XK 18
Ustawy wyborcze dla Prus Zachodnich i Warmii / [Centralny komitet wyborczy na Prusy Zachodnie i Warmią]
Ustawy
wyborcze dla Prus Zachodnich i Warmii, Gdańsk 1898.
Wydany drukiem Bernarda Milskiego.
Był to statut polskiego Centralnego Komitetu Wyborczego na Prusy Zachodnie i
Warmię, przyjęty w maju 1898 r. w Grudziądzu przed wyborami do sejmu pruskiego
i parlamentu ogólnoniemieckiego. Zawierał spis okręgów wyborczych, a także
ustalał prawa i obowiązki centralnego komitetu i komitetów powiatowych.
Regulował przebieg walnych zebrań powiatowych oraz walnego zebrania delegatów,
które miało nastąpić w Grudziądzu. Kandydaci na posłów mieli być wówczas
wyłaniani w głosowaniu tajnym.
Przewodniczącym komisji
Prowincjonalnego Komitetu Wyborczego dla Prus Zachodnich i Warmii był Erazm
Parczewski (prezes w latach 1886–1907), sekretarzem ks. Antoni Wolszlegier.
Członkami komisji byli Feliks Ossowski (pochodził z powiatu brodnickiego[1]),
Apolinary Działowski (działacz społeczny z Uciąża potem Mirakowa, członek
komitetu prawdopodobnie od 1873, członek TN w Toruniu, zmarł 1902 r.[2]), Leon
Czarliński (1835–1918 z pochodził z Chwarzewa, polityk, prawnik, poseł[3]) oraz
Andrzej Samulowski (warmiński
poeta, założył pierwszą polską
księgarnię na Warmii[4]).
Erazm Parczewski (1826–1915) polski działacz społeczno-narodowy
na Pomorzu i Warmii. W latach 1874–1877 był posłem do parlamentu Rzeszy z
ramienia ludności polskiej okręgu Świecie, gdzie był członkiem poselskiego Koła
Polskiego w Berlinie. Działał również w wielu organizacjach i stowarzyszeniach
lokalnych. Między innymi był członkiem: Towarzystwa Naukowego w Toruniu[5].
Ksiądz
Antoni Wolszlegier (1853–1922) polski ksiądz katolicki i działacz narodowy na
Warmii i Pomorzu. W 1893 wybrano go na posła do Reichstagu z okręgu wyborczego
Olsztyn–Reszel. Był pierwszym w historii posłem reprezentującym Warmię w parlamencie
w Berlinie. Mandat pełnił do 1898[6].
Każdy
z wymienionych wyżej panów był zaangażowanym patriotą, społecznikiem,
działaczem w wielu instytucjach i stowarzyszeniach.
Bardzo
ważną postacią na Pomorzu był wydawca „Ustaw wyborczych…” Bernard Milski (1856–1926).
Był on gdańskim drukarzem, dziennikarzem, działaczem społecznym i narodowym. W
1891 r. Milski przeniósł się z Poznania do Gdańska i rozpoczął wydawanie
„Gazety Gdańskiej”. Prowadził księgarnię i wydawał książki. Działał w wielu
towarzystwach kulturalnych, występował na wiecach, wygłaszał odczytu z okazji
rocznic narodowych, w obronie polskich kazań, śpiewu i nabożeństw. Uczestniczył
jako delegat powiatu wejherowskiego w Zjeździe Komitetu Centralnego Wyborczego
na Prusy Zachodnie w Grudziądzu. Był członkiem Towarzystwa Naukowego w Toruniu.
Był prześladowany przez władze pruskie. Miał 12 procesów. Motto „Gazety
Gdańskiej” brzmiało „Uczmy dzieci czytać po polsku!”. Milski w ciągu 10 lat
kierowania wydawnictwem „Gazety Gdańskiej” wydał 50 druków polskich, czyli
więcej niż ogłoszono ich w Gdańsku w ciągu poprzednich 90 lat. W 1901 r. Milski
powrócił do Poznania[7].
[1] Feliks Ossowski [hasło],
w: Encyklopedia Warmii i Mazur, http://encyklopedia.warmia.mazury.pl/index.php/Feliks_Ossowski
(dostęp: 21.10.2024).
[2] J. Marcinkowski, Działowski
Apolinary z Uciąża, w: Płużnickie
historie. Diariusze, Kroniki, Opowieści z terenu gminy, http://pluznickiehistorie.pl/biografie/dzialowski-apolinary/
(dostęp: 21.10.2024).
[3] Sz. Wierzchosławski, Czarliński
Leon (1835–1918) [hasło], w: Słownik Biograficzny Pomorza Nadwiślańskiego,
t. 1: A–F, Gdańsk 1992, s. 265–266.
[4] Samulowski Andrzej [hasło], w: T. Oracki, Słownik biograficzny Warmii, Mazur i Powiśla
XIX i XX wieku (do 1945 roku), Warszawa 1983, s. 278–279.
[5] T. Oracki, Erazm
Parczewski (1826–1915), w: J. Borzyszkowski, Zasłużeni ludzie Pomorza Nadwiślańskiego z okresu zaboru Pruskiego,
Gdańsk 1979, s. 151–152.
[6] J. Banach, Antoni
Wolszlegier (1853–1922), w: J. Borzyszkowski, Zasłużeni ludzie Pomorza Nadwiślańskiego z okresu zaboru Pruskiego,
Gdańsk 1979, s. 235–239.
[7] T. Oracki, Milski
Bernard (1856–1926) [hasło], w: Polski
słownik biograficzny, t. 21, red. E. Rostworowski, Wrocław 1976, s.
242–245.