Katarzyna Kluczwajd - Toruńskie teatry świetlne, czyli kina, wytwórczość filmowa i miejscowe gwiazdy

 

Katarzyna Kluczwajd

Toruńskie teatry świetlne, czyli kina, wytwórczość filmowa i miejscowe gwiazdy
1896-1939

O kulturze czasu wolnego dawnych torunian

Stowarzyszenie Historyków Sztuki

Sygnatura SIRr XXXIIIe/37

Katarzyna Kluczwajd jest znanym toruńskim muzealnikiem, historykiem sztuki, regionalistą.

Jest autorką wielu fachowych publikacji z zakresu historii sztuki.

Jest współtwórcą "Dziejów sztuki Torunia" oraz autorką książki "Toruń między wojnami. Opowieść o życiu miasta".

"Toruńskie teatry świetlne" to pierwsza monografia poświęcona historii kina w Toruniu od jego początków do końca II Rzeczypospolitej.

Jest ona przedstawiona w kontekście życia codziennego miasta, kultury popularnej i rozrywek, jakim oddawali się torunianie z przełomu wieków i okresu międzywojennego.

Z książki dowiemy się o rozrywkach mieszkańców, poprzedzających pojawienie się kina w Toruniu, takich jak: teatr, panopticum, stereoskopy, gramofony, dioramy, panoramy, fotoplastykony.

Obszerny rozdział poświęcony jest kinematografom wędrownym.

Przeczytamy o filmach produkowanych w Toruniu oraz o filmach o Toruniu.

Poznamy sylwetki toruńskich gwiazd i ludzi kina.

W końcu dowiemy się wszystkiego o toruńskich kinach stałych - jakie funkcjonowały, w jakich latach, gdzie miały siedziby, kim byli ich właściciele, jaki miały repertuar, profil, ile kosztowały bilety, jak wielka była ich widownia.

Autorka ustaliła kto i gdzie założył pierwsze kino w Toruniu oraz kiedy wyprodukowano pierwszy film w naszym mieście.

Książka jest bogato ilustrowana.

Uzupełniają ją aneksy i indeksy:
- toruńskie kalendarium filmowe,
- toruńskie kina stałe - chronologia
- toruńskie kina stałe - właściciele,
- indeks osób,
- indeks geograficzny,
- indeks filmów toruńskich i o Toruniu,
- toruński indeks kinematograficzno-filmowy

Gorąco polecamy.

Informator Kino-Teatru "Palace" w Toruniu

 

Informator Kino-Teatru "Palace" w Toruniu

Toruń 1928

Sygnatura  MAG 29423

Kino-Teatr "Palace" w Toruniu był instytucją bardzo zasłużona dla kultury miasta przez blisko sto lat.

Kino "Palace" powstało na początku XX wieku, jeszcze w czasach pruskich.

W okresie międzywojennym zmieniło nazwę na kino Aria.

Po wojnie przemianowano je na kino "Bałtyk".

Przez cały czas mieściło się na Bydgoskim Przedmieściu przy ul. Mickiewicza.

W zbiorach Książnicy Kopernikańskiej zachował się repertuar kina przygotowany na sezon 1928/1929.

Foto Kujawsko-Pomorska Biblioteka Cyfrowa https://kpbc.umk.pl/publication/56053

Miłośnicy kina mogli zapoznać się tylko z trzema produkcjami polskimi:

1 - "Huragan" ze Zbyszko Sawanem w roli głównej

2 - "Ziemia obiecana" z Jadwigą Smosarską

3 - "Tajemnica Nowefo Roku" z Jadwigą Smosarską i Jerzym Marrem

Zdecydowaną większość propozycji stanowiły filmy zagraniczne.

Było ich aż 77 tytułów z takimi gwiazdami jak Pola Negri, Douglas Fairbanks, Harold Lloyd, Dolores del Rio, Lya de Putti, Emil Jannings.

Pokazywano jeszcze tylko filmy nieme.

Na liście tytułów znalazły się tak słynne obrazy, jak:

- "Anioł ulicy" z Janet Gaynor i Charles'em Farelem,

- "Ludzie podziemi" z Clive'em Brookiem i Evelyn Brent,

- "Gorączka złota" z Charlie Chaplinem,

- "Cyrk" z Charlie Chaplinem,

- "Burza" z Johnem Barrymore,

- "Gołębica" z Normą Talmadge.

Katarzyna Kluczwajd - kiNOWO-filMOWA orbita

 

Katarzyna Kluczwajd

kiNOWO-filMOWA orbita

Wydawca:
Stowarzyszenie Historyków Sztuki

Toruń 2017

Miło nam poinformować, że właśnie wyszła spod prasy drukarskiej najnowsza książka pani Katarzyny Kluczwajd - muzealnika, historyka sztuki, regionalistki oraz popularyzatorki sztuki i dziejów Torunia.

Książka "kiNOWO-filMOWA orbita" to już czwarta publikacja z serii „Toruń SPACErkiem”.

W sumie ukazały się już:
– Pierniczana orbita (2015)
– Krzyżacka orbita (2015)
– Astronomiczna orbita (2016)
– Kinowo-filmowa orbita (2017)

„Kinowo-filmowa orbita” to przewodnik po Toruniu śladami miejsc związanych historią toruńskich kin, filmów które, kręcono w Toruniu i gwiazd starego kina, związanych z naszym miastem.

Książka ukazuje się w 110 rocznicę uruchomienia w Toruniu pierwszego stałego teatru świetlnego w 1907 roku.

Książka zawiera unikalne zdjęcia, reklamy prasowe, afisze kinowe, plany sal kinowych pochodzące głównie z początków XX wieku i z okresu międzywojennego.

Przewodnik roi się od ciekawostek, smaczków, osobliwości i zaskoczeń.

Gorąco polecamy.

Od Parku Cegielnia do klubu Azyl, czyli jak się bawił Toruń

 

Od Parku Cegielnia do klubu Azyl,
czyli jak się bawił Toruń

katalog wystawy
22 stycznia - 25 marca 2011

Wydawca:
Muzeum Okręgowe w Toruniu

Toruń 2011

SIRr VIII/T-163

Wstęp do katalogu napisała Aleksandra Mierzejewska.

Autorami tekstu są Anna Bieniaszewska, Jakub Kopczyński, Aleksandra Mierzejewska i Katarzyna Pietrucka.

Aleksandra Mierzejewska i Katarzyna Pietrucka były zresztą kuratorami wystawy.

Park Cegielnia powstał w 1817 roku w miejscu dawnej cegielni (ul. Przybyszewskiego).

Zasłynął z olbrzymiej restauracji, która miała 4 tysiące miejsc.

Funkcjonowała tu też muszla koncertowa i kort tenisowy.

W 1928 roku wybudowano w tym miejscu Halę Wystawową.

Klub Środowisk Twórczych Azyl powstał w 1967 roku na terenie Teatru Baj Pomorski.

Funkcjonował w tym miejscu do 1980 roku.

Te dwa miejsca stanowią klamry wystawy  Muzeum Okręgowego w Toruniu, która jest opowieścią o miejscach w jakich bawili się torunianie w XIX i XX stuleciu..

Długo największą popularnością cieszyły się parki miejskie - ich urok oddają stare fotografie i pocztówki.

W parkach działały restauracje, ale i w samym mieście pełno było hoteli, kawiarni, piwnic i gospód.

Liczba takich lokali w okresie międzywojennym sięgała 130.

Osobną kategorię kulturalnej rozrywki stanowiły kina i kinoteatry.

Przed wojną najbardziej prestiżowe było garnizonowe kino "Mars", które działało przy ul. Warszawskiej.

Zachowało się szereg ulotek reklamowych toruńskich kin.

W mieście przy ul. Chełmińskiej funkcjonował również fotoplastykon aż do lat 70-tych XX wieku.

Urządzenie zachowało się do naszych czasów i na stałe znajduje się w Muzeum Etnograficznym w Toruniu.

Na wystawie w Muzeum Okręgowym w Toruniu można było również zobaczyć wiele pamiątek po toruńskich teatrach - pocztówki, afisze, fotografie aktorów.

Kolejna część wystawy poświęcona była wypoczynkowi, rekreacji i sportowi.

Dawniej wielkie znaczenie miała Wisła jako kąpielisko i centrum sportów wodnych.

W okresie powojennym rozwijał się w Toruniu sport akademicki.

Wystawę zamykają zdjęcia dokumentujące rozrywkę w czasach PRL - plaże, tory saneczkowe, baseny, Juwenalia, bale ,festiwale i wystawy.

Gorąco polecamy lekturę katalogu wszystkim miłośnikom Torunia oraz badaczom życia codziennego i folkloru miejskiego.

Katarzyna Kluczwajd - Toruński potentat filmowy

 

Katarzyna Kluczwajd

Toruński potentat filmowy

Nowości

Sobota, 22 kwietnia 2017

Strona 7

Gorąco zachęcamy do lektury artykułu pani Katarzyny Kluczwajd pod tytułem „Toruński potentat filmowy”, jaki ukazał się w sobotnim wydaniu „Nowości” z 22 kwietnia 2017 r.

Bohaterem artykułu jest Max Müller właściciel aż czterech toruńskich kin na początku XX wieku.

Kręcił również filmy dokumentalne ilustrujące życie miasta i najważniejsze publiczne imprezy.

Takim filmem był  „Der Thorner Kornblumentag 1911” (Dzień Bławatka).

Więcej o tym hucznym świecie można przeczytać w artykule.

Znajdą tam państwo również informacje o pierwszym toruńskim filmie fabularnym - "Noc duchów" (1919) - nakręconym przez Maxa Müllera w ruinach zamku dybowskiego.

Zainteresowanych ciekawymi informacjami o kinach i filmach Maxa Müllera zapraszamy do lektury "Nowości".

Relacja - Katarzyna Kluczwajd : "Max Müller. Potentat branży kinowo-filmowej"

 

Katarzyna Kluczwajd

Max Müller

Potentat branży kinowo-filmowej

Prelekcja

Czwartek - 6 kwietnia 2017

Godzina 18.00

Książnica Kopernikańska w Toruniu

W czwartek 6 kwietnia 2017 roku o godzinie 18.00 odbyło się w Książnicy Kopernikańskiej kolejne spotkanie w ramach cyklu „Toruń miastem zabytków”.

Goście wysłuchali prelekcji Katarzyny Kluczwajd pod tytułem "Max Müller. Potentat branży kinowo-filmowej"

Katarzyna Kluczwajd to bardzo dobrze znana w Toruniu historyk sztuki, zabytkoznawca i regionalista, autorka wielu książek i artykułów, poświęconych kulturze naszego miasta, twórczyni bloga „toruniarnia” – https://toruniarnia.blogspot.com/ – będącego skarbnicą wiedzy o kulturze i sztuce, o zabytkach, architekturze i rzemiośle artystycznym Torunia.

Była to już druga prelekcja pani Katarzyny Kluczwajd wygłoszona z okazji 110 rocznicy powstania w Toruniu pierwszego stałego kina (1907-2017).

Max Müller przybył do Torunia w 1909 roku.

Jego firma "Vereinigte Müller's Lichtspiele" działała w Toruniu jeszcze w 1921 roku.

Gościem wykładu był Dawid Schoenwald z Muzeum w Grudziądzu, dzięki którego odkryciom dowiedzieliśmy się o działalności kiniarskiej i filmowej Maxa Müllera również w Grudziądzu.

Katarzyna Kluczwajd ilustrowała swoje wystąpienie starymi fotografiami z widokiem Torunia i Grudziądza, oraz wielką ilością anonsów prasowych, reklamujących stare kina i filmy.

Max Müller uruchomił w Toruniu aż cztery kina.

Kręcił również filmy dokumentalne ilustrujące życie miasta i najważniejsze publiczne imprezy.

Takim filmem był  „Der Thorner Kornblumentag 1911” (Dzień Bławatka).

Film poświęcony był  wojskowo-cywilnemu święto, w ramach którego mieszkańcy Torunia i żołnierze garnizonu szli w pochodzie od kościoła garnizonowego św. Katarzyny aż na koniec Bydgoskiego Przedmieścia do pomnika Bismarcka.

Katarzyna Kluczwajd ustaliła również, że Max Müller był autorem filmów dokumentalnych ze stycznia 1920 roku, przedstawiających przejęcie przez Polaków władzy nad Toruniem.

Zapoznaliśmy się z historią kin Maxa Müllera, historią budynków, w jakich się mieściły, wystrojem, repertuarem.

Usłyszeliśmy bardzo wiele informacji i ciekawostek.

Na koniec spotkania Katarzyna Kluczwajd rozlosowała wśród gości trzy egzemplarze swoich książek.

Katarzyna Kluczwajd - J. Lyskowski - pierwsza dama toruńskiego kina

 

Katarzyna Kluczwajd

J. Lyskowski - pierwsza dama toruńskiego kina

Prelekcja

16 marca 2017

Książnica Kopernikańska w Toruniu

W czwartek 16 marca 2017 roku o godzinie 18.00 odbyło się w Książnicy Kopernikańskiej kolejne spotkanie w ramach cyklu "Toruń miastem zabytków".

Goście wysłuchali prelekcji Katarzyny Kluczwajd pod tytułem "J. Lyskowski - pierwsza dama toruńskiego kina".

Katarzyna Kluczwajd to bardzo dobrze znana w Toruniu historyk sztuki, zabytkoznawca i regionalista, autorka wielu książek i artykułów, poświęconych kulturze naszego miasta, twórczyni bloga "toruniarnia" - https://toruniarnia.blogspot.com/ - będącego skarbnicą wiedzy o kulturze i sztuce, o zabytkach i rzemiośle artystycznym Torunia.

Prelekcja była pierwszym z trzech spotkań zorganizowanych z okazji 110 rocznicy otwarcia stałego teatru świetlnego w Toruniu.

Prezentacja rozpoczęła się od spaceru fotograficznego po Toruniu z początków XX wieku.

Następnie wysłuchaliśmy opowieści o początkach kina na świecie i o polskim wkładzie w wynalezienie kinematografu.

Poznaliśmy również obraz kobiety z 1907 roku - oglądaliśmy kolorowe i ozdobne stroje, ale i plakaty kpiące z sufrażystek.

Bardzo ciekawy fragment prelekcji, dotyczył rozrywek jakie oferowano torunianom w 1907 roku.

Były więc wyścigi koni, biesiady, cyrk, teatr, koncerty, przedstawienia spirytystyczne oraz fotoplastikony i latarnie magiczne - zwiastujące nadejście ery filmu.

Oczywiście najwięcej miejsca poświęcono Polce Joannie Łyskowskiej (1871-1956), która jak ustaliła Katarzyna Kluczwajd, otworzyła pierwszy stały kinematograf w Toruniu 24 marca 1907 roku w restauracji-ogrodzie "Viktoria-Park", przy ulicy Grudziądzkiej 1/7.

Okazuje się, że w tym samym roku powstały jeszcze dwa stałe teatry świetlne przy Wielkich Garbarach oraz na rogu Rynku Nowomiejskiego i ulicy Prostej.

Dowiedzieliśmy się czym były restauracje-ogrody i esplanady, ile ich było w Toruniu, gdzie się znajdowały.

Zapoznaliśmy się z bogatą kulturalną ofertą "Viktoria-Park".

Oglądaliśmy stare fotografie restauracji, plany rożnych toruńskich kin, liczne anonse prasowe.

Niezwykle ciekawie zaprezentowana została postać samej Joanny Łyskowskiej (po niemiecku Johana Lyskowski).

Katarzyna Kluczwajd dotarła do wielu cennych fotografii portretowych, które dostępne są w Bibliotece Uniwersyteckiej, ale również znajdują się w rękach rodziny Joanny Łyskowskiej oraz w rękach osób prywatnych.

Joanna Łyskowska była nie tylko pierwszym kiniarzem w Toruniu i restauratorem.

Była również modystką, prowadziła krawiecki salon konfekcji damskiej przy Rynku Staromiejskim oraz wypożyczalnię kostiumów przy ulicy Chełmińskiej.

Na koniec spotkania Katarzyna Kluczwajd rozlosowała wśród kilkudziesięciu gości trzy egzemplarze swoich książek.

Katarzyna Kluczwajd - Kino w Toruniu ma już 110 lat

 

Katarzyna Kluczwajd

Kino  w Toruniu ma już 110 lat

"Nowości"

Sobota 11 marca 2017

Strona 8

Gorąco zachęcamy do lektury artykułu pani Katarzyny Kluczwajd pod tytułem "Kino w Toruniu ma już 110 lat", jaki ukazał się w sobotnim wydaniu "Nowości" z 11 marca 2017 r.

Bohaterką artykułu jest Joanna Łyskowska właścicielka restauracji-ogrodu "Victoria-Park".

To tam uruchomiła ona w marcu 1907 roku pierwsze w Toruniu stałe kino.

To tylko drobny wycinek bardzo ciekawych i nieznanych wcześniej wiadomości, jakie udało ustalić się autorce.

Artykułowi towarzyszą unikatowe fotografie.

Zainteresowanych nietuzinkową postacią kobiety przedsiębiorcy, modystki, restauratorki i kiniarza zapraszamy w czwartek 16 marca na godzinę 18.00 do Ksiąznicy Kopernikańskiej na prelekcję Katarzyny Kluczwajd "J.Lyskowski - pierwsza dama toruńskiego kina".

Kina toruńskie w okresie międzywojennym

 

Dzieje toruńskich kin w okresie międzywojennym są dosyć dobrze poznane.

Podstawową publikacją jest podrozdział "KINO", autorstwa Ryszarda Sudzińskiego zamieszczony na stronach 436-438 "Historii Torunia" tom III, część 2.

Historia Torunia. T. 3 cz. 2
W czasach Polski Odrodzonej i okupacji niemieckiej (1920-1945)
red. Marian Biskup
Wydawnictwo Towarzystwa Naukowego w Toruniu
Toruń 2006
Sygnatura SIRr VIII/T-8t.3b

Z opracowania tego dowiemy się jakie kina funkcjonowały w naszym mieście i jaki był ich repertuar.

Szczególnie ciekawa jest informacja o funkcjonowaniu w Toruniu wytwórni filmowej "Marwin-Film" założonej w 1929 roku przez B. Marwińskiego.

Wytwórnia nakręciła melodramat "Panienka z chmur" (s. 437).

Informacje o kinach można znaleźć również w księgach adresowych.

Na przykład "Książka adresowa miasta Torunia" z 1936 roku wymienia następujące "kinematografy":

• Kino "Arja", Mickiewicza 77
• Kino "As", Strumykowa 3, tel. 12-64
• Kino "Corso", Rynek Nowomiejski 14
• Kino "Mars", Warszawska 9/11
• Kino "Świt", Prosta 5
• 
  

Książka adresowa miasta Torunia
opracował i wydał Marian Reinke
Drukarnia Toruńska
Toruń 1936
Sygnatura SIRr IIIA/6a-1936

Warto również polecić dwuczęściowy artykuł Tadeusza Zakrzewskiego, poświęcony kinom Podgórza.

 

Filmy za Wisłą
Zmienne losy kinematografii Podgórza do 1945 roku
Nowości
Cz. 1 - nr 121 z 13 czerwca 1994 r., s. 6
Cz. 2 - nr 127 z 20 czerwca 1994 r., s. 6
Sygnatura KM 01473

Z wszystkimi wymienionymi publikacjami czytelnicy mogą zapoznać się w Informatorium.

Oprócz tego w Dziale Zbiorów Specjalnych Książnicy Kopernikańskiej dostępne są przedwojenne afisze kinowe.

• Kino "As" - 17 afiszy
• Kino "Bałtyk" - 2 afisze
• Kino "Corso" - 9 afiszy
• Kino "Lira" - 25 afiszy
• Kino "Mars" - 4 afisze
• Kino "Palace" - 55 afiszy
• Kino "Pan" - 39 afiszy
• Kino "Światowid" - 101 afiszy
• Kino "Świt" - 21 afiszy
• Kino D.O.K. - 3 afisze
• Kino "Lux" - 2 afisze
• Kinoteatr "Orzeł" - 1 afisz
• Kinoteatr "Tivoli" -  2 afisze

Początki kina w Toruniu

 

Jarosław Jaworski ustalił, że pierwsze kino powstało w Toruniu w roku 1907.

Mieściło się na rogu Rynku Nowomiejskiego i ul. Prostej.

Jarek Jaworski

Polityka kulturalna

czasopismo B4mag

2011 rok, nr 05

str. 8.

http://issuu.com/b4mag/docs/b4mag05

Dziś w tym miejscu znajdują się „Delikatesy Staropolskie”.

Informacje na ten temat można znaleźć również w zbiorach Książnicy Kopernikańskiej.

Wymaga to jednak przeprowadzenia kwerendy w czasopismach toruńskich z początku XX wieku:

• Gazeta Toruńska - sygnatura mikrofilmu M 523
• Die Presse (wcześniej Thorner Presse)- sygnatura KM 01427
• Thorner Zeitung (wcześniej Thorner Wochen Blatt) - sygnatura KM 01410
• 
  

Udało nam się odnaleźć ogłoszenie o otwarciu stałego "Teatru żywych Fotografii" przy Neustädtischer Markt 13 w dzienniku "Die Presse" (Thorner Presse)  z 14 grudnia 1907 roku, nr 293, str. 4.

 Neustädtischer Markt 13  to dzisiaj Rynek Nowomiejski 14.

W księdze adresowej Torunia z 1908 r. (Adressbuch für Thorn Stadt und Land 1908 ; Thorn 1908 ; Sygnatura SIRr IIIA/6a-1908) pod adresem Neustädtischer Markt 13 na stronie 186 znajduje się informacja: "Teatr kinematograficzny (właściciel Walenty Widera)."

"Kinematographisch. Theater (Inh. Valent. Widera)."

 

Badania nad początkami kina w Toruniu mogą przynieść jeszcze wiele niespodzianek.

Przykładowo redakcja "Die Presse" (Zweites Blatt.) w numerze 293 z 14 grudnia 1907 roku na stronie 2 podaje, że kinematograf został "znowu" otwarty.

Pokazy odbywają się codziennie od godziny 4 popołudniu do 11 wieczorem.

(Kinematograph.) Ein ständiges Theater lebender Photographien soll hier wieder eingerichtet werden, und zwar in dem Hause Neustädtischer Markt Nr. 13.

Die Vorstellungen finden täglich von nachmittags 4 bis abends 11 Uhr statt.

W "Die Presse" z 1907 roku odnaleźć można również ogłoszenia o wcześniejszych projekcjach filmowych.

W sierpniu reklamowało się kino w "Viktoria-Park". 

W listopadzie ukazały się zaproszenia na seanse w Schützenhaus.

 

 Katarzyna Kluczwajd w swej najnowszej książce „Toruńskie teatry świetlne” ustaliła, że pierwsze stałe kino w Toruniu uruchomiono w marcu 1907 roku w centrum rozrywki „Victoria-Park” przy ulicy Grudziądzkiej.

Zapraszam do lektury:

Katarzyna Kluczwajd

„Toruńskie teatry świetlne, czyli Kina, wytwórczość filmowa i miejscowe gwiazdy 1896-1939 : o kulturze czasu wolnego dawnych torunian”

Wydawca: Stowarzyszenie Historyków Sztuki

Rok wydania 2013

strony 219 – 220