Byłem Polakiem i Polakiem zostanę

 

Józef Nehring

Byłem Polakiem i Polakiem zostanę

Wspomnienia z czasów okupacji niemieckiej

Wydawca: Wąbrzeskie Zakłady Graficzne

Jabłonowo Pomorskie 2021

Sygnatura SIRr XXXIIc/38

Polecamy Państwu wspomnienia Józefa Nehringa z czasów okupacji niemieckiej.

Ten prosty zapis wspomnień i dołączone do niego fotografie rodzinne, ukazują heroizm jednej z wielu polskich rodzin, doświadczonych cierpieniem w latach wojny.

Tekst wspomnień został opracowany na podstawie wywiadu z Józefem Nehringiem przeprowadzonego przez Ewę Rzepkę ze Stowarzyszenia "Do korzeni".

Wspomnienia zostały poszerzone i zredagowane przez córkę bohatera Renatę Nehring.

Tekst wspomnień uzupełniają relacje sióstr Józefa Nehringa.

Józef Nehring urodził się w 1930 roku w Targowisku Górnym (parafia Lubawa).

W jego wspomnieniach znalazły się opisy wysiedlenia Polaków w listopadzie 1939 roku.

Autor relacjonuje swoje pobyty w niemieckich obozach:

- obozie w Toruniu - tzw. Szmalcówce

- obozie zniemczenia w Jabłonowie Pomorskim

- obozie w Potulicach

Józef Nehring przez cały okres okupacji niemieckiej nigdy nie zdecydował się na podpisanie niemieckiej volkslisty.

Zbrodnie niemieckie na Ziemi Dobrzyńskiej

 

Zbrodnie niemieckie na Ziemi Dobrzyńskiej
(byłe powiaty Lipno i Rypin) w latach 1939-1945

 pod redakcją: Andrzeja Szalkowskiego i Piotra Gałkowskiego

Wydawca: Muzeum Ziemi Dobrzyńskiej w Rypinie

Rypin 2019

Sygnatura SIRr VIb/8-83

Publikacja przedstawia w pełni zbrodnie popełnione w okresie okupacji niemieckiej na ludności powiatów rypińskiego i lipnowskiego.

Monumentalny tom dotyczy zbrodni ludobójstwa popełnionej przez Niemców na Polakach i Żydach w latach 1939-1945.

Autorzy poszczególnych rozdziałów opisali eksterminację nauczycieli, duchowieństwa katolickiego, ziemian, ludności żydowskiej.

Przedstawiono zbrodnie Selbstschutzu, Gestapo, żandarmerii, Jagdkommando.

Prasa zawiera też zestawienie miejsc zbrodni na Ziemi Dobrzyńskiej i katalog zamordowanych Polaków.

Po raz pierwszy w badaniach historycznych przedstawiono szeroko sylwetki zbrodniarzy niemieckich.

Uzupełnieniem książki są wyniki badań archeologicznych przeprowadzonych w największych miejscach zbrodni.

Do książki dołączono także szkic dotyczący strat kultury.

Autorzy planują w kolejnych publikacjach zająć się problemami wysiedleń, wywłaszczeń, germanizacji, pracy przymusowej, terroru, volkslisty.

Spis treści:

Piotr Gałkowski - Struktura administracyjna i organizacyjna aparatu okupacyjnego na Ziemi Dobrzyńskiej w latach 1939-1945

Piotr Gałkowski - Zbrodnicza działalność Selbstschutzu w Ziemi Dobrzyńskiej jesienią 1939 roku

Piotr Gałkowski, Błażej Krajewski - Zbrodnie popełnione przez Gestapo i żandarmerię niemiecką na terenie Ziemi Dobrzyńskiej (jesień 1944 - styczeń 1945)

Tomasz Kawski - Ludność żydowska Ziemi Dobrzyńskiej w katach 1939-1945. Próba bilansu

Błażej Krajewski - Eksterminacja duchowieństwa w powiatach Lipno i Rypin

Błażej Krajewski - Straty osobowe kadry nauczycielskiej w powiatach Lipno i Rypin

Piotr Gałkowski - Zbrodnie niemieckie na ziemiaństwie z powiatów Lipno i Rypin

Andrzej Szalkowski - Gwałty niemieckie na Polakach w okresie 1939-1945

Błażej Krajewski - Słownik biograficzny Polaków z Ziemi Dobrzyńskiej zamordowanych przez Niemców w latach 1939-1945

Piotr Gałkowski, Błażej Krajewski - Miejsca zbrodni niemieckich na Polakach na Ziemi Dobrzyńskiej i poza jej terenem

Piotr Gałkowski - Zbrodniarze niemieccy działający na terenie Ziemi Dobrzyńskiej

Piotr Gałkowski - Fakty i mity zbrodni popełnionych przez Niemców na terenie Ziemi Dobrzyńskiej w latach 1939-1945

Miron Bogacki, Grzegorz Kiarszys, Jadwiga Lewandowska, Agata Małkowska, Wiesław Małkowski - Nieinwazyjna inwentaryzacja i weryfikacja grobów masowych z II wojny światowej na podstawie wybranych miejsc z ziemi dobrzyńskiej

Dariusz Szpejenkowski - Niemiecka grabież dziel sztuki w polskich dworach na terenie historycznej Ziemi Dobrzyńskiej w okresie 1939-1945

Andrzej Szalkowski - Pamięć o ofiarach zbrodni niemieckich

Protokoły z przesłuchań świadków zbrodni niemieckich przez Okręgową Komisję Badania Zbrodni Hitlerowskich w Bydgoszczy (wybór i opracowanie Piotr Gałkowski)

Wykaz źródeł i literatury dotyczących zbrodni niemieckich  na Ziemi Dobrzyńskiej w latach 1939-1945 (opracowanie Piotr Gałkowski)

Marii Strużyńskiej przeżycia z lat wojny i okupacji

 

Marii Strużyńskiej przeżycia z lat wojny i okupacji (1939-1945) 

opracował, wstępem i przypisami opatrzył Mirosław Krajewski

Dom Wydawniczy "Verbum"

Rypin 2007

Sygnatura SIRrXXXIIc/35

Wspomnienia z wydarzeń wojny i okupacji Maria Strużyńska spisała jeszcze w 1977 roku.

Wspomnienia zostały spisane na siedmiu kartkach formatu AR, zapisanych obustronnie, na papierze kratkowanym.

Autorka pisała ręcznie, atramentem, czytelnie.

Maria Strużyńska (1910-1985) pochodziła z okolic Turka w Wielkopolsce.

Ukończyła Seminarium Nauczycielskie w Płocku. 

Przed wojna pracowała jako nauczycielka w Oborach obok klasztoru karmelitów.

Niestety już w listopadzie 1939 roku Niemcy zamordowali jej męża Romualda Strużyńskiego, który kierował szkołą w Oborach.

Miał zaledwie 32 lata.

Został wywieziony z więzienia Selbstsachuttzu i Gestapo przez Niemców do lasów skrwileńskich i wraz z grupą 24 mężczyzn bestialsko zamordowany.

W 1940 roku Maria Strużyńska znalazła schronienie na plebani w Sochocinie koło Płońska u swojego brata ks. dr. Alojzego Poszwy.

W 1945 roku powróciła do Obór, gdzie zorganizowała na nowo szkołę.

W okresie stalinowskim za zorganizowanie pielgrzymki do Świętej Lipki została karnie przeniesiona do pracy w szkole w Braniewie.

Od 1955 roku zamieszkała w Lidzbarku Welskim, gdzie była nauczycielką w szkole podstawowej.

Po przejściu na emeryturę zamieszkała w Olsztynie.

Stanisław Wesołowski - Moje przeżycia okupacyjne w Rypinie

 

Stanisław Wesołowski

Moje przeżycia okupacyjne w Rypinie (1939-1945)

redakcja, wstęp i przypisy Mirosław Krajewski

Wydanie drugie poprawione i uzupełnione

Wszechnica Edukacyjna i Wydawnicza Verbum

Rypin 2011

Sygnatura SIRr  XXXIIc/36

Doktor ekonomii Stanisław Wesołowski (1929-2012) jest autorem wspomnień  o przeżyciach wojennych.

Okupacji doświadczył jako kilkunastoletni chłopiec.

Rypin znalazł się wówczas w Okręgu Rzeszy Gdańsk - Prusy Zachodnie.

Wspomnienia zawierają dużą dozę faktów z okupacyjnego życia  młodego chłopca, jego rodziny, znajomych i przyjaciół.

Przed wojna Rypin był bardzo zróżnicowany pod względem narodowościowym..

Autor spisał wspomnienia wolny od  uprzedzeń i subiektywnych ocen.

Wspomnienia są rzetelna i wiarygodna kroniką okupacji niemieckiej.

Po wojnie Stanisław Wesołowski ukończył studia w Toruniu  i zawodowo związał się z Warszawa.

Pierwsze wydanie jego wspomnień ukazało się w 2006 roku na łamach czasopisma "Ziemia Dobrzyńska".

Losy cichych bohaterów "tamtych dni" pod okupacją niemiecką i sowiecką wrzesień 1939 - maj 1945 w moim regionie

 

Losy cichych bohaterów "tamtych dni" pod okupacją niemiecką i sowiecką wrzesień 1939 - maj 1945 w moim regionie

Nagrodzone prace konkursowe 

Książki, 27.04.2012 r.

Wstęp: Jerzy Polcyn

Wydawnictwo: Wąbrzeskie Zakłady Graficzne

Sygnatura SIRr VIb/8-82

Celem publikacji jest przedstawienie prac laureatów  konkursu historycznego "Losy cichych bohaterów "tamtych dni" pod okupacją niemiecką i sowiecką wrzesień 1939 - maj 1945 w moim regionie".

Organizatorem konkursu był Jerzy Polcyn - Wójt Gminy Książki.

Zbiór prezentuje spojrzenie oczami młodego pokolenia na losy żyjących jeszcze osób dotkniętych konsekwencjami okupacji niemieckiej i sowieckiej.

Książka dokumentuje nieznane historie, które nie doczekały się dotąd opisu.

Młodzi laureaci konkursu zbierali niepublikowane wywiady i dokumenty , będące w posiadaniu osób prywatnych.

Prace oceniali przedstawiciele Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy, Instytutu Pamięci Narodowej w Bydgoszczy i Muzeum Wojsk Lądowych w Bydgoszczy.

W konkursie brali udział uczniowie szkół podstawowych, gimnazjum i szkół ponadgimnazjalnych.

Na konkurs wpłynęło 46 prac. 

Najlepsze prace przysłały szkoły w Mamliczu, Włocławku, Jarantowicach, Książkach, Szabdzie, Wąbrzeźnie, Bydgoszczy, Nowem, Lipnie.

Okupowany Toruń w obiektywie Kurta Grimma : niemiecka fotografia propagandowa ze zbiorów Muzeum Okręgowego w Toruniu

 

Okupowany Toruń w obiektywie Kurta Grimma
Niemiecka fotografia propagandowa ze zbiorów Muzeum Okręgowego w Toruniu

opracowanie redakcyjne Aleksandra Mierzejewska, Joanna Załuska
opracowanie katalogu Iwona Markowska 

Wydawca: Muzeum Okręgowe w Toruniu

Toruń 2018

Sygnatura SIRr VIII/T-197

Kurt Grimm był niemieckim fotografem z Norymbergii.

Na zlecenie Toruńskiego Kulturamtu przybył do Torunia, by sfotografować miasto.

Kurt Grimm nie tylko rejestrował obraz Torunia z lat niemieckiej okupacji.

Był to również zdjęcia propagandowe.

Pominięto w nich eksterminację Polaków i wszechobecny hitlerowski terror.

Zdjęcia te utrwalały również negatywny stereotyp Polaków w oczach Niemców.

Kurt Grimm jednocześnie reklamował niemieckie osiągnięcia w okupowanym mieście i gloryfikował III Rzeszę.

W zbiorach Muzeum Okręgowego w Toruniu zachowało się około półtora tysiąca fotografii Kurta Grimma z lat 1940-1944.

Prawie przez całą wojnę przemierzał on Toruń z aparatem fotograficznym w ręku.

Spuścizna fotograficzna Kurta Grimma na potrzeby Katalogu została podzielona na pięć części:

I. Fotografie ukazujące Toruń i życie jego mieszkańców na początku okupacji hitlerowskiej

II. Zdjęcia związane z organizacją i działalnością władz niemieckich w Toruniu

III. Fotografie poświęcone niemieckiemu życiu kulturalnemu w okresie okupacji.

IV. Zdjęcia przedstawiające stan i funkcjonowanie obiektów użyteczności publicznej i przedsiębiorstw miejskich.

V. Widoki Torunia i najbliższych okolic.

Mimo propagandowego profilu zdjęć Kurta Grimma, jego kolekcja posiada zupełnie unikatowe i wyjątkowe walory dokumentalne i historyczne.

Dodać też należy, że warsztat fotograficzny Kurta Grimma wyróżnia się ogromnym kunsztem, fachowością i niejednokrotnie także artyzmem.

To prawdziwa skarbnica wiedzy o Toruniu w okresie II wojny światowej.

Eugeniusz Przybył - Toruń okupacyjny wrzesień 1939-styczeń 1945 w dzienniku malarza i bibliofila

 

Eugeniusz Przybył

Toruń okupacyjny wrzesień 1939-styczeń 1945 w dzienniku malarza i bibliofila

z rękopisu wydali i opracowali Janusz Tondel, Roman Tondel

Wydawcy: 
Polskie Towarzystwo Historyczne
Towarzystwo Miłośników Torunia

Toruń 2019

Sygnatura SIRr VIII/T-209

Eugeniusz Przybył urodził się w Łodzi w 1884 r., zmarł w Toruniu w 1965 r.

Studiował w Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie, Florencji, Paryżu.

W 1920 r. przeniósł się  do Torunia, gdzie został nauczycielem rysunków.

Był działaczem Konfraterni Artystów, Towarzystwa Przyjaciół Sztuk Pięknych, Towarzystwa Bibliofilów im. J. Lelewela, Związku Polskich Artystów Plastyków.

W czasie okupacji skutecznie ochronił przed zniszczeniem swój książkowy i artystyczny dobytek.

Po wojnie został pracownikiem akademickim na Wydziale Sztuk Pięknych UMK.

Dziennik Eugeniusza Przybyła obejmuje 46 zeszytów, oprawionych przez samego autora, i liczących od 60 do 150 kartek.

Zapiski obejmują okres od 1 września 1939 roku do 31 stycznia 1946 roku.

Autor robił notatki codziennie, również w niedziele i święta.

Dziennik jest źródłem informacji o życiu codziennym mieszkańców Torunia w okresie niemieckiej okupacji.

Walorem dziennika jest  wartki styl literacki.

Drukiem wydano najciekawsze fragmenty dziennika z lat wojny.

Poruszane tematy obejmują:

• strategię przetrwania,
• początki okupacji,
• represje,
• problemy bytowe,
• wyprzedaż sprzętów domowych,
• mieszkanie,
• wyżywienie,
• niemieckich sublokatorów,
• ulice i sklepy,
• zmiany w architekturze,
• brak znajomych twarzy na ulicach,
• restauracje i kawiarnie,
• niemieckie imprezy,
• leki, obawy, nudę i samotność,
• życie towarzyskie,
• politykę,
• bibliofilstwo,
• miraże, bajki, plotki,
• opisy przyrody,
• ostatnie lata i miesiące wojny.

Walter Neumann - Dziennik młodego Niemca

 

Walter Neumann

Dziennik młodego Niemca
Wspomnienia 1939-1940

Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika

Toruń 2018

Sygnatura SIRr XXXIIc/22

Trzynastoletni Walter Neumann z Rygi był jednym z bałtyjskich Niemców, którzy w 1939 roku na skutek paktu Ribbentrop-Mołotow, zostali przesiedleni z Estonii i Łotwy do Rzeszy.

Wraz z rodziną zamieszkał w 1940 roku w okupowanym przez Niemców Toruniu.

Uczęszczał do gimnazjum przy ul. Zaułek Prosowy.

Był członkiem Hitlerjugend.

W 1944 roku został powołany do wojska.

W 1945 roku trafił do amerykańskiej niewoli.

Po wojnie zainteresował się poezją - został laureatem wielu literackich nagród.

"Dziennik młodego Niemca" przedstawia wojnę oczami dziecka i nastolatka.

Jego rodzinę doświadczył los bałtyckiego przesiedleńca.

Autor skupia się na otaczającym go życiu codziennym i codziennych trywialnych czynnościach.

Wspomnienia przedstawiają też chłopięce pasje i zabawy, zwykłe dzieciństwo, które powinno być pozbawione trosk i zmartwień.

Książka opisuje okres od 6 października 1939 roku do 24 czerwca 1940 roku.

Zbigniew Zbikowski - Transprussia

 

Zbigniew Zbikowski

Transprussia

Wydawnictwo Edipresse Polska

Warszawa 2013

Sygnatura SIRr W/RY/Zbi60

W Informatorium uruchomiliśmy Mini-Wypożyczalnię Beletrystyki Regionalnej „Żółty Regał”.  Jest to specjalny dział z powieściami, których fabuła została osadzona w województwie kujawsko-pomorskim. Oferujemy kryminały, romanse, powieści obyczajowe, powieści historyczne i powieści młodzieżowe. Mini-Wypożyczalni towarzyszy również profil @zoltyregal na Instagramie.

Zbigniew Zbikowski jest dziennikarzem i prozaikiem.

Opublikował szereg opowiadań oraz reportaży.

"Transprussia" to jego druga powieść.

Książka ta znalazła się w finale Europejskiej Nagrody Literackiej.

Akcja powieści dzieje się w Rypinie w czasie okupacji hitlerowskiej.

Wielokulturowy świat pogranicza kultur zostaje pochłonięty przez nazistowski totalitaryzm.

Władysław Kuligowski - Z okruchów życia : wspomnienia z lat 1918, 1939-1945

 

Władysław Kuligowski

Z okruchów życia
Wspomnienia z lat 1918, 1939-1945

Opracował i wstępem opatrzył Michał Raczkowski

Wydawca: WEiW Verbum

Brodnica 2018

Sygnatura SIRr XXXIIc/15

Wspomnienia zyskują coraz większe uznanie w badaniach historycznych nad dziejami XX wieku.

Osobiste świadectwa świadków pozwalają otworzyć codzienną rzeczywistość.

Władysław Kuligowski urodził się w 1909 roku w Kaczawce (gm. Lubień Kujawski).

Kształcił się między innymi w prywatnej szkole Emmy Otylii Keller w Chodeczu, w której przerabiano program 8-klasowego gimnazjum humanistycznego.

Władysław Kuligowski swoje wspomnienia z czasu nauki opisał w książce "Szkoła pani Keller : z zapisków ucznia".

Przed wojną był nauczycielem.

W 1939 roku został aresztowany przez Niemców z Selbstschutzu.

Po opuszczeniu więzienia przeniósł się wraz z rodziną na Podkarpacie.

W czasie okupacji organizował tajne nauczanie.

Był żołnierzem Batalionów Chłopskich.

Po wojnie powrócił na Kujawy i do zawodu nauczyciela.

Był kierownikiem szkoły Podstawowej w Górsku koło Torunia w latach 1953-1969.

Zmarł w 1981 roku w Toruniu.

Władysław Kuligowski w książce "Z okruchów życia : wspomnienia z lat 1918, 1939-1945" opisał radosne dni odzyskania niepodległości przez Polskę w 1918 roku widziane oczami mieszkańców Chodecza.

Kolejne rozdziały wspomnień poświęcone są pobytowi w hitlerowskim więzieniu, działalności w ruchu oporu, organizacji tajnego nauczania, wyzwoleniu.

Wspomina również jeńca angielskiego, którego ukrywał przez pewien czas.

Sylwia Grochowina - Polityka kulturalna niemieckich władz okupacyjnych w okręgu Rzeszy Gdańsk-Prusy Zachodnie, w okręgu Rzeszy Kraj Warty i w Rejencji Katowickiej w latach 1939-1945

 

Sylwia Grochowina

Polityka kulturalna niemieckich władz okupacyjnych w okręgu Rzeszy Gdańsk-Prusy Zachodnie, w okręgu Rzeszy Kraj Warty i w Rejencji Katowickiej w latach 1939-1945

Wydawca:
Fundacja Generał Elżbiety Zawackiej

Toruń 2013

Sygnatura SIRr VIb/8-64

Dr hab. Sylwia Grochowina jest adiunktem w Instytucie Historii i Archiwistyki UMK.

Specjalizuje się w historii powszechnej i Polski XX wieku, zwłaszcza w badaniach nad okresem okupacji niemieckiej, eksterminacją ludności polskiej, dziejami Kościoła katolickiego i innych wyznań, niemiecką polityką oświatową i kulturalną.

Jest autorką wielu monografii i artykułów naukowych, na przykład:

• Nauczanie dzieci polskich w jawnym niemieckim i tajnym polskim systemie szkolnym w Toruniu w latach 1939-1945 / Sylwia Grochowina. - Toruń : Fundacja "Archiwum i Muzeum Pomorskie Armii Krajowej oraz Wojskowej Służby Polek", 2007.
• Szkolnictwo niemieckie w Okręgu Rzeszy Gdańsk - Prusy Zachodnie w latach 1939-1945 (obszar II RP) / Sylwia Grochowina. - Toruń : Wydawnictwo Mado, 2008.
• "Toruński Holokaust" : losy Żydówek z podobozu KL Stutthof o nazwie Baukommando Weichsel (OT Thorn) w świetle relacji i wspomnień ocalalych ofiar i świadków / Sylwia Grochowina. - Toruń : Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika : Towarzystwo Naukowe w Toruniu, 2016.

Przedmiotem polecanego dziś opracowania jest polityka kulturalna (Kulturpolitik) niemieckiego okupanta na tzw. ziemiach wcielonych do Rzeszy.

Monografię rozpoczyna prezentacja nazistowskiej rewolucji kulturalnej, jaka dokonała się w Niemczech po 1933 roku.

Na terenach anektowanych polityka kulturalna była elementem szerszej narodowo-socjalistycznej polityki narodowościowej, której celem było całkowite zniszczenie kultury polskiej.

Wyrazami niemieckiej polityki kulturalnej były eksterminacja polskiej kultury, fizyczna likwidacja polskiej inteligencji, niszczenie i grabież polskiego mienia kulturalnego.

Autorka omawia również funkcjonowanie niemieckich bibliotek, muzeów i teatrów na terenach anektowanych.

Opisuje też działalność niemieckich środowisk artystycznych, życie literackie i muzyczne społeczności niemieckiej.

Historia Grudziądza 1945-1920 - Tom I-II - pod redakcją naukową Ryszarda Sudzińskiego

 

Historia Grudziądza
1920-1945

Tom I-II

Redaktor naukowy Ryszard Sudziński

Wydawca:
Urząd Miejski w Grudziądzu

Grudziądz 2012

Sygnatura SIRr VIII/Gr-51

Dwutomowe opracowanie dziejów Grudziądza obejmuje dwa chronologiczne okresy:
- okres II Rzeczypospolitej (1920-1939)
- okres okupacji niemieckiej (1939-1945)

Książka jest wielką synteza historii Grudziądza, na którą składają się dzieje polityki, gospodarki, szkolnictwa, sportu, kultury, religii, społeczeństwa, mniejszości narodowych, wojskowości.

Autorami opracowania są historycy z Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu, którzy swe badania oparli na dokładnej kwerendzie archiwalnej i studiowaniu bogatych w informacje łamów przedwojennej i okupacyjnej prasy.

Książka została podzielona na 16 rozdziałów.

Rozdział I - Ryszard Sudziński
Powrót Grudziądza do Macierzy

Rozdział II - Ryszard Sudziński, Zofia Waszkiewicz
Ustrój miasta

Rozdział III - Barbara Łaukajtys, Zofia Waszkiewicz
Społeczeństwo Grudziądza w okresie miedzywojennym

Rozdział IV - Ryszard Sudziński, Zofia Waszkiewicz
Życie gospodarcze

Rozdział V - Ryszard Sudziński
Infrastruktura i gospodarka komunalna

Rozdział VI - Zofia Waszkiewicz
Życie polityczne

Rozdział VII - Zofia Waszkiewicz
Stosunki wyznaniowe i życie religijne

Rozdział VIII - Barbara Łaukajtys, Zofia Waszkiewicz
Życie kulturalno-oświatowe i sportowe międzywojennego Grudziądza

Rozdział IX - Waldemar Rezmer
Garnizon Grudziądzki

Rozdział X - Waldemar Rezmer
Grudziądz w kampanii polskiej 1939 roku

Rozdział XI - Jan Sziling
Niemieckie władze okupacyjne (1939-1945)

Rozdział XII - Jan Sziling
Eksterminacja ludności polskiej i żydowskiej

Rozdział XIII - Jan Sziling
Germanizacja

Rozdział XIV - Jan Sziling
Sytuacja gospodarcza i społeczna okupowanego Grudziądza

Rozdział XV - Jan Sziling
Konspiracja

Rozdział XVI - Waldemar Rezmer
Walki o Grudziądz w 1945 roku

Piotr Birecki - Sztuka w Toruniu w okresie okupacji hitlerowskiej 1939-1945

 

Piotr Birecki

Sztuka w Toruniu w okresie okupacji hitlerowskiej 1939 - 1945

Wydawnictwo Adam Marszałek

Seria: Biblioteka ToMiTo

Toruń 2011

Sygnatura SIRr XXXIIIb/143

Dr hab. Piotr Birecki zajmuje się historią sztuki w Instytucie Zabytkoznawstwa i Konserwatorstwa Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu.

Prowadzi badania nad sztuką Pomorza, zwłaszcza protestancką w okresie nowożytnym.

Jest autorem kilkudziesięciu publikacji naukowych i popularno-naukowych: monografii, rozdziałów w monografiach, artykułów, haseł internetowych.

Kultura i sztuka były ważnym elementem niemieckiej propagandy.

Ambicją hitlerowców było uczynienie z Torunia niemieckiego miasta i ukrycie wszelkich śladów jego polskiej przeszłości.

Procesem tym kierował nadburmistrz Torunia Franz Jacob i kierownik Wydziału Kultury Adolf Schwammberger.

Niemieckie plany były imponujące, skończyły się grabieżą i wywozem wielu dzieł sztuki.

Monografia składa się z ośmiu rozdziałów:

• Rozdział I -- Sztuka jako narzędzie polityki germanizacyjnej
• Rozdział II - Instytucje odpowiedzialne za sztukę i kulturę
• Rozdział III - Urbanistyka Torunia
• Rozdział IV - Architektura Torunia
• Rozdział V - Muzeum Miejskie
• Rozdział VI - Sztuki plastyczne
• Rozdział VII - Malarstwo i grafika
• Rozdział VIII - Rzeźba

Książka oparta jest na solidnej kwerendzie w Archiwum Państwowym w Torunia oraz na szczegółowej lekturze gazety "Thorner Freiheit".

Publikację uzupełnia kilkadziesiąt fotografii z epoki, pochodzących ze zbiorów toruńskiego archiwum.

Marcin Orłowski - Trudny spacer po mieście Thorn/Toruń 1939-1948

 

Marcin Orłowski

Trudny spacer po mieście Thorn/Toruń 1939-1948

Prelekcja

12 czerwca 2015 - piątek

Książnica Kopernikańska w Toruniu

12 czerwca 2015 roku o godzinie 18.00 odbyło się w Książnicy Kopernikańskiej w Toruniu kolejne spotkanie z cyklu "Toruń miasto zabytków" organizowanego przez Katarzynę Kluczwajd.

Bohaterem spotkania był Marcin Orłowski, którego pasją są dzieje Torunia oraz historia polskiej konspiracji.

Jednym z jego zajęć jest też funkcja dzwonnika w katedrze św. Janów największym średniowiecznym dzwonie w Polsce - "Tuba Dei".

Na dniach ma ukazać się publikacja autorstwa Marcina Orłowskiego pt.: "Spacerownik toruński po czasie i przestrzeni 1939-1948. Stare Miasto w chwilach rozpaczy i nadziei".

"Spacerownik" ukaże się w "Zeszytach literackich i naukowych I Liceum Ogólnokształcącego w Toruniu" (sygnatura Ksiąznicy Kopernikańskiej 06422-1).

Będzie to część pierwsza Spacerownika poświęcona Staremu Miastu, planowana część druga dotyczyć będzie toruńskich przedmieść.

Licznie zgromadzeni goście Książnicy odbyli z Marcinem Orłowskim dwugodzinny spacer po Toruniu z lat 1939-1948.

Kluczem opowieści były adresy toruńskich kamienic, placów, pomników.

Poznawaliśmy życie mieszkańców Torunia w okresie okupacji i latach powojennych idąc śladami starych fotografii, dokumentów, obligacji, wspomnień.

Wędrując z miejsca na miejsce poznaliśmy niezwykłe historie ludzi i miejsc.

Wśród najciekawszych odwiedzonych przez nas adresów znalazły się:

• areszt śledczy przy ul. Piekary 53
• siedziba Wojskowej Komendy Uzupełnień przy Wałach Sikorskiego 21
• dyrekcja kolei przy Placu Teatralnym
• siedziba gestapo przy ul. Bydgoskiej 39
• pierwsza komenda miejska Milicji Obywatelskiej przy ul. Bydgoskiej 50/52
• cmentarz św. Jerzego
• zakłady Polchem
• Fort VIII przy ul. Bielańskiej 66
• szpital miejski przy ul. Batorego
• zakłady Born und Schütze przy ul. Lelewela
• Kościół Garnizonowy na placu św. Katarzyny
• zakład fryzjerski przy ul. św. Katarzyny 6

Po zakończeniu spaceru po okupowanym Toruniu,  słuchacze Marcina Orłowskiego zapoznali się z historią sapera Wehrmachtu - Möhlenbrocka.

Stacjonował on w Toruniu od kwietnia do sierpnia 1940 roku.

W tym czasie wykonał on kilkadziesiąt zdjęć naszego miasta.

W Albumie Möhlenbrocka uwiecznione zostały:

• Dworzec Miasto
• Park Bydgoski
• Stare Miasto
• Ratusz i pomnik Kopernika
• Krzywa Wieża
• ul. Targowa
• most drogowy
• Bydgoskie Przedmieście
• ul. Bydgoska
• ul. Chopina
• Fort IX
• hala balonowa
• poligon przy ul. Bielańskiej

Goście Książnicy Kopernikańskiej w ciągu dwóch godzin prelekcji obejrzeli w sumie aż 300 zdjęć Torunia z lat 40-tych XX wieku.

Z każda fotografią związana była jakaś historia czy anegdota opowiedziana przez Marcina Orłowskiego.

Kilka historii znalazło swój finał współcześnie.

Tym, których zaciekawiła relacja z imprezy zorganizowanej przez Książnicę Kopernikańską, polecamy lekturę "Spacerownika toruńskiego po czasie i przestrzeni 1939-1948" autorstwa Marcina Orłowskiego.