Mariusz Balcerek
Księstwo Kurlandii i Semigalii w wojnie Rzeczypospolitej ze Szwecją w latach 1600-1629
Wydawnictwo Poznańskie
ss. 448
Poznań 2012
Uprzejmie informujemy, że nasz kolega dr Mariusz Balcerek opublikował właśnie swoją rozprawę doktorską pod tytułem "Księstwo Kurlandii i Semigalii w wojnie Rzeczypospolitej ze Szwecją w latach 1600-1629".
Konflikt Polski i Litwy ze Szwecją na początku XVII w. miał doniosłe znaczenie dla basenu Morza Bałtyckiego, gdyż spowodował poważną zmianę układu sił w regionie.
Kurlandia zajmująca strategiczne miejsce pomiędzy walczącymi krajami została wciągnięta w działania wojenne i musiała umiejętnie bronić swojego bytu, zagrożonego przez ścierające się potęgi.
W tle krwawego i wyniszczającego konfliktu w Księstwie Kurlandii i Semigalii miały miejsce doniosłe wydarzenia wewnętrzne, które ukształtowały jego ustrój na przeciąg całego stulecia.
Autor badając dzieje Kurlandii przeprowadził szeroką kwerendę źródłową w archiwach polskich i zagranicznych.
Wykorzystał źródła rękopiśmienne zgromadzone w następujących archiwach:
1. Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie
2. Archiwum Państwowe w Gdańsku
3. Archiwum Państwowe w Krakowie
4. Biblioteka Jagiellońska w Warszawie
5. Biblioteka Narodowa w Warszawie
6. Biblioteka Ordynacji Zamoyskich
7. Biblioteka PAN w Kórniku
8. Biblioteka Raczyńskich w Poznaniu
9. Biblioteka XX. Czartoryskich w Krakowie
10. Biblioteka Zakładu Narodowego im. Ossolińskich we Wrocławiu
11. Herder-Institut in Marburg
12. Kungl. Biblioteket (Stockholm)
13. Krigdarkivet (Stockholm)
14. Rigsarkivet (Stockholm)
15. Latvijas valsts vestures arhivs (Riga)
16. Lietuvos Mokslu Akademijos Biblioteka (Vilnius)
17. Lietuvos Valstybes Istorijos Archyves (Vilnius)
18. Rossijskaja Nacjonalnaia Biblioteka (St. Petersburg)
Taką rozległą kwerendę umożliwił autorowi grant promotorski Ministerstwa Nauki
i Szkolnictw Wyższego, stypendium Herder-Institut w Marburgu oraz stypendium Kurländische Ritterschaft.
Dysertacja podzielona została na siedem rozdziałów.
I - Księstwo Kurlandii i Semigalii na przełomie XVI i XVII wieku
Rozdział przedstawia dzieje księstwa do roku 1600, jego terytorium, ludność, potencjał militarny. Gruntownie opisano też położone na terenie Kurlandii warownie, zamki, fortyfikacje i umocnienia.
II - Wojna u bram księstwa (1600-1609)
Autor przedstawił przyczyny konfliktu oraz pierwsze kampanie, które nie obejmowały jeszcze terytorium Kurlandii. Najważniejszym wydarzeniem tej fazy wojny była bitwa pod Kircholmem. Brał w niej udział osobiście książę Fryderyk dowodzący kawalerią kurlandzką.
III - Uwarunkowania wybuchu wojny Kurlandii i Szwecji z Rzecząpospolitą w 1617 roku
W rozdziale omówiono dramatyczny przebieg konfliktu wewnętrznego w Księstwie Kurlandii i Semigalii między rządzącymi lennem książętami a szlachtą. Jego kulminacją było zamordowanie przywódców opozycji - braci Nolde w Mitawie w sierpniu 1615 roku.
Konsekwencją tego było pozbawienie władzy księcia Wilhelma przez Zygmunta III.
Destabilizację księstwa postanowił wykorzystać Wolmar Farensbach - gubernator Kurlandii, który wszedł w układy z Gustawem II Adolfem.
IV - Objęcie Kurlandii działaniami wojennymi (1617-1620)
W 1617 rok wojna o Inflanty objęła również księstwo. Wojska Szwedzkie ścierały się z oddziałami litewskimi pod wodzą Krzysztofa II Radziwiłła. Wolmar Farensbach dokonał wówczas kolejnej wolty przechodząc wraz z oddziałami kurlandzkimi na stronę polsko-litewską. Ambicja Farensbacha spowodowała jednak wkrótce jego przewlekły konflikt z Rygą, księciem Fryderykiem i Krzysztofem II Radziwiłłem.
V - Księstwo Kurlandii i Semigalii głównym teatrem działań wojennych (1621-1622)
Zdobycie przez Szwedów Rygi w 1621 roku otworzyło przed nimi perspektywy podboju księstwa. Wobec biernej postawy Kurlandczyków, udało się im nawet zająć stolicę księstwa. W trakcie tych walk mieszkańców księstwa dotknęły zniszczenia i grabieże. Dopuszczali się ich zarówno żołnierze szwedzcy, jak też Polacy i Litwini.
VI - Antemurale totius Lithuaniae (1625-1626)
W tej fazie wojny Kurlandia stała się przedmurzem Wielkiego Księstwa Litewskiego, któremu zaczęły bezpośredni zagrażać wypady szwedzkie. O przewadze Gustawa II Adolfa świadczy klęska jaką zadał w bitwie pod Walmojzą armii Jana Stanisława Sapiehy.
VII - Drugorzędny front i kurlandzka neutralność (1626-1629)
W 1626 roku główny teatr wojny polsko - szwedzkiej przeniósł się nad ujście Wisły. Wykorzystał to książę kurlandzki Fryderyk, który zaczął odgrywać coraz bardziej aktywną i samodzielna rolę. Jego polityka neutralności, którą przejawiał od samego początku konfliktu, podyktowana była troską u uchronienie księstwa przed okupacją i zniszczeniami. Dyplomacja księcia pozwoliła mu w końcu na uwolnienie kraju od niekończących się najazdów i grabieży.
Książkę uzupełniają aneksy:
- spisy kurlandzkiej i piltyńskiej Służby Konnej z lat 1605 i 1622
- umowa Krzysztofa II Radziwiłła z Wolmarem Farensbachem z 1 października 1617 roku
- lista jeńców wziętych do niewoli po najeździe na Birże - ilustrująca skład oddziału kurlandzkiego, biorącego udział w "wojnie" Wolmara Farensbacha z Rygą, księciem Fryderykiem i Krzysztofem II Radziwiłłem
- kopia aktu polsko-szwedzkiego rozejmu zawatego 19 stycznia 1627 roku w Baldenmojzie
Mariusz Balcerek dołączył również do opracowania słownik nazw geograficznych w języku polskim, niemiecki, łotewskim, estońskim i litewski.
Liczne kampanie wojenne i trasy przemarszu wojsk ilustrują mapy wykonane samodzielnie przez autora publikacji.
