XK 373/K
Dzieje kraju rodzinnego : pogląd na dzieje Prus Zachodnich / Światopłuk
Dzieje kraju rodzinnego: pogląd na dzieje
Prus Zachodnich, Toruń 1905.
Na
stronie tytułowej egzemplarza zapis: „Dar wydawnictw »Gazety Toruńskiej«,
»Gazety Codziennej« i »Przyjaciela«”.
Praca
skupia się na historii Prus Zachodnich, zawiera:
· krótki przegląd geograficzny ziem
polskich;
· najważniejsze zdarzenia z dziejów Polski
(kalendarium od 960 do 1904 r.);
· zarys dziejów Polski pod panowaniem
Piastów, Jagiellonów i królów elekcyjnych;
· biografię Adama Mickiewicza.
Książka została wydana
w Toruniu w Drukarni Gazet, której założycielem i właścicielem był Jan Brejski
(1863–1934). To wieloletni redaktor i wydawca „Gazety Toruńskiej”, właściciel
koncernu prasowego, poseł i wojewoda pomorski. Urodził się w Pączewie pod Gniewem,
w rodzinie chłopskiej. Manifestowanie polskości sprawiło, że wydalano młodego
Brejskiego kolejno z gimnazjów w Pelplinie, Chełmnie i Starogardzie Gdańskim.
Ukończył polonistykę na Uniwersytecie Jagiellońskim. W 1893 r. podjął pracę w
redakcji „Wiarusa Polskiego” w Bochum, a po dwóch miesiącach zakupił to pismo
wraz z drukarnią i księgarnią. Na jego łamach prowadził silną agitację w
środowisku Polaków pracujących w Nadrenii i w Zagłębiu Ruhry. W 1894 r. objął
redakcję „Gazety Toruńskiej”, a w 1902 r. stał się jej właścicielem. W 1903 r.
otworzył własną drukarnię przy ul. Mostowej 4 w Toruniu. W 1913 r. powołał
towarzystwo z ograniczoną poręką Drukarnia Gazet, które było ukoronowaniem jego
pracy nad stworzeniem wielkiego prasowego westfalsko-pomorskiego koncernu.
Wydawana przez Brejskiego „Gazeta Toruńska” silnie zaangażowała się w strajk
szkolny lat 1906/1907. Redakcja walczyła też z ustawą kagańcową z 1908 r.,
która zabraniała używać języka polskiego na zebraniach. Gazeta nabrała
charakteru ludowego. Brejski był również aktywnym działaczem społecznym.
Tworzył na Pomorzu i w Westfalii liczne towarzystwa kościelne, śpiewacze,
gimnastyczne, oświatowe, gospodarcze. W 1894 r. powołał w Toruniu pierwsze na
Pomorzu gniazdo Związku Towarzystw Gimnastycznych „Sokół”. Jego polityczna
aktywność sprawiła, że został posłem do parlamentu Rzeszy. Za swoją działalność
był wielokrotnie szykanowany przez władze pruskie. Gdy w 1903 r. został po raz
pierwszy wybrany posłem, przebywał właśnie w więzieniu w Golubiu. W 1920 r.
został posłem do polskiego Sejmu Ustawodawczego. Ukoronowaniem jego politycznej
kariery była funkcja wojewody pomorskiego, którą sprawował od 1920 do 1924 r.
Był małego wzrostu, ale nosił charakterystyczną długa brodę, dobrze znaną
torunianom. Mieszkał przy ul. św. Katarzyny 4[1].
[1] Z. Jędrzyński, Brejski Jan (1863–1934) [hasło], w: Toruński słownik biograficzny, red. K.
Mikulski, t. 6, Toruń 2010, s. 24–26.