Zygfryd Gardzielewski - antykwa toruńska i Oficyna Drukarska

 

Zygfryd Gardzielewski to najwybitniejszy polski drukarzy drugiej połowy XX wieku, to artysta oddany "czarnej sztuce" typografii, mistrz szaty graficznej książki.

Jego zdolności graficzne odkrył pierwszy dyrektor Książnicy Miejskiej w Toruniu Zygmunt Mocarski i wyjednał mu w 1930 roku posadę ucznia w pracowni litograficznej Pomorskiej Drukarni Rolniczej.

Pracownią kierował Aleksander Sysko, z którym współpracowali najlepsi toruńscy graficy zrzeszeni w Konfraterni Artystów.

Pierwsza książka w opracowaniu graficznym Zygfryda Gardzielewskiego ukazała się w Toruniu w 1945 roku - "Książnica Miejska im. Kopernika wobec lawiny : sprawozdanie o stanie księgozbioru po okupacji niemieckiej w lutym 1945" autorstwa Janiny Przybyłowej.

Jego wysokie umiejętności sprawiły, że w 1949 roku objął funkcję kierownika produkcji Zakładów Graficznych w Toruniu (znanych lepiej pod nazwą "Toruńskiej Drukarni Dziełowej").

Toruńska Drukarnia Dziełowa mieściła się w kamienicy przy ul św. Katarzyny 4.

Dzięki kunsztowi Zygfryda Gardzielewskiego Toruńska Drukarnia Dziełowa szybko zyskała renomę w całym kraju.

Największe warszawskie wydawnictwa korzystały z toruńskiej drukarni przy publikowaniu swych prestiżowych książek i reprezentacyjnych serii wydawniczych.

Zygfryd Gardzielewski prowadził również na Wydziale Sztuk Pięknych UMK zajęcia z techniki litografii.

Zygfryd Gardzielewski (przy technicznej pomocy Józefa Gruszki) zaprojektował oryginalny krój polskiego pisma, który nazwał antykwą toruńską.

Praca nad nową czcionką trwała w latach 1952-1958.

Ołowiane czcionki i matryce linotypowe zostały wykonane w Przedsiębiorstwie Państwowym  "Odlewni Czcionek Grafmasz" w Warszawie (przedwojenna gizernia Idzikowskiego) i z miejsca zdobyły duże uznanie i popularność wśród drukarzy.

Antykwa toruńska góruje swą estetyką nad bardzo popularnymi dziś fontami maszynowymi.

Czcionki tej używa się w drukach artystycznych, poetyckich, okolicznościowych, akcydensowych i bibliofilskich.

Już w 1995 roku antykwę toruńska do formatu fontu czcionki komputerowej zaadaptował Janusz Marian Nowacki z Grudziądza ( http://jmn.pl/antykwa-torunska )

Rok polski : obyczaj i wiara / Zofia Kossak.
- Wyd. 2. - Warszawa : "Pax", 1958.

Pierwszą książką wydrukowaną antykwą toruńską był "Rok polski : obyczaj i wiara" Zofii Kossak wydana już w 1958 roku.

Zygfryd Gardzielewski zaprojektował też wiele książek, zwracając uwagę na walory graficzne okładek, obwolut, stron tytułowych, układu tekstu, kompozycje liter, wielkość czcionki, format książki, dobór odpowiedniego gatunku papieru.

Zygfryd Gardzielewski projektował również plakaty, ekslibrisy, medale, katalogi wystaw, tablice pamiątkowe.

Stworzył również ilustracje do książek:
- Gustaw Morcinek "Ondraszek"
- "Opowieści ludu spiskiego"
- Jan Dobraczyński " Klucz mądrości".

Sygnet drukarski Oficyny Drukarskiej Książnicy Miejskiej im. M. Kopernika w Toruniu zaprojektowany przez Zygfryda Gardzielewskiego

Wielkim marzeniem Zygfryda Gardzielewskiego było zamienić prace w wielkiej przemysłowej drukarni na niewielki tradycyjny warsztat, dążący do najwyższej jakości swoich druków.

W 1973 roku, za sprawą Alojzego Tujakowskiego dyrektora Książnicy Miejskiej w Toruniu, Zygfryd Gardzielewski znalazł w jej gmachu odpowiednie warunki do uruchomienia Oficyny Drukarskiej.

Oficyna Drukarska szczególnie owocną współpracę nawiązała z Towarzystwem Bibliofilów im. Joachima Lelewela.

Pierwszym drukiem Oficyny było opracowanie Alojzego Tujakowskiego "Tradycje drukarstwa polskiego na ziemiach Polski Północnej".

Książka ta została wydana w Toruniu w 1975 roku właśnie przez Towarzystwa Bibliofilów  (publikacja nr 31 TBL) w nakładzie 200 egzemplarzy.

W sumie w Książnicy Miejskiej wydrukowano 83 druki bibliofilskie dla Towarzystwa Bibliofilów im. Lelewela w Toruniu.

Dużym osiągnięciem Oficyny Drukarskiej był druk w latach 1980-1984 bardzo popularnej serii wydawniczej "Biblioteczka Toruńska" dla Towarzystwa Miłośników Torunia i Toruńskiego Towarzystwa Kultury.

"Biblioteczka Toruńska" obejmowała dwanaście tytułów książek.

Ich nakłady sięgały nawet 3 tysięcy egzemplarzy.

Kontynuacją tej serii była "Biblioteczka Toruńskiego Towarzystwa Kultury".

Zygfryd Gardzielewski kierował Oficyną Drukarską do 1991 roku.

Wraz z odejściem jej założyciela upadła też sama drukarnia.

Ostatni druk Oficyny Drukarskiej ukazał się w maju 1998 roku.

Zygfryd Gardzielewski utrzymywał bliskie kontakty z wieloma wybitnymi artystami grafikami i typografami.

Wśród jego przyjaciół znaleźli się między innymi prof. Konstanty Maria Sopoćko, Stanisław Gliwa oraz Roman Tomaszewski.

Jednak największym przyjacielem Zygfryda Gardzielewskiego, muzą, artystycznym powiernikiem i najbliższym współpracownikiem była jego żona Janina Gardzielewska, pochodząc z rodziny Czarneckich - znanych toruńskich fotografów.

Była ona wybitnym artystą fotografikiem, pasjonującym się architekturą Torunia, fotografia teatralną, portretami.

Miała w swym dorobku kilkadziesiąt wystaw w kraju i za granicą, liczne nagrody i wyróżnienia.

Ich mieszkanie przy ulicy Warszawskiej pełniło funkcje salonu kulturalnego i azylu sztuki, który odwiedzali artyści z całego kraju i z zagranicy.

Zygfryd Gardzielewski zmarł w 2001 roku.

Został pochowany na cmentarzu św. Jerzego przy ul. Gałczyńskiego.

POLECANA LITERATURA

Zefiryn Jędrzyński

Zygfryd Gardzielewski (1914-20010. W stulecie urodzin

Rocznik Toruński, rok 2014, tom 41, s. 235-253

Sygnatura SIRr II/18t.41

 

Janina Huppenthal

W rocznicę śmierci Zygfryda Gardzielewskiego

Rocznik Toruński, rok 2003, tom 30, s. 9-17

Sygnatura SIRr II/18t.30

 

Lidia Klimaszewska

Oficyna Drukarska Książnicy Miejskiej im. Mikołaja Kopernika w Toruniu (Część I-II)

Folia Toruniensia, 2008, t. 8, s. 91-104
Folia Toruniensia, 2009-2010, t. 9-10, s. 75-84

Sygnatura SIRr II/34z.8
Sygnatura SIRr II/34z.9/10

 

„Fenomen pisma zamienia się w fenomen druku”

List Romana Tomaszewskiego do Zygfryda Gardzielewskiego z 25 sierpnia 1982 roku

Opracowanie: Monika Pest

Sztuka Edycji, 2013, nr 2, s. 137-146

 

Monika Pest

Zygfryd Gardzielewski - toruński twórca kultury.
O perspektywach popularyzacji spuścizny artysty typografa.

Toruńskie Studia Bibliologiczne, 2015, nr 1, s. 191-199

Sygnatura SIRr II/44-2015z.1

 

Wybitny artysta sztuki książki i typografii
Materiały sesji poświęconej Zygfrydowi Gardzielewskiemu (1914-2001)

Toruń 2003

Sygnatura SIRr IIIB/Gardzielewski

• Zefiryn Jędrzyński - Homo Toruniensis
• Zefiryn Jędrzynski - Sztuka Zygfryda Gardzielewskiego w dziedzinie kształtu graficznego i estetyki druku książki w ocenach Tadeusza Zakrzewskiego
• Wojciech Jakubowski - Zygfryd Gardzielewski - artysta książki
• Andrzej Tomaszewski - Antykwa Toruńska, pismo drukarskie Zygfryda Gardzielewskiego
• Janina Huppenthal - Inicjatywy bibliofilskie Zygfryda Gardzielewskiego
• Marian Biskup - Zygfryd Gardzielewski - grafik wydawnictw Towarzystwa Naukowego w Toruniu
• Karola Ciesielska - Wydawnictwa Towarzystwa Miłośników Torunia w opracowaniu Zygfryda Gardzielewskiego
• Roman Nowoszewski - O "Bibliografii prac Janiny i Zygfryda Gardzielewskiego"
• Zefiryn Jędrzyński - Sztuka Zygfryda Gardzielewskiego w ocenie znawców książki i druku

O sztuce książki Zygfryda Gardzielewskiego
Katalog wystawy

Komisarz wystawy: Mariusz Mierzwiński
Tekst: Tadeusz Zakrzewski

Malbork 1995

 

Twórczość fotograficzna i typograficzna Janiny i Zygfryda Gardzielewskich
Katalog wystawy

Komisarz wystawy: Izabela Maćkowska
Tekst: Tadeusz Zakrzewski

Toruń 2002

Sygnatura SIRr IIIB/Gardzielewski

 

Tadeusz Zakrzewski

Kształt i oblicze piękna w sztuce książki Zygfryda Gardzielewskiego

Toruń 1993

Sygnatura SIRr XXXVe/18

 

Między Toruniem a Londynem

Korespondencja Stanisława Gliwy z Janiną i Zygfrydem Gardzielewskimi

Toruń 2006

Sygnatura SIRr XXXIIc/7

 

Janina Gardzielewska

Kronika bibliofilskiej przyjaźni

Toruń 1994

Sygnatura SIRr XXXc/12

 

Stanisław Frankowski
Żegnając Oficynę

Wstęp: Janina Huppenthal

Toruń 1998

Sygnatura SIRr XXXc/6

Stanisław Frankowski uhonorowany dyplomem Członka Honorowego Towarzystwa Bibliofilów im. J. Lelewela w Toruniu

 

Stanisław Frankowski

Ta miłość zaczęła się od "Awanturek"

Prelekcja

17 października 2017 rok

Towarzystwo Bibliofilów

im. J. Lelewela w Toruniu

http://www.bibliofile.torun.pl

Biblioteka Uniwersytecka w Toruniu

Stanisław Frankowski uhonorowany dyplomem 
Członka Honorowego Towarzystwa Bibliofilów im. J. Lelewela w Toruniu.

Członkowie Towarzystwa gościli z pokazem i opowieścią o zbiorach swego długoletniego członka, a znanego torunianom głównie jako redaktora toruńskiego dziennika „Nowości”, Stanisława Frankowskiego.

W sali na ostatnim piętrze Biblioteki Uniwersyteckiej - 17 października 2017 r. - opowiedział i pokazał komilitonom z Torunia o swych „pięknodruczkach”, i tym jak rozpoczęła się Jego pasja.

To spotkanie zatytułował Ta miłość zaczęła się od "Awanturek".

Dla mniej wtajemniczonych wypada rozszyfrować ten tytuł, który nawiązuje do pierwszego druku jaki znalazł się w posiadaniu S. Frankowskiego.

Otóż Awanturki u wiewiórki: historyjka w obrazkach to niewielka książeczka, z ilustracjami Brunona Adama Gęstwickiego. (Także przecież związanego z Toruniem, absolwenta gimnazjum im. M. Kopernika w Toruniu – rozpoznawalnego raczej jako współzałożyciela Konfraterni Artystów w Toruniu, czy współautora obrazu Powitanie wojsk polskich w dniu 18 I 1920 w Toruniu).

Warto zauważyć, iż kolorowe ilustracje dla dzieci, zostały powielone techniką offsetową.

W druczku zawarto wiersz Haliny Rygier, a został on wydany w Toruniu w 1946 r. przez Pomorski Instytut Wydawniczy, a nakład był pokaźny.

A jednak zachowało się niewiele z niego - to dziś rzadki egzemplarz, ten z aktualnej kolekcji to nie ten pierwszy, który ją rozpoczął.

Dla red. Frankowskiego, prawdziwą pasją, taką na całe życie, stał się inny kolekcjoner, jego życie i dzieło – Walenty Fiałek z Chełmna.

O tym bohaterze mógłby opowiadać godzinami – zebrani słuchacze nie protestowali, wręcz prosili o dalsze szczegóły.

Jego pokaźną kolekcję posiada Książnica Kopernikańska w Toruniu.

A toruński bibliofil spotkał się z rodziną Fiałka w Chełmnie, podobnie jak Danuta Krełowska w Toruniu – która pamięta wizytę krewnego z Niemiec w Książnicy.

A może uda się zacnego komilitona skłonić, by w jej murach o swym idolu opowiedział?

Frankowski - bibliofil z dumą prezentował swoje rarytasy m.in. druki ulotne jak reklamy, czy plany miast, zebrane pocztówki związane z Toruniem czy Ciechocinkiem.

Na szczególną uwagę zasługiwał Album Janiny i Eugeniusza Przybyłów, a nim wpisy wielu znakomitości których gościli.

Znalazły się tam wpisy m.in. Marii Dąbrowskiej, Jarosława Iwaszkiewicz czy Zofii Kossak-Szczuckiej.

W trakcie spotkania miała miejsce uroczystość wręczenia dyplomu Członka Honorowego Towarzystwa najwyższego wyróżnienia toruńskich bibliofilów.

Wizerunek okładki "Awanturek u wiewiórki" zamieściła dr hab. Wanda A. Ciszewska w swoim artykule "Estetyka druków toruńskich w latach 1945-1950" („Sztuka Edycji” 2013 nr 2 (5), s. 81−92.)

Tekst dostępny jest w internecie na stronie:
https://repozytorium.umk.pl/bitstream/handle/item/2062/SE.2013.022%2CCiszewska.pdf