Frühmittelalterliche Mönchs- und Klerikerbildung in Italien : geistliche Bildungsideale und Bildungseinrichtungen vom 6. bis zum 9. Jahrhundert / von Dr. Georg Heinrich Hörle
Georg
Heinrich Hörle, Frühmittelalterliche
Mönchs- und Klerikerbildung in Italien: geistliche Bildungsideale und
Bildungseinrichtungen vom 6. bis zum 9. Jahrhundert (z niem. Wczesnośredniowieczne
szkolnictwo monastyczne i duchowne we Włoszech: ideały wychowania duchowego i
instytucje wychowawcze od VI do IX w.), Freiburg im Breisgau 1914.
Hörle, Georg Heinrich
(1889–1942) w swojej książce bada rozwój edukacji i wychowania duchowieństwa we
Włoszech we wczesnym średniowieczu.
Książka
ta omawia historię wczesnośredniowiecznego szkolnictwa monastycznego i
duchownego we Włoszech od VI do IX w. Jest to fragment historii Włoch, o którym
dysponujemy jedynie ubogimi materiałami źródłowymi, dlatego nakreślenie pełnego
obrazu tej problematyki jest niemożliwe, a w wielu kwestiach możemy jedynie
spekulować na temat faktycznego przebiegu edukacji monastycznej i duchownej w
tym okresie. Hörle z wprawą i wnikliwością wydobył z izolowanych wzmianek
wszystko, co można było z nich wywnioskować za pomocą czasami hipotetycznych
interpretacji.
Autor
wychodzi od ideału wychowania Kasjodora, opartego na ideach Augustyna. Studium artes liberales chciał wykorzystać w
służbie teologii, czyli egzegezy Pisma Świętego, i ten ideał starał się
realizować w swoim klasztorze Vivarium. Jego twórczość intelektualna została
początkowo zapomniana we Włoszech, ale zyskała wartość dla kwitnącej kultury
intelektualnej na północ od Alp. Dopiero w IX w., w epoce Karolingów, a więc po
trzech stuleciach, ten ideał edukacyjny powrócił do Włoch. Zapewne nie poznamy
powodów, dla których kompilacyjna wiedza Kasjodora pozostawała ściśle
odizolowana i prawie nieskuteczna, dopóki nie zyskała wpływów we Włoszech
dopiero w późnym okresie karolińskim za pośrednictwem imperium frankońskiego.
Hörle
uważa konsekwentne propagowanie przez ówczesnego papieża Grzegorza I Wielkiego
(504–640) edukacji czysto klerykalnej za główną przyczynę całkowitego
lekceważenia tradycji starożytnej wśród włoskiego duchowieństwa. Autor
przygląda się powiązaniu działań głowy Kościoła z jego potężną polityką
kurialną. Można jedynie podziwiać celowe i szybkie działanie papieża, któremu w
krótkim czasie udało się odcisnąć swoje piętno na niemal całym włoskim
duchowieństwie.
Grzegorz
Wielki rozwinął ideał edukacyjny, który miał ograniczać się jedynie do
studiowania nauk ojców i Pisma Świętego. Świecka edukacja powinna natomiast
zostać zastąpiona przez czysto duchowną. Aby urzeczywistnić te szlachetne
aspiracje, stworzył Schola Cantorum, w której w dużej mierze kształcili się
papieże następnego okresu.
Na
terenach znajdujących się pod panowaniem rzymskim zachowano jednak stary
zwyczaj edukacji gramatycznej, którą połączono z edukacją teologiczną, tworząc
niezbyt harmonijną całość. Najniższy poziom wykształcenia duchowieństwa był na
wsi. Dowiadujemy się, że wielu księży, również magistrów scholae, nie umiało nawet pisać. Klasztory także nie były ośrodkami
wychowania duchowego.
Jedynie
w Imperium Longobardów utrzymano związek między wiedzą świecką a duchowną, ale
też w nim gregoriański ideał edukacji zwyciężył w założonym przez Columbana
klasztorze w Bobbio, który został wówczas intelektualnym centrum północnych Włoch.
Jednak
wpływ mnichów z Bobbio, jak pokazuje Hörle, nie był w stanie całkowicie
pozbawić duchowieństwa świeckiego północnych Włoch radości płynącej ze
starożytnej edukacji. W końcu zyskali oni nowe siły dzięki połączeniu z
Cesarstwem Frankońskim. Wpływy Franków sprowadziły studia nad artes liberales z powrotem do Rzymu,
choćby tylko jako pomoc w egzegezie.
Dopiero
program edukacyjny renesansu karolińskiego ożywił zainteresowanie tradycyjną
edukacją i spowodował chwilowe odrodzenie w Rzymie, choć już po śmierci Karola
Wielkiego. Wpływ ten był szczególnie widoczny na synodzie rzymskim, który odbył
się za Eugeniusza II w 826 r. Jednak ogólny upadek Włoch pod koniec IX i na
początku X w. wkrótce ponownie zniweczył te prace i sprawił, że zginęła wówczas
wszelka edukacja[1].
[1] G. Bonwetsch, [rec.] G.
H. Hörle, Frühmittelalterliche Mönchs- und Klerikerbildung in Italien, Freiburg
im Breisgau 1914, w: „Theologisches Literaturblatt” 1915, Vol. 36, s.
318–319; G. Grützmacher, [rec.] G. H.
Hörle, Frühmittelalterliche Mönchs- und Klerikerbildung in Italien, Freiburg im
Breisgau 1914, w: „Theologische Literaturzeitung” 1914, Vol. 39, s.
522–523.