Führer durch die altehrwürdige Klosterkirche und das frühere Kloster in Oliva : mit einer Geschichte und Beschreibung der Sehenswürdigkeiten derselben / von J. N. Pawlowski
Joseph
Nikodemus Pawlowski, Führer durch die
altehrwürdige Klosterkirche und das frühere Kloster in Oliva: mit einer
Geschichte und Beschreibung der Sehenswürdigkeiten derselben (z niem. Przewodnik po czcigodnym kościele
klasztornym i dawnym klasztorze w Oliwie: z historią i opisem zabytków),
Gdańsk ca 1889.
Opactwo
Cystersów w Oliwie jest to dawne zgromadzenie zakonne istniejące w latach
1178–1831. Pomysł sprowadzenia cystersów na Pomorze przypisuje się gdańskiemu
księciu Sobiesławowi. W rzeczywistości jest to zasługa jego syna Sambor I.
Pierwsza grupa przybyła z pomorskiego Kołbacza, który był filią duńskiego
Esrum. Stąd domysły, że pierwsi mnisi byli w większości duńczykami. Przewodził
nimi duńczyk Bernard Dithard. W 1188 r. nastąpiło podpisanie aktu fundacyjnego.
Książę gdański podarował mnichom kilka wsi i przywileje umożliwiające czerpanie
dochodów z rybołówstwa i z młynów na Potoku Oliwskim, który właśnie cystersi
wybrali na swoją główną siedzibę.
Zabudowania
sakralne były stopniowo rozwijane. Pierwszym z nich było romańskie oratorium,
które dopiero w drugiej połowie XIII w. zostało zaadaptowane na prezbiterium.
Dobudowano kaplicę, wybudowano transept i zasadniczy korpus kościoła oraz
pierwsze zabudowania klasztorne. W 1300 r. powstał kościół parafialny św. Jakuba
dla miejscowej ludności.
Zabudowania
klasztorne były wielokrotnie niszczone przez pogańskich Prusów,
Brandenburczyków, Krzyżaków, husytów, Szwedów i Rosjan. W czasie pierwszego
rozbioru Polski w 1772 r. zakon wszedł w skład królestwa Prus. Na skutek kasacji
w 1831 r. zakon cystersów został zlikwidowany.
Joseph
Nikodemus Pawlowski urodził się w Gdańsku w 1816 r., zmarł w Sopocie w 1902 r.
Uczęszczał do seminarium nauczycielskiego w Jankowie Gdańskim. Od 1836 r.
pracował jako nauczyciel w szkole w miejscowości Schöneck (w Niemczech), od
1839 r. w St. Albrecht w Gdańsku, gdzie od 1874 r. był dyrektorem. W 1887 r.
przeszedł na emeryturę. Wniósł duży wkład w upowszechnianie historii lokalnej w
szerokich kręgach. Najbardziej znane to Populäre Geschichte Danzig (1880; z niem. Historia popularna
Gdańska), Populäre Geschichte und Beschreibung des
Danziger Landkreises (1885; z niem. Historia
popularna i opis powiatu gdańskiego). Inne prace dotyczą historii Klasztoru
Oliwskiego, Sopotu, Kościoła Św. Mikołaja, i św. Wojciecha[1].
[1] Schwarz, Pawlowski
Joseph Nikodemus [hasło], w: Altpreussische
Biographie, Bd 2, Lieferung 3, Königsberg 1944, s. 493.