Eugeniusz Przybył - Toruń okupacyjny wrzesień 1939-styczeń 1945 w dzienniku malarza i bibliofila

 

Eugeniusz Przybył

Toruń okupacyjny wrzesień 1939-styczeń 1945 w dzienniku malarza i bibliofila

z rękopisu wydali i opracowali Janusz Tondel, Roman Tondel

Wydawcy: 
Polskie Towarzystwo Historyczne
Towarzystwo Miłośników Torunia

Toruń 2019

Sygnatura SIRr VIII/T-209

Eugeniusz Przybył urodził się w Łodzi w 1884 r., zmarł w Toruniu w 1965 r.

Studiował w Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie, Florencji, Paryżu.

W 1920 r. przeniósł się  do Torunia, gdzie został nauczycielem rysunków.

Był działaczem Konfraterni Artystów, Towarzystwa Przyjaciół Sztuk Pięknych, Towarzystwa Bibliofilów im. J. Lelewela, Związku Polskich Artystów Plastyków.

W czasie okupacji skutecznie ochronił przed zniszczeniem swój książkowy i artystyczny dobytek.

Po wojnie został pracownikiem akademickim na Wydziale Sztuk Pięknych UMK.

Dziennik Eugeniusza Przybyła obejmuje 46 zeszytów, oprawionych przez samego autora, i liczących od 60 do 150 kartek.

Zapiski obejmują okres od 1 września 1939 roku do 31 stycznia 1946 roku.

Autor robił notatki codziennie, również w niedziele i święta.

Dziennik jest źródłem informacji o życiu codziennym mieszkańców Torunia w okresie niemieckiej okupacji.

Walorem dziennika jest  wartki styl literacki.

Drukiem wydano najciekawsze fragmenty dziennika z lat wojny.

Poruszane tematy obejmują:

• strategię przetrwania,
• początki okupacji,
• represje,
• problemy bytowe,
• wyprzedaż sprzętów domowych,
• mieszkanie,
• wyżywienie,
• niemieckich sublokatorów,
• ulice i sklepy,
• zmiany w architekturze,
• brak znajomych twarzy na ulicach,
• restauracje i kawiarnie,
• niemieckie imprezy,
• leki, obawy, nudę i samotność,
• życie towarzyskie,
• politykę,
• bibliofilstwo,
• miraże, bajki, plotki,
• opisy przyrody,
• ostatnie lata i miesiące wojny.

Kompendia biograficzne Towarzystwa Naukowego w Toruniu

 

"Wybitni ludzie dawnego Torunia"

"Artyści w dawnym Toruniu"

"Toruńscy twórcy nauki i kultury (1945-1985)"

W latach 1982-1989 ukazały się trzy kompendia biograficzne wydane przez Towarzystwo Naukowe w Toruniu w serii "Prace popularnonaukowe".

Prace nad biografiami podjęto w związku z przypadającą w 1983 roku 750-tą rocznicą nadania Toruniowi praw miejskich.

Książki te miały olbrzymie znaczenie w wypełnieniu luki w wiedzy historycznej mieszkańców Torunia o postaciach, które przyczyniły się do rozwoju miasta.

Wybitni ludzie dawnego Torunia

pod redakcją Mariana Biskupa

Towarzystwo Naukowe w Toruniu

Prace popularnonaukowe nr 39

Toruń 1982

Sygnatura SIRr IIIA/3a

Kompendium zawiera 54 szkice biograficzne, poświęcone osobom odznaczającym się na polu nauki i kultury, działaczom społeczno-politycznym i narodowym, literatom, publicystom, redaktorom prasy regionalnej, drukarzom, wydawcom, architektom, bibliofilom, ludziom teatru i muzykom.

Równie wybitne było grono autorów szkiców: Irena Janosz-Biskupowa, Karol Górski, Marian Biskup, Henryk Rietz, Stanisław Salmonowicz, Anna Krzewińska, Jerzy Serczyk, Kazimierz Maliszewski, Marian Pawlak, Jerzy Wojtowicz, Szczepan Wierzchosławski, Janina Huppenthal, Sławomir Kalembka, Tadeusz Zakrzewski, Barbara Serczykowa, Kazimierz Jasiński, Krystyna Podlaszewska, Leon Witkowski, Mieczysław Wojciechowski, Kazimierz Przybyszewski, Leonard Jarzębowski, Zenon H. Nowak, Lidia Kuchtówna, Karola Ciesielska, Józef Poklewski, Witold Pronobis.

Szkice biograficzne ułożono chronologicznie.

Poświęcono je następującym osobom:

1. Tilman vom Wege (1400-1457) - burmistrz Starego Miasta Torunia, przywódca Związku Pruskiego
2. Łukasz Watzenrode (1447-1512) - biskup warmiński, protektor i opiekun Mikołaja Kopernika
3. Mikołaj Kopernik (1473-1543) - astronom, twórca nowego obrazu Wszechświata
4. Henryk Stroband (1548-1609) - burmistrz i promotor Gimnazjum Akademickiego w Toruniu
5. Piotr Artomiusz (Krzesichleb) (1522-1609) - kaznodzieja luterański i pisarz
6. Ulryk Schober (1559-1598) - poeta i konrektor Gimnazjum Akademickiego w Toruniu
7. Jan Rybiński (1565-1608) - poeta i nauczyciel języka polskiego
8. Jan Turnowski Młodszy (1567-1629) - pastor, pisarz i profesor Gimnazjum Akademickiego w Toruniu
9. Konrad Graser (1585-1630) - rektor Gimnazjum Akademickiego w Toruniu
10. Adam Freytag (1608-1650) - matematyk i inżynier wojskowy
11. Krzysztof Hartknoch (1644-1687) - profesor Gimnazjum Akademickiego w Toruniu, historyk Pomorza i Prus
12. Jakub Kazimierz Rubinkowski (1668-1749) - poczmistrz królewski, rajca i burgrabia toruński
13. Jakub Henryk Zerneke (1672-1741) - historyk Torunia
14. Jerzy Piotr Schultz (1680-1748) - uczony pedagog, redaktor czasopism
15. Efraim Oloff (1685-1735) - pastor, profesor Gimnazjum Akademickiego w Toruniu, erudyta i miłośnik języka polskiego
16. Michał Bogusław Ruttich (1686-1729) - pastor, lingwista, miłośnik języka polskiego
17. Jan Daniel Hoffmann (1701-1766) - lektor języka polskiego, historyk Polski i Prus
18. Jan Michał Hube (1737-1807) - fizyk, pedagog, dyrektor nauk w Szkole Rycerskiej w Warszawie
19. Krystian Bogumił Steiner (1746-1814) - prawnik, historyk, profesor Szkoły Rycerskiej w Warszawie
20. Samuel Thomas Soemmerring (1755-1830) - uczony, anatom, lekarz i fizyk
21. Karol Gothelf Praetorius (1763-1827) - prezydent i historyk Torunia
22. Samuel Bogumił Linde (1771-1847) - językoznawca, bibliograf i pedagog
23. Fryderyk Florian Skarbek (1792-1866) - ekonomista, historyk i literat
24. Teodor Donimirski (1809-1884) - działacz narodowy i społeczny
25. Ernest Lambeck (1814-1892) - księgarz, drukarz i wydawca
26. Ludwik Ślaski (1818-1898) - działacz narodowy i społeczny
27. Ignacy Łyskowski (1820-1898) - pisarz, działacz narodowy i społeczny
28. Julian Prejs - Sjerp Polaczek (1820-1904) - pisarz, wydawca, działacz narodowy i społeczny
29. Józef (1823-1887) i Sylwester (1855-1940) Buszczyńscy, drukarze i wydawcy, działacze narodowi i społeczni
30. Ignacy Danielewski (1829-1907) - literat, dziennikarz, wydawca, działacz narodowy i społeczny
31. Franciszek Rakowicz (1839-1878) - dziennikarz, działacz narodowy i społeczny
32. Zygmunt Działowski (1843-1878) - działacz narodowy, społeczny i kulturalny
33. Stanisław Kujot (1845-1914) - ksiądz, historyk, działacz narodowy i społeczny
34. Leon Szuman (1852-1920) - lekarz, działacz narodowy i społeczny
35. Artur Semrau (1862-1940) - historyk, archiwista i muzeolog
36. Jan Brejski (1863-1934) - działacz narodowy, redaktor i wydawca
37. Otton Steinborn (1868-1936) - lekarz działacz narodowy i społeczny
38. Alfons Mańkowski (1870-1941) - ksiądz, historyk, działacz narodowy i społeczny
39. Zygmunt Moczyński (1871-1940) - kompozytor, dyrygent i pedagog
40. Helena Steinbornowa (1875-1952) - działaczka narodowa i społeczna
41. Kazimierz Ulatowski (1884-1975) - architekt i działacz społeczny
42. Eugeniusz Przybył (1884-1965) - artysta i bibliofil; Janina Przybyłowa (1892-1975) - działaczka kulturalno-społeczna
43. Stanisław Tync (1889-1964) - historyk szkolnictwa i wychowania
44. Marian Sydow (1890-1948) - regionalista, bibliofil, działacz społeczny
45. Antoni Bolt (1891-1941) - prezydent Torunia
46. Władysław Bracki (1892-1970) - aktor, reżyser, dyrektor Teatru Ziemi Pomorskiej
47. Zygmunt Mocarski (1894-1941) - bibliotekarz i bibliofil, historyk kultury, organizator życia naukowego
48. Helena Piskorska (1895-1973) - archiwista i historyk
49. Tadeusz Pietrykowski (1895-1940) - prawnik, miłośnik historii, bibliofil, działacz społeczny
50. Gwido Smarzyński (1906-1973) - historyk sztuki, muzeolog
51. Marian Magdański (1908-1944) - archiwista i historyk
52. Julian Nowicki (1912-1936) - działacz robotniczy

Artyści w dawnym Toruniu

pod redakcją Józefa Poklewskiego

Towarzystwo Naukowe w Toruniu

Prace popularnonaukowe nr 43

Toruń 1985

Sygnatura SIRr IIIA/3c

Zbiór zawiera 30 szkiców biograficznych poświęconych artystom reprezentującym najróżniejsze specjalności.

Są wśród nich architekci, malarze, rzeźbiarze, graficy, złotnicy, snycerze tworzący w Toruniu do 1939 r.

Dzięki nim Toruń był w przeszłości znanym ośrodkiem artystycznym.

Miasto rozsławili zwłaszcza złotnicy.

Wśród szkiców znalazły się również trzy hasła zbiorowe - poswięcone pomnikom Kopernika, Konfraterni Artystów i scenografom teatralnym.

Wśród autorów szkiców znaleźli się: Marian Arszyński, Jerzy Frycz, Eugeniusz Gąsiorowski, Jolanta Goławska, Sławomir Kalembka, Janina Kruszelnicka, Zygmunt Kruszelnicki, Bogusław Mansfeld, Janina Mazurkiewicz, Anna Mosingiewicz, Roman Nowina-Konopka, Elżbieta Pilecka, Józef Poklewski, Iwona de Rosset, Stanisław Salmonowicz, Sławomir Szczerbiński, Michał Woźniak.

Szkice biograficzne ułożono chronologicznie.

Poświęcono je następującym osobom:

1. Mistrz Andrzej (1370-1420) - budowniczy miejski
2. Hans Gotland (1390-1445) - mistrz budowlany
3. Prokop (druga połowa XV wieku) - mistrz budowlany
4. Hans Brand (druga połowa XV wieku) - rzeźbiarz i budowniczy
5. Antoni van Obberghen (1543-1611) - budowniczy i architekt
6. Fabian (1559-1605) i Maciej (1564-1588) Neisserowie - malarz i snycerz
7. Antoni Möller (1563-1611) - malarz
8. Bartłomiej Strobel (1591-1650) - malarz baroku
9. Zachariasz Lange (1600-1652) - złotnik
10. Jan Chrystian Bierpfaff (1610-1680) - złotnik królewski i toruński
11. Jan I von Hausen (1647-1691), Jan II von Hausen (1676-1747) - złotnicy toruńscy
12. Jakub Weintraub (1660-1728) - złotnik toruński
13. Jan Antoni Langenhahn Starszy (1700-1757), Jan Antoni Langenhahn Młodszy (1737-1795) - rzeźbiarze toruńscy
14. Jan Chrzciciel Cocchi (1701-1759) - architekt toruński
15. Jerzy Fryderyk Steiner (1704-1766) - rysownik toruński
16. Andrzej Christlieb Dittmann (1710-1767) - pastor, uczony i sztycharz amator
17. Jan Letyński (1710-1780) - złotnik
18. Efraim Schröger (1727-1783) - architekt toruński i warszawski
19. Jan Guhr (pierwsza połowa XVIII wieku) - snycerz toruński
20. Jan Jerzy Petri (zm. ok. 1772 r.) - malarz
21. Kazimierz Łukaszewicz (zm. po 1794 r.) - malarz
22. Rodzina Jacobich - malarzy toruńskich w XVIII-XX wieku
23. Marian Jakub Ignacy Jaroczyński (1819-1901) - malarz, grafik, rzeźbiarz, działacz społeczny
24. Teodor Edward Knorr (ur. 1882 r.) - malarz toruński
25. Wojciech Aleksander Durek (1888-1951) - rzeźbiarz i malarz
26. Ignacy Zelek (1894-1961) - rzeźbiarz
27. Ignacy Felicjan Tłoczek (1902-1982) - architekt i urbanista
28. Toruńskie pomniki Kopernika
29. Malarze toruńskiej "Konfraterni Artystów" (1920-1939)
30. Scenografowie teatru toruńskiego (1920-1939)

Toruńscy twórcy nauki i kultury (1945-1985)

pod redakcją Mariana Biskupa i Andrzeja Gizińskiego

Towarzystwo Naukowe w Toruniu

Prace popularnonaukowe nr 50

Toruń 1989

Sygnatura SIRr IIIA/3b

Kompendium przedstawia sylwetki 53 zasłużonych torunian.

Są to przede wszystkim ludzie nauki - pierwsi wykładowcy Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu.

W książce odnajdziemy również biogramy ludzi pióra, teatru, fotografików i muzyków.

Autorami artykułów są Zofia Abramowiczówna, Marian Arszyński, Henryk Baranowski, Franciszek Błażejewski, Jadwiga Chudziakowa, Wiesław Domasłowski, Henryk Dubowik, Teresa Friedelówna, Jerzy Frycz, Janusz Gilas, Alicja Grześkowiak, Leon Gumański, Artur Hutnikiewicz, Leszek Janiszewski, Kazimierz Jasiński, Leon Jeśmanowicz, Janusz Justyński, Sławomir Kalembka, Marian Kallas, Klemens Kępczyński, Henryk Koneczny, Zbigniew Kruszelnicki, Janusz Kryszak, Lidia Kuchtówna, Anna Kulikowska, Kazimierz Lubiński, Alicja Łodzińska,  Jerzy Maciejewski, Bogusław Mansfeld, Józef Poklewski, Józef Szudy, Jerzy Tomala, Andrzej Tomczak, Leon Witkowski, Zbigniew Witkowski, Michał Woroniecki, Stefan Wołoszyn, Andrzej Woszczyk, Marek Zaidlewicz.

Szkice biograficzne ułożono tym razem alfabetycznie.

Poświęcono je następującym osobom:

1. Helena Bychowska (1909-1959) - literat i tłumacz
2. Alojzy Czarnecki (1893-1980) - fotograf i fotografik
3. Zygmunt Czerny (1888-1975) - historyk literatur i języków romańskich, profesor UMK
4. Tadeusz Czeżowski (1899-1981) -- filozof, profesor UMK
5. Władysław Dziewulski (1878-1962) - astronom, profesor UMK
6. Henryk Elzenberg (1887-1967) - filozof, profesor UMK
7. Jerzy Frycz (1927-1985) - konserwator i historyk sztuki, docent UMK
8. Olgierd Gałdyński (1921-1984) - artysta fotografik
9. Tadeusz Godziszewski (1904-1977) - rzeźbiarz i pedagog
10. Marian Gumowski (1881-1974) - numizmatyk, sfragistyk i heraldyk, profesor UMK
11. Kazimierz Hartleb (1886-1951) - historyk kultury, profesor UMK
12. Wojciech Hejnosz (1895-1976) - historyk prawa, profesor UMK
13. Jerzy Hoppen (1891-1969) - artysta malarz, grafik, profesor UMK
14. Wilam Horzyca (1889-1959) - reżyser i dyrektor teatru, krytyk literacki, poeta i redaktor
15. Janina Hurynowicz (1894-1967) - fizjolog i neurolog, profesor UMK
16. Aleksander Jabłoński (1898-1980) - fizyk, profesor UMK
17. Roman Jakimowicz (1889-1951) - archeolog, profesor UMK
18. Bronisław Jamontt (1886-1957) - artysta malarz, profesor UMK
19. Stanisław Jaskowski (1906-1965) - logik, profesor i rektor UMK
20. Ludwik Kolankowski (1882-1956) - historyk, pierwszy rektor UMK
21. Karol Koranyi (1897-1964) - historyk państwa i prawa, profesor i rektor UMK
22. Wiktor Kornatowski (1911-1975) - historyk doktryn polityczno-prawnych, docent UMK
23. Jan Krajewski (1913-1978) - prawnik, profesor UMK
24. Eugeniusz Kucharski (1880-1952) - historyk i teoretyk literatury, profesor UMK
25. Edward Kuczyński (1905-1958) - grafik, docent UMK
26. Andrzej Lewicki (1910-1972) - psycholog, profesor UMK
27. Jerzy Liczkowski (1914-1983) - ekonomista, profesor UMK
28. Witold Łukaszewicz (1911-1975) - historyk, profesor i rektor UMK
29. Tadeusz Makowiecki (1900-1952) - historyk literatury i sztuki, profesor UMK
30. Ryszard Mienicki (1886-1956) - historyk i archiwista, profesor UMK
31. Hugon Moryciński (1904-1973) - aktor, rezyser i dyrektor teatru
32. Władysław Namysłowski (1889-1957) - prawnik i historyk, profesor UMK
33. Stefan Narębski (1892-1966) - architekt, profesor UMK
34. Tymon Niesiołowski (1882-1965) - malarz, grafik, profesor UMK
35. Bronisław Pawłowski (1883-1962) - bibliotekarz, archiwista, historyk, profesor UMK
36. Tadeusz Petrykowski (1921-1983) - prozaik i dramatopisarz
37. Ernest Pischinger (1905-1980) - chemik, profesor UMK
38. Walerian Preisner (1894-1966) - romanista, bibliotekarz, docent UMK
39. Jan Prüffer (1890-1959) - zoolog i biolog, profesor UMK
40. Jerzy Remer (1888-1979) - historyk sztuki, konserwator i muzeolog, profesor UMK
41. Eugeniusz Słuszkiewicz (1901-1981) - językoznawca i orientalista, profesor UMK
42. Kazimierz Sośnicki (1883-1976) - pedagog, profesor UMK
43. Stefan Srebrny (1890-1962) - filolog klasyczny, profesor UMK
44. Bożena Stelmachowska (1889-1956) - etnograf, profesor UMK
45. Antoni Swinarski (1910-1985) - chemik, profesor i rektor UMK
46. Jerzy Śliwowski (1907-1983) - prawnik, profesor UMK
47. Leonard Torwirt (1912-1967) - malarz konserwator dzieł sztuki, docent UMK
48. Halina Turska (1901-1979) - jezykoznawca, profesor UMK
49. Jan Michał Wieczorek (1904-1980) - kompozytor, dyrygent i pedagog
50. Bronisław Włodarski (1895-1974) - historyk, profesor UMK
51. Jan Zabłocki (1894-1978) - przyrodnik, profesor UMK
52. Witold Zacharewicz (1904-1974) - chemik, profesor UMK
53. Karol Wiktor Zawodziński (1890-1949) - krytyk literacki, rusycysta, profesor UMK

Janusz Tondel - Eugeniusz Przybył - Między książką a sztuką

 

Janusz Tondel

Między książką a sztuką
Eugeniusza Przybyła
toruńskiego bibliofila i malarza
pasje i rozczarowania

Wydawnictwo Naukowe
Uniwersytetu Mikołaja Kopernika

Toruń 2014

Sygnatura SIRr IIIB/Przybył Eugeniusz

Eugeniusz Przybył (1884-1965) był jednym z najwybitniejszych torunian XX wieku.

Urodził się w Łodzi.

Studiował w Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie.

W 1920 roku na stałe zamieszkał w Toruniu.

Torunianom dał się poznać jako artysta, bibliofil i działacz społeczny.

Zgromadził jeden z największych prywatnych księgozbiorów w Toruniu.

Prof. Janusz Tondel opublikował pełną i naukową biografię Eugeniusza Przybyła.

Dotarł on do wielu unikalnych dokumentów i rysunków, często znajdujących się w rękach rodziny i osób prywatnych.

Między innymi korzystał z:
- "Dziennika" Eugeniusza Przybyła, który był prowadzony w latach 1939-1946,
- "Pamiętnika" Janiny Przybyłowej obejmującego lata 1928-1965,
- "Szkicownika z podróży do Włoch" Eugeniusz Przybyła z 1911 roku
- czterotomowego "Inwentarza" księgozbioru Eugeniusza Przybyła, który był prowadzony od 1930 roku i obejmował blisko 11 tysięcy tomów.

Monografia jest bardzo dobrze udokumentowana, podaje mnóstwo informacji faktograficznych.

Szczególną uwagę poświęcono zbiorom zgromadzonym przez Eugeniusza Przybyła, które obejmowały książki, ekslibrysy, grafikę, ceramikę, tkaniany, filatelistykę, numizmatkę a nawet kolekcję lasek.

Książka jest bardzo staranie wydania.

Wzbogaca ją mnóstwo ilustracji.

Dzięki prof. Januszowi Tondelowi Eugeniusz Przybył doczekał się niezwykle obszernej, dokładnej i wartościowej biografii, odpowiadającej jego roli w życiu artystycznym i kulturalnym naszego miasta.