 |
| Jan Gutenberg 1399-1468 Antoni Potocki, O Janie Gutenbergu, Warszawa 1927, s. 24 |
Jan Gutenberg
Johannes Gutenberg urodził się w Moguncji około 1399 roku, jako syn patrycjusza.
Gutenberg opuścił Moguncję, wskutek gorącej walki w mieście miedzy patrycjatem a cechami.
Swoją działalność rozwinął w Strasburgu gdzie przebywał między 1434 a 1444 rokiem.
Zawodowo zajmował się grawerowaniem w metalu, odlewnictwem i polerowaniem szlachetnych kamieni, produkcją lusterek, złotnictwem.
W 1438 roku zawiązał spółkę, której działalność utrzymywał w ścisłej tajemnicy - jej istotą było eksperymentowanie z wynalazkiem ruchomych czcionek i prasą drukarską.
Zgodnie z tradycją przyjmuje się, że ruchomą czcionkę wynalazł Gutenberg w Strasburgu w 1440 roku.
Następne lata spędził on na żmudnym doskonaleniu sztuki typograficznej.
Ruchome czcionki były tylko jednym z elementów wynalazku druku.
Należało jeszcze rozwiązać techniczne problemy związane z użyciem patryc, matryc, czcionek, prasy drukarskiej, farby drukarskiej itd.
Po powrocie do Moguncji w 1448 roku Jan Gutenberg zaczął wydawać swe pierwsze niewielkie druki, doskonaląc swe umiejętności edytorskie.
Dzięki pożyczce otrzymanej od finansisty Johanna Fusta, mógł Gutenberg przystąpić do pracy nad dziełem swojego życia - drukiem "Biblii 42 wierszowej".
Jest to najsłynniejsza książka na świecie, pierwszy druk, uznawany również za najdoskonalsze dzieło sztuki typograficznej.
Biblia Gutenberga nie posiadała karty tytułowej, ani kolofonu z oznaczeniem wydawcy.
Nie posiada też paginacji.
Oprawiana jest w dwóch tomach.
Wykorzystano 46 tysięcy czcionek i trzy prasy drukarskie.
Tekst został złożony w dwu szpaltach (kolumnach) liczących po 42 wiersze.
Biblia nie ma całostronicowych ilustracji.
Domalowywano po zakończeniu druku jedynie inicjały.
Nakład Biblii 42-wierszowej wyniósł 180 egzemplarzy.
Część odbito na pergaminie, większość na papierze czerpanym.
Do dziś zachowało się 48 egzemplarzy Biblii Gutenberga.
Jan Gutenberg wydawał później zapewne i inne druki, jednak niestety nigdy nie podawał on swego nazwiska na drukowanych książkach.
Gutenberg zmarł w Moguncji w 1468 roku. Pochowany został w kościele franciszkanów, który w XVII wieku został rozebrany i z tego powodu po grobie drukarza nie został żaden ślad.
Jakie znaczenie miał wynalazek Gutenberga:
- książki publikowano szybciej
- publikowano je w masowych nakładach
- ich cenna znacznie spadła
- książki stały się powszechnie dostępne
Do końca XV wieku wydrukowano co najmniej kilkanaście milionów egzemplarzy inkunabułów.
Sztuka drukarska dotarła za sprawą typografów niemieckich dosyć szybko do Polski (1473 - Kraków - Kasper Straube).
Wyprzedziliśmy pod tym względem Anglię.
Metalowa ruchoma czcionka Gutenberga była stosowana w drukarstwie aż do lat 90-tych XX wieku, kiedy to została ostatecznie wyparta przez skład komputerowy.
Biblia Pelplińska
W Muzeum Diecezjalnym w Pelplinie znajduję się jedyny polski egzemplarz Biblii.
Biblia Pelplińska wydrukowana została na papierze czerpanym.
Składa się z dwóch tomów liczących 324 i 316 kart.
 |
| Faksymile Biblii Pelplińskiej, Oprawa, Książnica Kopernikańska w Toruniu |
Brakuje w niej tylko jednej zadrukowanej strony 317 z tomu drugiego.
Wymiary kart wynoszą 40 x 29 cm.
Biblia Pelplińska ma skromną iluminację, na którą składają się wielobarwne inicjały oraz czerwone nagłówki i i śródtytuły.
Te kolorowe elementy zostały domalowane ręcznie w pustych miejscach pozostawionych umyślnie przez zecera.
Najpiękniejszy z 144 inicjałów znajduje się na pierwszej stronie I tomu - to inicjał litery F wykładany złotem.
Biblia Pelplińska jest bardzo dobrze zachowana.
Zachowała się również oryginalna XV-wieczna oprawa, którą wykonał w Lubece introligator Heinrich Coster.
Oprawa wykonana jest z desek dębowych, pokrytych czerwoną skórą.
Oprawę chronią wielkie mosiężne guzy.
Biblia Pelplińska od początku XVI wieku wchodziła w skład księgozbioru biblioteki klasztornej konwentu franciszkanów w Lubawie.
Klasztor ufundował w 1502 roku, urodzony w Toruniu, biskup chełmiński Mikołaj Crapitz (Chrapicki).
Biblia Gutenberga mogła zostać albo przywieziona przez mnichów sprowadzonych przez biskupa z Saksonii, albo zostać podarowana franciszkanom przez fundatora.
W 1821 roku nastąpiła kasata klasztoru, a księgozbiór zakonników trafił do biblioteki Seminarium Duchownego w Pelplinie.
Pelplin był od 1824 roku siedzibą biskupa chełmińskiego.
Zarówno franciszkanie w Lubawie jak i księża w
Pelplinie nie zdawali sobie sprawy, że ich egzemplarz Biblii został odbity przez Gutenberga.
Dopiero w 1897 roku niemiecki inkunabulista Paul Schwenke, ustalił pochodzenie Biblii Pelplińskiej.
Na czas II wojny światowej Biblię Pelplińską ukryto w Ottawie w Kanadzie.
W latach 2000-2003 Wydawnictwo Diecezji Pelplińskiej "Bernardinum" pracowało nad wydaniem faksymile pelplińskiego egzemplarza Biblii Gutenberga.
Faksymile ukazało się w nakładzie 198 numerowanych egzemplarzy.
Jeden z nich został zakupiony do Książnicy Kopernikańskiej przez firmę Toruń-Pacific.
Dom Gutenberga w Toruniu
Ciekawostką Torunia jest znajdujący się w naszym mieście Dom Gutenberga (Dom Prasy), czyli kamienica przy ul. św. Katarzyny 4 wybudowana przez drukarza Karola Dombrowskiego na początku XX wieku.
W okresie międzywojennym mieściła się tu Drukarnia Toruńska, a w czasach PRL Zakłady Graficzne.
Fasadę kamienicy zdobi posąg Jana Gutenberga oraz płaskorzeźby przedstawiające drukarza przy pracy.
 |
| Jan Gutenberg, Dom Gutenberga, ul. św. Katarzyny 4, Toruń |
POLECANA LITERATURA
Jan Pirożyński, Tadeusz Serocki, Janusz Tondel
Biblia Gutenberga i jej polskie faksymile
Pelplin 2004
Sygnatura SIRi Ib/116
Jan Pirożyński
Johannes Gutenberg i początki ery druku
Warszawa 2002
Sygnatura SIRi Ib/103
Paweł Dzianisz
Dykcyonarzyk pelpliński ku pamięci i chwale Jana Gutenberga zaczyna się od B - Jak Biblia
Pelplin 2002
Sygnatura SIRi Ib/115
ks. Antoni Liedtke
Saga Pelplińskiej Biblii Gutenberga
Pelplin 1981
Sygnatura SIRr XXXVe/4
Antoni Potocki
O Janie Gutenbergu i o tem, jak ludzie nauczyli się pisać i drukować.
Warszawa 1927
Sygnatura MAG 295370
Michał Pszczółkowski
Toruńska architektura XX wieku
Torun 2011
Sygnatura SIRr XXXIIIb/144