Dziedzictwo Torunia i ziemi chełmińskiej

 

Dziedzictwo Torunia i ziemi chełmińskiej
Odkrycia i reinterpretacje

pod redakcją Moniki Jakubek-Raczkowskiej

Wydawca: Dom Organizatora TNOiK

Toruń 2021

Sygnatura SIRr XXXIIIa/16.4

Jest to czwarty tom cyklu „Studia i Materiały z Dziedzictwa Kulturowego Torunia i Regionu”.

Tematyka woluminy skoncentrowana jest wyłącznie na spuściźnie artystycznej ziemi chełmińskiej, zwłaszcza Torunia.

Znalazły się w wydawnictwie publikacje specjalistów z różnych dziedzin - archeologii, historii, historii sztuki.

W wydawnictwie dominują studia z zakresu snycerstwa i malarstwa, witrażownictwa i złotnictwa.

Badania nad rzemiosłem artystycznym silnie wpisują się w tradycje naukowe "szkoły toruńskiej".

1. Bogusz Wasik - Starogród - "Stare Chełmno". Zamek i pierwsza lokacja miasta w świetle badań z lat 2016-2018

2. Katarzyna Sinoracka - Gotycka Pieta z kościoła pw. św. Wawrzyńca w Kijewie Królewskim - przyczynek do badań nad warsztatami snycerskimi ziemi chełmińskiej na przełomie XIV i XV wieku

3. Juliusz Raczkowski - Nieznane malowidło ścienne w kamienicy przy Rynku Staromiejskim 25  - przyczynek do badań nad wystrojami domów mieszczańskich Torunia w późnym średniowieczu

4. Weronika Kofel - Kompozycje ołtarzy na terenie ziemi chełmińskiej od XVI do XVIII wieku. Przyczynek do badań nad typologią retabulów nowożytnych

5. Katarzyna Bucław - Świętojańskie portrety epitafijne Rubinkowskich - studium kostiumologiczne

6. Alicja Graczyk - Zagadnienie autentyczności gotyckich witraży w zbiorach Muzeum Okręgowego w Toruniu

7. Adam Kaźmierczak - Witraże mozaikowe i szklenia ozdobne w kamienicach dawnej dzielnicy Wilhelmstadt. Przyczynek do badań nad witrażownictwem Torunia przełomu XIX i XX wieku

8. Monika Jakubek-Raczkowska - Tak zwane cyborium z kościoła pw. św. Jakuba w Toruniu. Uwagi na temat integralności zabytku

9. Wiktor Binnebesel, Maria Kamińska-Binnebesel - Nieznany zbiór złotnictwa z kościoła  pw. Ducha św. w Toruniu - wstępne rozpoznanie 

10. Alicja Grabowska-Lysenko - Do rozmnożenia chwaley Pańskiey y czczci SS. Iego. O niektórych relikwiarzach z toruńskiego kościoła pw. św.. Jana Chrzciciela i św. Jana Ewangelisty, związanych z nimi ołtarzach i ich znaczeniu dla dziedzictwa regionu - na marginesie niedawnego odkrycia zbioru relikwii w toruńskiej katedrze

11. Katarzyna Bucław - Haftowana poduszka na relikwie z kościoła pw. św.. Jana Chrzciciela i św. Jana Ewangelisty w Toruniu - niespodziewane odkrycie w katedrze toruńskiej

Katedra św. Jana Chrzciciela i św. Jana Ewangelisty w Toruniu

 

Katedra św. Jana Chrzciciela i św. Jana Ewangelisty w Toruniu

tekst Michał Woźniak

Wydawca:  Muzeum Okręgowe w Toruniu

Toruń 1995

Sygnatura SIRr XXXIIIb/15

Prezentowana publikacja jest popularnonaukowym przewodnikiem historycznym po Katedra św. Jana Chrzciciela i św. Jana Ewangelisty w Toruniu.

W książce podano najważniejsze fakty z dziejów kościoła.

Opisano architekturę i wyposażenie wnętrza świątyni

Całość jest bogato ilustrowana fotografiami i planami.

Krystyna Pawłowska - Święci Pańscy w tradycji ludowej

 

Krystyna Pawłowska

Święci Pańscy w tradycji ludowej

Wydawca: White Plum

Rypin 2012

Sygnatura SIRr IX/71

Polecana książka jest katalogiem wystawy zorganizowanej przez Muzeum Ziemi Dobrzyńskiej w Rypinie.

Większość zaprezentowanych zabytków pochodziło ze zbiorów Muzeum Ziemi Kujawskiej o Dobrzyńskiej we Włocławku.

Katalog jest bogato ilustrowany.

Zmieszczono w nim fotografie przedstawiające wizerunki malarskie i rzeźby świętych.

Pierwszą część książki stanowi interesujący wstęp poświęcony świętym w tradycji ludowej

Przeczytamy o roli świętych w kalendarzu rolniczym.

Zapoznamy się z rolą świętych jako patronów ludzkich spraw i losów.

Piotr Birecki, Marcin Seroczyński - Ku chwale Trójcy Świętej : dawna katedra diecezji chełmińskiej w Chełmży

 

Piotr Birecki 
Marcin Seroczyński 

Ku chwale Trójcy Świętej
Dawna katedra diecezji chełmińskiej w Chełmży

Wydawca: Machina Druku
na zlecenie Towarzystwa Przyjaciół Chełmży 

Chełmża  2020

Sygnatura SIRr XXXIV/198

Polecamy państwu obejrzenie albumu poświęconego Katedrze pw. św. Trójcy w Chełmży.

Zdjęcia do albumu wykonał Marcin Seroczyński, tekst napisał Piotr Birecki.

W książce zamieszczono również fotografie z paralotni wykonane przez Łukasza Borkowskiego.

Marcin Seroczyński jest wybitnym regionalistą chełmżyńskim, kierownikiem Działu Zbiorów Specjalnych chełmżyńskiej biblioteki, redaktorem „Głosu Chełmżyńskiego” i prezesem Towarzystwa Przyjaciół Chełmży.

Dr hab. Piotr Birecki, prof. UMK pracuje w Zakładzie Sztuki Średniowiecznej i Nowożytnej na Wydziale Sztuk Pięknych UMK.

Specjalizuje się w sztuce Prus Królewskich i Wschodnich oraz w sztuce protestanckiej XIX wieku.

Fotograficzna opowieść o katedrze ułożona jest chronologicznie od jej początków w średniowieczu, przez  blask renesansu i  bogactwo baroku, po wiek XIX i XX i współczesność.

Zdjęcia prezentują architekturę katedry i jej wyposażenie z poszczególnych epok.

Na fotografiach widać najmniejsze detale, które zwykle trudno zaważyć i docenić.

Szczególnie wiele skarbów sztuki pochodzi z epoki baroku.

Możemy podziwiać między innymi detale ołtarza głównego, nastawy ołtarzowej, rzeźby, figury i płaskorzeźby, epitafia, ołtarze boczne i przyfilarowe, nawę główną i nawy boczne, ambony,  obrazy, portrety i malowidła, krzyże, chrzcielnice, herby.

Wacław Dokurno, Maria Gessek - Kościół na Ziemi Chełmińskiej

 

ks. Wacław Dokurno
Maria Gessek

Kościół na Ziemi Chełmińskiej
w roku jubileuszu 750-lecia diecezji chełmińskiej

Toruń 1993

Sygnatura SIRr XXXIV/196

Książka "Kościół na Ziemi Chełmińskiej" jest owocem 10 lat doświadczeń zbieranych podczas prowadzenia rekolekcji oazowych w Toruniu.

Ruch oazowy, czyli Ruch Światło-Życie przewiduje codzienną pielgrzymkę do innego kościoła w czasie rekolekcji.

W ciągu 15 dni oazy uczestnicy rekolekcji pielgrzymowali do następujących świątyń:

• dzień 1 - katedra św. Janów w Toruniu
• dzień 2 - kolegiata św. Piotra i Pawła w Kruszwicy
• dzień 3 - kościół pofranciszkański NMP
• dzień 4 - katedra św. Wojciecha w Gnieźnie
• dzień 6 - sanktuarium Matki Boskiej Bolesnej w Chełmnie
• dzień 7 - kościół św. Jakuba
• dzień 8 - proprotestancki kościół w Górsku
• dzień 9 - droga krzyżowa z Fortu VII na Barbarkę
• dzień 10 - barokowy kościół św. Piotra i Pawła
• dzień 11 - poprotestancki kościół Świętego Ducha
• dzień 14 - neogotycki kościół M. B. Zwycięskiej

Równolegle w programie rekolekcji każdego dnia był czas na modlitwę różańcową przy wizerunku Najświętszej Marii Panny.

Programowi rekolekcji odpowiada również układ książki.

Zamieszczone w niej materiały pomocnicze podzielono na 15 dni.

Są to teksty historyczne - z zakresu historii Kościoła, Polski i historii sztuki.

Ich osią tematyczną jest odwiedzana w danym dniu świątynia.

Całość poprzedza krótki zarys historii kościoła na ziemi chełmińskiej.

Czytelników powinny zainteresować następujące zagadnienia opisane w książce:

• dzieje Torunia
• kościół św. Jana w Toruniu
• ruch monatystyczny św. Benedykta - jego początki i pierwsze klasztory benedyktyńskie w Polsce
• początki chrześcijaństwa w Polsce X-XI w.
• ruch kanonicki i kolegiata św. Piotra i Pawła w Kruszwicy
• symbolika kościoła romańskiego
• prehistoria diecezji chełmińskiej
• ikonografia Zwiastowania
• ikonografia Bożego Narodzenia
• ikonografia zaśnięcia NMP
• kult obrazu Matki Bożej Nieustającej Pomocy - patronki diecezji chełmińskiej (toruńskiej)
• zakony żebracze
• symbolika kościoła gotyckiego
• kościół pofranciszkański NMP w Toruniu
• bł. Jan Łobdowczyk (?-ok. 1264)
• sanktuarium św. Wojciecha w Gnieźnie
• Drzwi Gnieźnieńskie
• Ostrów Lednicki
• rzeźba romańska w strzelnie
• św. Wawrzyniec - patron diecezji chełmińskiej
• początki diecezji chełmińskiej
• bł. Chrystian - pierwszy biskup Prus
• Henryk - Heindenreich  - pierwszy biskup chełmiński
• bł. Juta - pustelnica z Chełmży
• Magdalena Mortęska - reformatorka chełmińska
• dawny kościół i klasztor cysterek w Chełmnie
• Pieta Chełmińska
• kościół św. Jakuba w Toruniu
• ikonografia Krzyża
• duchowość pasyjna XIII i XIV w.
• Drzewo Życia
• obraz pasyjny
• Chrystus Bolesny
• kult maryjny w Polsce
• obraz Matki Boskiej Śnieżnej
• feretron różańcowy
• rozpad jedności Europy
• reformacja w Toruniu i diecezji chełmińskiej
• bp Piotr Kostka - kontrreformacja
• malarstwo protestanckie
• Droga Krzyżowa
• ks. S.W. Frelichowski więzień Fortu VII w Toruniu
• kult św. Barbary
• sztuka w Polsce po soborze trydenckim
• ikonografia Niepokalanego Poczęcia
• kościół Św. Ducha
• historyzm wieku XIX
• kościół w Toruniu w XIX w.
• wspólnota prawosławna w Toruniu
• sztuka sakralna a życie duchowe
• sztuka sakralna XX w.

Monika Jakubek-Raczkowska - Tu ergo flecte genua tua. Sztuka a praktyka religijna świeckich w diecezjach pruskich państwa zakonu krzyżackiego do połowy XV wieku

 

Monika Jakubek-Raczkowska

Tu ergo flecte genua tua
Sztuka a praktyka religijna świeckich w diecezjach pruskich państwa zakonu krzyżackiego do połowy XV wieku

Wydawnictwo "Bernardinum"
Wydział Sztuk Pięknych UMK

Pelplin - Toruń 2014

Sygnatura SIRr VIb/4-52

Dr hab. Monika Jakubek-Raczkowska związana jest z Zakładem Historii Sztuki Średniowiecznej i Nowożytnej na Wydziale Sztuk Pięknych Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu.

Prowadzi badania nad rzeźbą średniowieczną dawnego państwa krzyżackiego.

Jednocześnie analizuje wzajemne relacje sztuki i duchowości religijnej.

Właśnie temu zagadnieniu poświęcona jest rozprawa "Tu ergo flecte genua tua".

Autorka opisuje religijność ludzi świeckich w państwie krzyżackim.

Szczególnej analizie poddała wpływ obrazów na wiernych.

Dzieło sztuki religijnej było w średniowieczu środkiem nauczania i pobudzania pobożności.

Monografia dzieli się na trzy części.

Część I poświęcona jest praktyce religijnej, pobożności świeckich, późnośredniowiecznej duchowości i funkcjom obrazów w średniowiecznej religijności.

Część II poświęcona jest życiu religijnemu miast pruskich, które skupiało się wokół kościołów parafialnych, kościołów klasztornych i kościołów katedralnych.

Przestrzeń kościołów wypełniały obrazy i malowidła ścienne.

Część III poświęcona jest wpływowi sztuki sakralnej na praktyki dewocyjne ludności wiejskiej.

Juliusz Raczkowski - Monumentalne zespoły Kolegium Apostolskiego na terenie dawnego państwa zakonnego w Prusach

 

Juliusz Raczkowski

Monumentalne zespoły Kolegium Apostolskiego na terenie dawnego państwa zakonnego w Prusach

Wydawnictwo "Bernardinum"

Pelplin 2013

Sygnatura SIRr XXXIIIb/161

Dr hab. Juliusz Raczkowski jest pracownikiem naukowym Wydziału Sztuk Pięknych Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu.

Monografia "Monumentalne zespoły Kolegium Apostolskiego na terenie dawnego państwa zakonnego w Prusach" jest rozszerzoną wersją jego dysertacji doktorskiej.

Przedmiotem rozprawy jest sztuka sakralna, a ściślej rzeźba sakralna w Państwie Zakonu Krzyżackiego.

Autor poddał analizie pruskie Kolegia Apostolskie, które były fenomenem ideowo-artystycznym epoki średniowiecza.

Kolegium Apostolskie tworzył rzeźbiarski zespół przfilarowy lub przyścienny cyklu figur apostołów.

Każdy taki zespół niósł ze sobą konkretną kościelną ideologię i symbolikę.

Znanych jest sześć pruskich Kolegiów Apostolskich w Malborku, Chełmnie, Królewcu, Elblągu i dwa w Brodnicy.

Niestety w wielu przypadkach znane są już tylko z fotografii.

Rozprawa podzielona została na osiem rozdziałów:

1. Zarys problematyki badawczej
2. Geneza obrazowa i pierwotna funkcja monumentalnego Kolegium Apostolskiego w obrębie wnętrza świątyni
3. Kolegium Apostolskie w Malborku w służbie ideologii władzy
4. Kolegium Apostolskie w katedrze Królewieckiej - między teologią a ostentacją
5. XIV-wieczne realizacje brodnickie i ich związek z przebudowa kościoła w Malborku
6. Kolegium Apostolskie w farze chełmińskiej jako przykład nowej semantyki
7. Monumentalne Kolegium Apostolskie w rzexbie snycerskiej państwa zakonnego na przełomie XIV i XV wieku
8. Recepcja typu monumentalnego Kolegium Apostolskiego w malarstwie ściennym w Prusach

Całość dopełnia "Katalog rzeźbiarskich zespołów Kolegium Apostolskiego z terenu państwa zakonnego w Prusach".

Katedra św.św. Jana Chrzciciela i Jana Ewangelisty w Toruniu

 

Katedra świętych Janów jest tak stara jak sam Toruń.

Stoi w miejscu pierwotnego rynku, jaki został wyznaczony osadnikom przy pierwszym wytyczeniu granic miasta w 1236 r.

Dopiero później gdy miasto rozrosło się rynek został przeniesiony w obecne miejsce.

Kościół pierwotnie drewniany został w latach 1270-1330 wybudowany już jako murowany.

W kolejnych stuleciach katedrę rozbudowywano:
- dobudowywano kaplice boczne
- podwyższano nawę
- wybudowano nowa wieżę zachodnią

Bau- und Kunstdenkmäler des Kreises Thorn,
bearb. Johann Heise, Danzig 1889 s. 252

Wieża Katedry liczy 52 metry i tu znajduje się najwyższy punkt widokowy w mieście (Wieża Ratusza ma 40 m).

Uwieńczeniem rozbudowy kościoła było zawieszenie na wieży dzwonu Tuba Dei w 1500 roku.

Jest to największy dzwon średniowieczny w Polsce (drugi w ogóle po Dzwonie Zygmunta).

Waży 7238 kg i ma 227 cm średnicy.

Dzwon odlał torunianin Marcin Schmidt.

W 1501 roku w bazylice pochowano serce króla Jana Olbrachta.

W okresie reformacji w latach 1530-1596 w kościele odprawiano symultanicznie msze luterańskie i katolickie.

Katedra jest kościołem gotyckim długości 68 m, szerokości 34 i wysokości 29.

W jej architekturze wyróżnia się gwiaździste sklepienie założone przez mistrza Prokopa.

Niezwykle bogate jest wyposażenie wnętrza.

Składają się na nie ołtarze, tryptyki, witraże, malowidła ścienne, popiersia, płyty nagrobne, rzeźby, figury świętych, ambona, epitafia, chór, organy, portrety trumienne, obrazy, krucyfiksy, świeczniki, kielichy, ornaty, relikwiarze, kadzielnice, monstrancje.

Album Pseudo-Steinera z roku 1756, Toruń i miasta ziemi chełmińskiej na rysunkach Jerzego Fryderyka Steinera z pierwszej połowy XVIII wieku : (tzw. Album Steinera) / pod red. Mariana Biskupa, Toruń 1998, s. 173.

Można tylko wspomnieć:
- ołtarz główny z tryptykiem św. Wolfganga (1502-1506)
- malowidło Ukrzyżowanie i Sąd Ostateczny (1380-1390)
- relief kamienny św. Marii Magdaleny (1415)
- wczesnogotycka spiżowa chrzcielnica (koniec XIII w.)
- gotyckie malowidła ścienne w prezbiterium przedstawiające  Jana Ewangelistę i  Jan Chrzciciela
- gotyckie konsole w zakrystii przedstawiające św. Jakuba, Katarzynę i Barbarę
- brązowa nagrobna płyta w prezbiterium  burmistrza Jana von Soest i jego żony Małgorzaty (1360)
- rokokowy ołtarz z kaplicy Bożego Ciała z obrazem Ostatniej Wieczerzy
- barokowy ołtarz przy Łuku Tęczowym z obrazem Niepokalanej w srebrnej sukience
- późnobarokowy ołtarz Św. Krzyża z gotycką figurą Ukrzyżowanego
- barokowy ołtarz św. Anny z gotycko-renesansową rzeźbą św. Anny Samotrzeć
- wczesnobarokowy ołtarz św. Franciszka Ksawerego
- późnobarokowy ołtarz św. Stanisława Kostki
- wczesnobarokowy ołtarz Zdjęcia z Krzyża
- późnobarokowy ołtarz św. Ignacego Loyoli
- rokokowy ołtarz św. Józefa
- ołtarz Zaśnięcia Najświętszej Marii Panny
- kaplica św. Barbary (Szyperska)
- kaplica św. Mikołaja (Kupiecka)
- epitafium Mikołaja Kopernika
- epitafium Anny Pyrnesius (1576)
- epitafium Sebastiana Trosta (1578)

Nie całe wyposażenie bazyliki ocalało.

Wielką stratą jest brak oryginalnej figury Pięknej Madonny (1400), która została wywieziona przez Niemców w 1944 r.

Bazylika ma dwoje organów.

Organy główne zostały wybudowane w 1878 r. przez Maxa Terleckiego z Królewca.

Szczególną wartość mają jednak barokowe organy boczne, zbudowane w 1688 r. przez torunianina Mateusza Brandtnera.

W bazylice znajduje się również Epitafium Mikołaja Kopernika ufundowane przez Melchiora Pirnesiusa, lekarza miejskiego w 1580 roku.

W epitafium znajduje się jeden z najstarszych portretów wielkiego astronoma.

W Katedrze świętych Janów znajduje się również jeden z najstarszych pomników piśmiennictwa polskiego.

Jest to zdanie, które znajduje się na spiżowej wczesnogotyckiej chrzcielnicy:

"Z dyaboły w lewo, Isus gospod chce zlewać ciebie wodą tą i żywot woda ta zdrowy podaje ludowi".

Na wieży Katedry od strony Wisły znajduję się tarcza mechanicznego zegara Flisaczego (1433).

Wskazuje ona czas jedna wskazówką w kształcie palca zw. Digitus Dei (Palec Boży).

POLECANA LITERATURA

Conrad Steinbrecht

Thorn im Mittelalter

Berlin 1885

Sygnatura SIRr XXXIIIb/3

 

Bau- und Kunstdenkmäler des Kreises Thorn / bearb. Johann Heise, Danzig 1889

[Die Bau- und Kunstdenkmäler der Provinz Westpreussen. Kulmerland und Löbau ; Bd. 2 H. 6, 7]

Sygnatura SIRr XXXIIIb/4-H6-7

 

Toruń i miasta ziemi chełmińskiej na rysunkach Jerzego Fryderyka Steinera z pierwszej połowy XVIII wieku : (tzw. Album Steinera)

pod red. Mariana Biskupa
Toruń 1998

Sygnatura SIRr XXXIIIb/45

 

Bazylika Katedralna świętych Janów w Toruniu

pod red. Mariana Biskupa

Toruń  2003

Sygnatura SIRr VIII/T-118a

 

Bazylika katedralna w Toruniu pw. św. Jana Chrzciciela i św. Jana Ewangelisty

Fotografie: Wojciech Zdunek, Wiesław Stępień
tekst: Jacek Kwiatkowski

Bydgoszcz  2001

Sygnatura MAG  294248

 

Dzieje i skarby Kościoła Świętojańskiego w Toruniu

Materiały z konferencji w X rocznicę ustanowienia diecezji toruńskiej

red. nauk. Katarzyna Kluczwajd, Michał Woźniak

Toruń 2002

Sygnatura SIRr VIII/T-118

 

Józef Flik, Janina Kruszelnicka

Epitafium Mikołaja Kopernika w bazylice katedralnej św. Janów w Toruniu

Toruń 1996

Sygnatura SIRr XXXIIIb/31

 

Arthur Semrau

Forschungen zur Baugeschichte der Johanniskirche in Thorn : von 1250 bis 1500

Mitteilungen des Coppernicus-Vereins für Wissenschaft und Kunst zu Thorn. Heft 21 Nr. 2.

Sygnatura SIRr II/5t.21

 

Michał Woźniak

Katedra Św. Jana Chrzciciela i Św. Jana Ewangelisty w Toruniu

Toruń 1997

Sygnatura SIRr XXXIIIb/32

 

Marian Dorawa

Kościół św. Jana w Toruniu w czasach Mikołaja Kopernika : próba rekonstrukcji wyposażenia

Odbitka ze Studiów Warmińskich. 9/1972

Sygnatura MAG 146812

 

Emilia Skibniewska-Polcoch

Muratorowie świętego Jana : słowo o Toruniu

Warszawa 1947

Sygnatura SIRr XXXIIb/9

 

Wilhelm Kolberg

Napis na starej chrzcielnicy w kościele św. Jana w Toruniu : dokładnie przerysowany

Warszawa 1872

Sygnatura MAG  29451

 

Opus temporis : toruńskiej katedry historia najnowsza : prace konserwatorskie i restauratorskie w latach 2000-2013

red. nauk. Katarzyna Kluczwajd, Marek Rumiński

Toruń 2013

Sygnatura SIRr XXXIV/140

 

Marian Dorawa.

Organy Bazyliki św. Jana w Toruniu

Toruń 1988

Sygnatura SIRr XXXIIIb/38

 

Katarzyna Kluczwajd

Skarby toruńskiej katedry

Toruń 2002

Sygnatura SIRr  XXXIIIb/125

 

Tadeusz Glemma

Stosunki kościelne w Toruniu w stuleciu XVI i XVII na tle dziejów kościelnych Prus Królewskich

Roczniki Towarzystwa Naukowego w Toruniu ; 42

Sygnatura SIRr  II/1-R.42

Franciszkański kościół Najświętszej Marii Panny w Toruniu

 

Franciszkanie osiedlili się w Toruniu już w 1239 roku.

Co ciekawe, klasztor został założony poza miastem, jednak dynamiczny rozwój Torunia sprawił, że kościół Mariacki już w połowie XIII wieku, znalazł się w jego centrum.

W klasztorze mieszkało zwykle kilkunastu mnichów.

W latach 1557 - 1724 w kościele Mariackim odbywały się nabożeństwa ewangelickie.

Po wydarzeniach tumultu toruńskiego kościół i klasztor przejęli bernardyni.

Po kasacie konwentu w 1821 roku kościół Najświętszej Marii Panny stał się kościołem parafialnym dla toruńskich przedmieść.

Od 2001 roku kościół Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny zyskał drugiego patrona bł. ks. Stefana Wincentego Frelichowskiego (przedwojennego wikarego parafii, zamęczonego w niemieckim obozie koncentracyjnym Dachau kolo Monachium).

Pod względem architektonicznym kościół jest gotycką świątynią trójnawową.

Cechą charakterystyczną jest asymetryczność naw północnej (mniejszej) i południowej oraz wydłużone prezbiterium.

Kościół ma 25 m szerokości, 66 m długości  i 27 m wysokości.

Z zabudowań klasztoru niewiele zostało - został on bowiem rozebrany w 1821 roku.

Kościół Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny w Toruniu wyróżnia się niezwykle cennym wystrojem wnętrza, które tworzą wybitne dzieła sztuki gotyckie i nowożytne.

Szczególne wartość przedstawiają znajdujące się w nawie południowej gotyckie freski, przedstawiające archaniołów, świętych Chrystusa Boleściwego i Marii Bolesnej.

Wysokość malowideł przekracza 10 metrów.

Powstały one w latach 1380-1390.

Innym zachwycającym elementem wyposażenia są gotyckie stalle znajdujące się w prezbiterium.

Z początku XVII wieku pochodzą organy i ambona.

Najsłynniejszym zabytkiem znajdującym się w kościele NMP jest mauzoleum Anny Wazówny - królewny szwedzkiej, siostry Zygmunta III Wazy z 1637 roku.

Kościół Mariacki słynie również z wielu epitafiów najbogatszych toruńskich protestanckich rodów mieszczańskich:

- epitafium rodziny von der Linde
- epitafium rodziny Strobandów
- epitafium rodziny Neisserów
- epitafium rodziny Mochingerów

Kościół Najświętszej Marii Panny stanowił panteon toruńskiego patrycjatu.

Backebusch, rycina, Kościół Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny w Toruniu, widok z końca XIX wieku. Sygnatura Teka 8 nr 41

Okres bernardyński oznaczał dla świątyni Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny wyposażenie jej w wiele barokowych ołtarzy.

Najważniejszym z nich jest niezwykle piękny, złocisty ołtarz główny z lat 1730-1731.

Tworzy go siedem kolumn zwieńczonych ogromną koroną.

POLECANA LITERATURA

Die Bau- und Kunstdenkmäler des Kreises Thorn /bearb. von Joh. Heise. - Danzig 1889

(Die Bau- und Kunstdenkmäler der Provinz Westpreussen. Kulmerland und Löbau ; Bd. 2 H. 6, 7)

 

Thorn im Mittelalter :ein Beitrag zur Baukunst des Deutschen Ritterordens / von C. Steinbrecht. - Berlin 1885.

(Die Baukunst des Deutschen Ritterordens in Preussen / C. Steinbrecht ; 1)

 

Die Grabdenkmäler der Marienkirche zu Thorn /von Arthur Semrau. - Thorn 1892.

(Mitteilungen des Coppernicus - Vereins für Wissenschaft und Kunst zu Thorn ; H. 7)

 

Dzieje i skarby kościoła Mariackiego w Toruniu :materiały z konferencji przygotowanej przez Toruński Oddział Stowarzyszenia Historyków Sztuki przy współpr. Instytutu Zabytkoznawstwa i Konserwatorstwa Uniwersytetu Mikołaja Kopernika (Toruń 14-16 kwietnia 2005) / red. nauk. Katarzyna Kluczwajd. - Toruń 2005.

Sygnatura SIRr XXXIIIb/50a

 

Ubiór mieszczan i szlachty z XVI - XVIII wieku z kościoła p.w. Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny w Toruniu /Małgorzata Grupa. - Toruń 2005.

Sygnatura SIRrVIII/T-122

  

Skarby Kościoła Mariackiego w Toruniu /Katarzyna Kluczwajd. - Toruń 2005.

Sygnatura SIRrXXXIIIb/99

 

 Kościół Najświętszej Marii Panny w Toruniu /Jerzy Domasłowski, Jarosław Jarzewicz. - Toruń 1998.

Sygnatura SIRrXXXIIIB/50

  

Pofranciszkański Kościół Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny w Toruniu / Zbigniew Nawrocki. - Toruń 1995.

Sygnatura SIRr VIII/T-139

 

Kościół św. Jakuba w Toruniu

 

Kościół po wezwaniem świętego Jakuba Apostoła należy do najstarszych świątyń w naszym mieście.

Był on i jest do tej pory kościołem parafialnym dla Nowego Miasta Torunia, które zostało ulokowane w 1264 roku obok Starego Miasta Torunia.

Budowę kościoła rozpoczęto w 1309 roku - trwała przeszło trzydzieści lat.

Od 1425 roku świątyniom zarządzały benedyktynki.

W 1557 roku kościół św. Jakuba przejęli protestanci, ale już w 1667 roku powróciły do niego benedyktynki.

Po rozwiązaniu toruńskiego konwentu benedyktynek przez Niemców w 1832 roku świątynia stała się kościołem parafialnym.

Kościół św. Jakuba Zachwyca swoja gotycką architekturą.

Ma układ bazyliki, w którym nawa główna jest wyższa od naw bocznych.

Nawa główna przykryta jest czteroramiennym sklepieniem gwiaździstym.

Przy budowie kościoła wykorzystano łuki przyporowe, z których jeden jest jeszcze dzisiaj widoczny.

Cecha charakterystyczna wieży kościoła jest dwudachowe pokrycie.

Kościół św. Jakuba.
Widok od strony południowo-wschodniej.
Litografia. Toruń, 1860. (wyd. E. Lambeck)
Sygnatura Teka 7/1

Zapiera dech w piersiach również niezwykle bogaty wystrój wnętrza świątyni.

Wiele obrazów, ołtarzy i rzeźb pochodzi ze zburzonego na początku XIX wieku kościoła dominikanów p.w. św. Mikołaja.

Wśród skarbów kościoła św. Jakuba można wymienić:

1.  gotycki krucyfiks mistyczny w kształcie drzewa życia
2.  gotycki cudowny czarny krucyfiks
3.  gotycki fresk "Chrystus w mandroli"
4.  obraz pasyjny z ok. 1480 roku
5.  barokowy ołtarz Matki Boskiej Szkaplerznej
6.  barokowy ołtarz Matki Boskiej Ostrobramskiej
7.  barokowy ołtarz główny
8.  barokową ambonę
9.  organy z 1611 roku
10.  łuk tęczowy nad prezbiterium

POLECANA LITERATURA

Dzieje i skarby kościoła Świętojakubskiego w Toruniu / red. nauk. Katarzyna Kluczwajd. - Toruń 2010.
Sygnatura SIRr XXXIV/122

Kościół św. Jakuba Apostoła w Toruniu : 700 lat świątyni (1309-2009) / Katarzyna Kluczwajd ; [fot. Andrzej R. Skowroński]. - Toruń 2009.
Sygnatura SIRr VIII/T-123e

Kościół św. Jakuba w Toruniu / Andrzej Klim, Marzenna Stocka. - Toruń 1997.
Sygnatura SIRr  VIII/T-121

Kościół św. Jakuba w Toruniu =St. Jakobuskirche in Thorn / [oprac. tekstu i zdjęcia Jerzy Goryszewski]. - Toruń 1999.
Sygnatura SIRr  VIII/T-123a

Materiał budowlany Kościóła św. Jakuba w Toruniu /Adam Krzemień. - Szczecin 1963. (Zeszyty Naukowe Politechniki Szczecińskiej. Prace Monograficzne ; Nr 38)
Sygnatura SIRr  VIII/T-123c

Dekanaty toruńskie - I, II i III / pod red. ks. Stanisława Kardasza. - Toruń 1995. - (Diecezja Toruńska - Historia i Teraźniejszość ; t. 15/16/17)
Sygnatura SIRr  XXXIV/10t.15

 Kościół św. Jakuba w Toruniu :grafika i rysunek / Jerzy Więckowiak ; fot. Wacław Górski. - Toruń 1988.
Sygnatura SIRr  VIII/T-123

 

Kościół św. Jakuba w Toruniu / tekst Jerzy Więckowiak ; fot. Wacław Górski . - Toruń  1984.
Sygnatura SIRr  VIII/T-123b

 

Kościół świętego Jakuba w Toruniu / Liliana Krantz-Domasłowska, Jerzy Domasłowski. - Toruń  2001.
Sygnatura SIRr  VIII/T-123d

 

Malowidła ścienne z XIV w. w Kościele św. Jakuba w Toruniu / Maria Michnowska. - Toruń  1965. - S. 7-73, [nadbitka z "Teki Komisji Historii Sztuki" t.III]
Sygnatura SIRr  XXXIII c / 14

Problem genealogii artystycznej toruńskiego obrazu pasyjnego / napisał Zygmunt Kruszelnicki. - Toruń 1959. - S. 13-53, [nadbitka z "Teki Komisji Historii Sztuki" t.I]
Sygnatura SIRr XXXIII c / 30

 

Stosunki kościelne w Toruniu w stuleciu XVI i XVII na tle dziejów kościelnych Prus Królewskich / Tadeusz Glemma. - Toruń  1934 (Roczniki Towarzystwa Naukowego w Toruniu ; 42)

Thorn im Mittelalter : ein Beitrag zur Baukunst des Deutschen Ritterordens / von Conrad Steinbrecht. - Berlin  1885.