Franciszkanie osiedlili się w Toruniu już w 1239 roku.
Co ciekawe, klasztor został założony poza miastem, jednak dynamiczny rozwój Torunia sprawił, że kościół Mariacki już w połowie XIII wieku, znalazł się w jego centrum.
W klasztorze mieszkało zwykle kilkunastu mnichów.
W latach 1557 - 1724 w kościele Mariackim odbywały się nabożeństwa ewangelickie.
Po wydarzeniach tumultu toruńskiego kościół i klasztor przejęli bernardyni.
Po kasacie konwentu w 1821 roku kościół Najświętszej Marii Panny stał się kościołem parafialnym dla toruńskich przedmieść.
Od 2001 roku kościół Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny zyskał drugiego patrona bł. ks. Stefana Wincentego Frelichowskiego (przedwojennego wikarego parafii, zamęczonego w niemieckim obozie koncentracyjnym Dachau kolo Monachium).
Pod względem architektonicznym kościół jest gotycką świątynią trójnawową.
Cechą charakterystyczną jest asymetryczność naw północnej (mniejszej) i południowej oraz wydłużone prezbiterium.
Kościół ma 25 m szerokości, 66 m długości i 27 m wysokości.
Z zabudowań klasztoru niewiele zostało - został on bowiem rozebrany w 1821 roku.
Kościół Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny w Toruniu wyróżnia się niezwykle cennym wystrojem wnętrza, które tworzą wybitne dzieła sztuki gotyckie i nowożytne.
Szczególne wartość przedstawiają znajdujące się w nawie południowej gotyckie freski, przedstawiające archaniołów, świętych Chrystusa Boleściwego i Marii Bolesnej.
Wysokość malowideł przekracza 10 metrów.
Powstały one w latach 1380-1390.
Innym zachwycającym elementem wyposażenia są gotyckie stalle znajdujące się w prezbiterium.
Z początku XVII wieku pochodzą organy i ambona.
Najsłynniejszym zabytkiem znajdującym się w kościele NMP jest mauzoleum Anny Wazówny - królewny szwedzkiej, siostry Zygmunta III Wazy z 1637 roku.
Kościół Mariacki słynie również z wielu epitafiów najbogatszych toruńskich protestanckich rodów mieszczańskich:
- epitafium rodziny von der Linde
- epitafium rodziny Strobandów
- epitafium rodziny Neisserów
- epitafium rodziny Mochingerów
Kościół Najświętszej Marii Panny stanowił panteon toruńskiego patrycjatu.
 |
| Backebusch, rycina, Kościół Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny w Toruniu, widok z końca XIX wieku. Sygnatura Teka 8 nr 41 |
Okres bernardyński oznaczał dla świątyni Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny wyposażenie jej w wiele barokowych ołtarzy.
Najważniejszym z nich jest niezwykle piękny, złocisty ołtarz główny z lat 1730-1731.
Tworzy go siedem kolumn zwieńczonych ogromną koroną.
POLECANA LITERATURA
Die Bau- und Kunstdenkmäler des Kreises Thorn /bearb. von Joh. Heise. - Danzig 1889
(Die Bau- und Kunstdenkmäler der Provinz Westpreussen. Kulmerland und Löbau ; Bd. 2 H. 6, 7)
Thorn im Mittelalter :ein Beitrag zur Baukunst des Deutschen Ritterordens / von C. Steinbrecht. - Berlin 1885.
(Die Baukunst des Deutschen Ritterordens in Preussen / C. Steinbrecht ; 1)
Die Grabdenkmäler der Marienkirche zu Thorn /von Arthur Semrau. - Thorn 1892.
(Mitteilungen des Coppernicus - Vereins für Wissenschaft und Kunst zu Thorn ; H. 7)
Dzieje i skarby kościoła Mariackiego w Toruniu :materiały z konferencji przygotowanej przez Toruński Oddział Stowarzyszenia Historyków Sztuki przy współpr. Instytutu Zabytkoznawstwa i Konserwatorstwa Uniwersytetu Mikołaja Kopernika (Toruń 14-16 kwietnia 2005) / red. nauk. Katarzyna Kluczwajd. - Toruń 2005.
Sygnatura SIRr XXXIIIb/50a
Ubiór mieszczan i szlachty z XVI - XVIII wieku z kościoła p.w. Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny w Toruniu /Małgorzata Grupa. - Toruń 2005.
Sygnatura SIRrVIII/T-122
Skarby Kościoła Mariackiego w Toruniu /Katarzyna Kluczwajd. - Toruń 2005.
Sygnatura SIRrXXXIIIb/99
Kościół Najświętszej Marii Panny w Toruniu /Jerzy Domasłowski, Jarosław Jarzewicz. - Toruń 1998.
Sygnatura SIRrXXXIIIB/50
Pofranciszkański Kościół Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny w Toruniu / Zbigniew Nawrocki. - Toruń 1995.
Sygnatura SIRr VIII/T-139