek.
Książka została wydana w 2021 roku przez Polskie Wydawnictwa Reklamowe w Toruniu.
Wydanie dofinansowano z budżetu Samorządu Województwa Kujawsko-Pomorskiego
Lidia Smentek przypomniała bardzo ważną postać dla naszego regionu.
Klemens Carnot Krajewski, żyjący w latach 1915-1975, był osobą obdarzoną wieloma talentami i pasjami.
Z zawodu był historykiem architektury i etnografem, z zamiłowania muzykiem, kompozytorem i muzykologiem, z powołania pedagogiem, z wykształcenia zabytkoznawcą i konserwatorem, z wyboru został torunianinem.
Jako kompozytor skomponował blisko 50 utworów, wśród nich „Pieśń o Toruniu”.
Jako architekt napisał „Małą encyklopedię architektury i wnętrz”.
Jako etnograf napisał rozprawę doktorską „Tradycyjne budownictwo chałup ziemi chełmińskiej : studia etnograficzne”
Jako miłośnik Torunia wiele lat publikował na łamach lokalnych gazet, artykuły popularyzujące dzieje i zabytki Torunia.
Jako pedagog znaczną część swego życia poświęcił pracy z młodzieżą szkolną.
Biografię Klemensa Krajewskiego uzupełniają oryginalne materiały fotograficzne i ikonograficzne.
TRANSKRYPCJA
Podcast
· pieczą nad księgozbiorem regionalnym,
· udostępnianiem książek i czasopism z terenu Kujaw i Pomorza,
· udzielaniem informacji o naszym regionie.
W Informatorium zgromadziliśmy kilka tysięcy książek i czasopism poświęconych regionowi kujawsko-pomorskiemu.
Obecnie mieszka w Stanach Zjednoczonych w Nashville.
- Zygmunt Moczyński : podróż do źródeł
- Tryptyk historyczny : na jubileusz 450-lecia Gimnazjum
Toruńskiego (1568-2018)
- Co widzą Toruńskie Anioły? : raport z okazji stulecia
powrotu do Macierzy 1920-2020
- Spadająca co sekundę kropla wody odświeża pamięć :
Batalion Śmierci za Wolność
Jako architekt napisał „Małą encyklopedię architektury i wnętrz”.
Biografię Klemensa Krajewskiego uzupełniają oryginalne materiały fotograficzne i ikonograficzne.
Biografia Klemensa Krajewskiego powstała, dzięki zaangażowaniu i pomocy jego wnuczki Kamilli Krajewskiej-Kełpińskiej, która udostępniła autorce archiwum rodzinne.
Lidia Smentek wykorzystała również wspomnienia członków rodziny i znajomych Klemensa Krajewskiego.
Biografię „Klemens Carnot Krajewski i jego Toruń” rozpoczyna przedmowa Marszałka Województwa Kujawsko-Pomorskiego Piotra Całbeckiego oraz prolog Lidii Smentek, poświęcony okolicznościom powstania książki.
Biografia składa się z dwóch części: Klemens Krajewski W Toruniu oraz Klemens Krajewski O Toruniu.
W części pierwszej Lidia Smentek opisała biografię Klemensa Krajewskiego, wszelkie przejawy jego aktywności, rodzinne korzenie, zasługi na wielu polach.
Część druga to opis miasta Torunia i jego zabytków sporządzony przez samego Klemensa Krajewskiego.
Na opis składają się 33 artykuły opublikowane w lokalnych gazetach w latach 1958-1969.
Cześć I – Rozdział 1 – Szkice do rodzinnego portretu
Rozdział opisuje młodość Klemensa Krajewskiego.
Kanwą odtworzenia jego biogramu jest wspomnienie kuzyna bohatera Leonarda Jarzębowskiego opublikowane w 1992 roku w „Roczniku Toruńskim”.
Klemens Krajewski urodził się w 1915 roku w Brodnicy.
W 1935 roku otrzymał dyplom w Państwowym Seminarium Nauczycielskim w Grudziądzu.
Pracował jako nauczyciel w Kornatowie koło Chełmna.
Od 1936 roku dojeżdżał do Torunia na zajęcia w Konserwatorium Muzycznym.
Jego talent muzyczny rozwijał profesor Zygmunt Moczyński.
Między Klemensem Krajewskim a Zygmuntem Moczyńskim nawiązały się silne więzi przyjaźni.
Okres okupacji spędził w Toruniu, pracując w drukarni.
W 1940 roku ożenił się z Ireną Rygielską.
Odmówił podpisania niemieckiej volkslisty, za co został skierowany do obozu pracy w Gdańsku.
Był robotnikiem przymusowym w stoczni.
Po wojnie powrócił do Torunia i w 1945 roku został kierownikiem szkoły podstawowej nr 12 na Podgórzu.
Zamieszkał w mieszkaniu przy ul. Moniuszki 37.
Biogram Klemensa Krajewskiego z czasów okupacji uzupełnia szkic „Wrzesień 1939 we Lwowie” opisujący ewakuację jego narzeczonej Ireny Rygielskiej wraz z innymi uchodźcami na początku wojny.
Kolejny szkic „Proza życia w wyzwolonym Toruniu” opisuje trudne początki egzystencji rodziny w Toruniu w latach 1945-1949, na podstawie dokumentów z archiwum Klemensa Krajewskiego.
Część I – Rozdział 2 – Rodzinne szkice do portretu.
W rozdziale autorka biografii oddała głos synom Klemensa Krajewskiego, Erwinowi i Sławomirowi.
Lidia Smentek przeprowadziła z nimi wywiady w jeszcze w 2013 roku, w trakcie swojej pracy nad książką o Zygmuncie Moczyńskim.
Synowie opowiadają o pasji muzycznej Klemensa Krajewskiego, o jego kompozycjach, obecności muzyki w domu i o swoich wspomnieniach z dzieciństwa.
Dzięki rozmowie dowiadujemy się o historii pseudonimu Carnot, jakim Klemens Krajewski sygnował swoje utwory muzyczne.
Klemens Krajewski używał pseudonimu, gdyż przede wszystkim był nauczycielem i według niego, twórczość muzyczna nie licowała z wykonywanym zawodem.
Rozdział uzupełnia wspomnienie Marcina Nadolskiego, siostrzeńca Klemensa Krajewskiego, opublikowane w internecie w 2013 roku.
We wspomnieniu znajdziemy wiele cennych informacji o rodzicach Klemensa Krajewskiego i atmosferze jego rodzinnego domu.
Część I – Rozdział 3 – Historyk architektury i etnograf z zawodu
Rozdział poświęcony jest karierze akademickiej Klemensa Krajewskiego.
Na początku poznajemy sylwetki trzech osób, które odegrały ważna rolę w badaniach naukowych bohatera książki.
Były to profesor Bożena Stelmachowska, dr Wanda Brzeska i profesor Maria Znamierowska-Prüfferowa.
Podrozdział „Akademickie zmagania” rozpoczyna się od opisu pięcioletnich studiów Klemensa Krajewskiego na Wydziale Sztuk Pieknych Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu na kierunku zabytkoznawstwo i konserwatorstwo.
Studia ukończył w 1951 roku cały czas łącząc naukę z pracą nauczyciela.
Jednocześnie w latach 1949-1953 był też słuchaczem etnologii u prof. Bożeny Stelmachowskiej.
Swoje badania naukowe poświęcił historii architektury, a zwłaszcza budownictwu ludowemu.
Wyspecjalizował się również w folklorze muzycznym.
Już w 1957 roku przygotował pierwotną wersje swojej pracę doktorskiej „Architektonika wytworów ludowych jako jeden z czynników rozwojowych architektury i muzyki narodowej”.
W skutek śmierci promotorki doktoratu prof. Bożeny Stelmachowskiej, nastąpiła zmiana koncepcji dysertacji.
Nowa promotorka profesor Maria Znamierowska-Prüfferowa zawęziła temat doktoratu do „Tradycyjnego budownictwa chałup Ziemi Chełmińskiej”.
Skutkiem tego było niestety usunięcie z rozprawy problematyki muzyki ludowej i jej związków z muzyką narodową.
Finał nastąpił dopiero w 1967 roku, kiedy to Klemens Krajewski otrzymał tytuł doktora nauk humanistycznych.
Po zdobyciu doktoratu Klemens Krajewski napisał książkę, która przyniosła mu wielką popularność.
Była to „Mała encyklopedia architektury i wnętrz” z 1974 roku.
Encyklopedia zawierała 4000 haseł i zyskała uznanie u czytelników oraz w gronie specjalistów.
Klemens Krajewski przygotował też do wydania encyklopedię „Budowle zamkowe w Polsce”, która zachowała się w formie rękopisu i maszynopisu.
Kolejnym dziełem zachowanym w rękopisie jest encyklopedia „W kręgu palety” poświęcona malarstwu.
Podrozdział „Droga do doktoratu” daje odpowiedź na pytanie dlaczego Klemens Krajewski musiał czekać tak długo na uzyskanie stopnia doktorskiego.
Lidia Smentek przedstawiła zbiór dokumentów urzędowych, które ilustrują spotykane przez Klemensa Krajewskiego na drodze do doktoratu przeciwności nie tylko losu.
Część I – Rozdział 4 – Pedagog z powołania
Jako absolwent Seminarium Nauczycielskiego w Grudziądzu Klemens Krajewski był dobrze przygotowany do pracy nauczyciela.
Od 1936 do 1939 roku był nauczycielem w szkole podstawowej w Kornatowie.
Po wojnie w latach 1945 – 1950 był nauczycielem w szkole podstawowej nr 12 w Toruniu.
Od 1950 do 1952 roku pracował w Liceum Pedagogicznym w Toruniu.
Był nauczycielem śpiewu, muzyki i gry na instrumentach.
Od 1952 roku przez 23 lata do swojej śmierci w 1975 roku był nauczycielem w Technikum Budowlanym.
Wykładał historię architektury, planowanie przestrzenne i rysunek techniczny.
W 1972 roku otrzymał tytuł profesora szkoły średniej.
Część I – Rozdział 5 – Carnot. Muzyk, kompozytor i muzykolog z zamiłowania.
Klemens Krajewski wszystkie swoje kompozycje muzyczne podpisywał pseudonimem Carnot.
Lidia Smentek wskazuje na kilka hipotez dotyczących pochodzenia tego pseudonimu.
Przed wojną w Konserwatorium Muzycznym w Toruniu uczył się kompozycji, dyrygentury i prowadzenia chóru u Zygmunta Moczyńskiego.
Pasja muzyczna Klemensa Krajewskiego trwała przez całe jego życie.
Już w młodości zaczął komponować utwory na fortepian, pieśni i piosenki.
Po wojnie był jednym z organizatorów i kierował Chórem Akademickim Uniwersytetu Mikołaja Kopernika.
Jako student stworzył Chór Rewelersów, dla którego komponował piosenki.
Wśród nich znalazła się „Pieśń o Toruniu”.
Utwór ten został skomponowany jeszcze w 1943 roku podczas uwięzienia autora w obozie pracy w Gdańsku.
Klemens Carnot Krajewski stworzył też w 1956 roku poemat symfoniczny „Sen o wolności”, napisany na międzynarodowy konkurs kompozytorski.
Do jego dzieł należą też wodewile „Mała Inka” oraz „Stary młyn”
Klemensowi Carnot Krajewskiemu przychodziło bez trudu układanie melodii.
Pisał też słowa do swoich utworów.
Stworzył również operę pod tytułem „Wanda”.
Podstawą libretta był dramat Marii Bartusówny.
Lidia Smentek w podrozdziale „Muzyczna Scheda” opisała kolekcje muzykaliów po Klemensie Carnot Krajewskim znajdującą się w Gabinecie Zbiorów Muzycznych Biblioteki UMK.
W Bibliotece Uniwersyteckiej dostępnych jest 47 pozycji.
Wśród nich znajdują się archiwalia, głownie rękopisy pisane ręką kompozytora, przekazane w 2013 roku przez rodzinę.
Kompozycje pochodzą z lat 1936 – 1974.
Cześć II – Rozdział 6
– Torunianin z wyboru
Autorka biografii poświęciła rozdział kolekcji artykułów prasowych autorstwa Klemensa Krajewskiego, które dotyczyły Torunia.
Kolekcja ta zachowała się w archiwum rodzinnym.
Artykuły pochodzą z „Gazety Toruńskiej”, „Nowości” i „Ilustrowanego Kuriera Polskiego”.
Opublikowano je w latach 1957-1969.
Artykuły te zachowały swą wartość do dzisiaj.
Zawierają bowiem unikatowe informacje i ciekawostki na temat historii Torunia i jego architektury, które nawet dziś pozostają nieznane rodowitym mieszkańcom miasta.
Oto kilka przykładowych tematów:
- Gospoda Modry Fartuch
- Zamek Dybowski
- Mury miejskie
- Bazylika Świętojańska
- Dzwon Tuba Dei
- Mieszczańskie dwory korporacyjne
- Wieża na rynku
- Ratusz Nowomiejski
- Flisacza gospoda Pod Turkiem
- Puszcza u bram Torunia
- Jarmarki toruńskie w XVI-XVII wieku
- Pierwsze gimnazjum w Toruniu
- Wiesiołki – wzgórze śmierci
- Toruńskie schronisko trędowatych
- Bulwar Nadwiślański
- Kasztel krzyżacki
- Kamienice mieszczańskie
- Zygmunt Moczyński – senior kompozytorów pomorskich
- Pierniki toruńskie
- Toruń w okresie młodości Kopernika
W książce przedrukowano 33 artykuły.
Przedruki składają się na drugą część biografii.
Bohaterem tej części jest Toruń widziany oczami Klemensa Krajewskiego.
Zachęcamy do przeczytania artykułów wszystkich miłośników Torunia, regionalistów, przewodników turystycznych i mieszkańców miasta.
Zamykający biografię
Klemensa Carnot Krajewskiego Epilog poświęcony jest „Pieśni o Toruniu”
Utwór ten został skomponowany w 1943 roku podczas uwięzienia autora w obozie pracy w Gdańsku.
Klemens Carnot Krajewski stworzył muzykę i napisał słowa do pieśni.
Klemens Krajewski zmarł przedwcześnie w 1975 roku na gwałtowną chorobę nerek.
Bardzo polecam lekturę książki „Klemens Carnot Krajewski i jego Toruń. Etnograf, historyk architektury i muzyk” autorstwa Lidii Smentek.
Jest to bardzo zajmująca i wciągająca lektura, za sprawą bohatera biografii Klemensa Carnot Krajewskiego.
Był prawdziwym człowiekiem renesansu, artystą, naukowcem, kompozytorem, dyrygentem, poetą, etnografem, historykiem architektury, zabytkoznawcą i konserwatorem, nauczycielem, rysownikiem.
Dzięki licznym zdjęciom dokumentów, fotografii i pamiątek zgromadzonych w archiwum rodzinnym, a jakie autorka biografii publikowała na każdej stronie książki, możemy zapoznać się z wszystkimi polami działalności Klemensa Krajewskiego.
Szczególnie cenne są autografy, czyli rękopisy pisane własnoręcznie przez bohatera książki.
Są wśród nich jego kompozycje, notatki, wspomnienia, listy, rysunki.
Wszystkie fotografie są bardzo dobrej jakości.
Również szata graficzna książki jest na najwyższym poziomie edytorskim.
Autorem opracowania graficznego jest Wojciech Prusakiewicz.
Wydawcą książki są Polskie Wydawnictwa Reklamowe z Torunia.
Był to kolejny odcinek cyklu „Biblioteka Kujaw i Pomorza”, w którym prezentuję najciekawsze książki związane z naszym regionem
Wszystkie one są dostępne w Dziale Informacyjno-Bibliograficznym Książnicy Kopernikańskiej w Toruniu przy ul. Słowackiego 8.
Dziękuję
za uwagę i pozdrawiam serdecznie.