Twierdza Grudziądz : ochrona, zarządzanie, zagospodarowanie

 

Twierdza Grudziądz

Ochrona, zarządzanie, zagospodarowanie 

Materiały pokonferencyjne 

redakcja Anna Wajler

Wydawca: Muzeum im. ks. dr Władysława Łęgi w Grudziądzu

Grudziądz 2017

Sygnatura SIRr  XXV/77

W książce opublikowano wybrane referaty wygłoszone na konferencji "Twierdza Grudziądz - 

Ochrona - Zarządzanie - zagospodarowanie".

Konferencja odbyła się w dniach 12-13 września 2009 roku w Muzeum im. ks. dr Władysława Łęgi w Grudziądzu.

Konferencja miała na celu przedstawienie zagadnień związanych z zagospodarowaniem i ochrona dużych kompleksów fortecznych.

Zaprezentowano pomysły, które zostały już wdrożone do realizacji, umożliwiając przetrwanie i działanie takich obiektów poza wojskiem.

Konferencja przyczyniła się do integracji środowisk działających na rzecz fortów, historyków, pasjonatów, miłośników fortyfikacji i członków różnorodnych stowarzyszeń.

Zbiór składa się z 10 referatów:

1. Mariusz Zebrowski - Stan zachowania Twierdzy Grudziądz

2. Włodzimierz Grabowski - Historia Twierdzy Grudziądz

3. Tomasz Iwaszkiewicz - Rewitalizacja Baterii Doświadczalnej AB IV a możliwości ochrony szerszego pasa fortecznego Twierdzy Toruń

4. Sławomir Piernicki - Rozwój przez tradycję Lokalnej Grupy Działania Vistula - Terra Culmensis

5. Jakub Franczak - Baterie półpancerne - ślepa uliczka w rozwoju fortyfikacji

6. Krzysztof Kawa - Tendencje rewitalizacyjne obiektów fortecznych w Europie

7. Marcin Górski, Lech Narębski - Program rewitalizacji Fortu VIII w Toruniu

8. Jan Daniluk - Centrum Hewelianum w Forcie Góry Gradowej w Gdańsku - próba bilansu pierwszego okresu działalności (lipiec 2008 - grudzień 2009)

9. Sławomir Kosmala - Współdziałanie wojska, administracji publicznej oraz Wojskowego Stowarzyszenia Kulturalno0Edukacyjnego "RAWELIN" w Grudziądzu. Podstawy prawne współpracy

10. Izabela Fijałkowska - Problematyka konserwatorska Twierdzy Grudziądz i jej zaplecza militarno-gospodarczego

Fort XV - Dąbrowski (Fort VII - Hermann von Salza)

 

Lech Narębski, Marcin Wichrowski,
Barosz Szostak, Paweł Bukowski, 

Marcin Orłowski 

Fort XV - Dąbrowski
(Fort VII - Hermann von Salza) 

Atlas Twierdzy Toruń

Zeszyt 13

Wydawca:

Towarzystwo Naukowe w Toruniu
Towarzystwo Przyjaciół Fortyfikacji im. Adama Freytaga w Toruniu

Toruń 2020

Sygnatura SIRr XXV/32z.13

Fort XV Henryka dąbrowskiego do 1920 roku był oznaczony jako Fort VII - Herman von Salza.

Fort jest zaliczany do fortów głównych Twierdzy Toruń.

W kolejnym zeszycie Atlasu Twierdzy Toruń  publikowane są źródła kartograficzne i projektowe związane z budowa fortu.

Materiały archiwalne pochodzą z Tajnego Archiwum Państwowego w Berlinie.

Na publikację składa się pięć artykułów.

1. Lech Narębski - Budowa i modernizacje Fortu XV w świetle zachowanych źródeł graficznych Fortyfikacji Toruń

2. Marcin Wichrowski - Niskie wały piechoty a przypadek Fortu VII (XV)

3. Bartosz Szostak - Awarie budowlane murów oporowych fosy Fortu XV - przyczyny techniczne

4. Paweł Bukowski, Marcin Orłowski - Fort XV jak miejsce przetrzymywania jeńców wojennych po I wojnie światowej.

5. Lech Narębski - omówienie reprodukowanych map i planów Fortów XV

Twierdza Chełmno - przewodnik turystyczny

 

Robert Gonia, Tomasz Budzyński

Twierdza Chełmno

Przewodnik turystyczny

Wydawca: Towarzystwo Przyjaciół Dolnej Wisły

Wydanie III poprawione i uzupełnione

Świecie 2012

Sygnatura SIRr XXV/76

Autorzy przewodnika zapraszają w okolice Chełmna na wędrówkę wzdłuż dawnej Twierdzy.

Znajdują się tu zabytkowe forty i schrony sprzed I wojny światowej i z końca II wojny światowej.

Obiekty te są pochowane w lasach, na polnych pagórkach, są mało znane i rzadko odwiedzane.

Przewodnik po Twierdzy Chełmno zawiera lokalizację obiektów, ich historię, budowę, obecne zagospodarowanie i przyrodnicze znaczenie.

Schematyczne mapki w najdogodniejszy sposób pozwalają dotrzeć do większości obiektów.

Barwne zdjęcia - w tym wykonane z samolotu - pokazują obecny stan fortów i schronów, kształt i położenie.

Krzysztof Drozdowski - Bydgoska architektura militarna w latach 1772-1945

 

Krzysztof Drozdowski

Bydgoska architektura militarna w latach 1772-1945

Agencja Wydawnicza Cinderella Books 

Warszawa 2017

Sygnatura SIRr XXV/68

Krzysztof Drozdowski jest rodowitym bydgoszczaninem, historykiem, społecznikiem, miłośnikiem fotografii.

Jest członkiem Towarzystwa Miłośników Miasta Bydgoszczy.

Jest autorem wielu książek i kilkudziesięciu  artykułów.

W Książnicy Kopernikańskiej dostępne są następujące jego publikacje:

1. Bydgoska architektura militarna w latach 1772-1945 / Krzysztof Drozdowski. – Warszawa 2017.

2. Bydgoszcz wita Armię : wizyta marszałka Edwarda Śmigłego-Rydza w Bydgoszczy / Krzysztof Drozdowski. – Bydgoszcz 2013.

3. Graudenz 1945 : ostatnie tchnienie / Krzysztof Drozdowski. – Poznań ; Luboń : 2014.

4. Świat odosobniony : bydgoska służba penitencjarna w latach 1920-1939 / Anna Kozłowska-Ryś, Krzysztof Drozdowski. – Poznań ; Bydgoszcz 2018.

5. Z lotu ptaka : Bydgoszcz na fotografii lotniczej w latach 1911-1945 / Krzysztof Drozdowski. – Warszawa  2018.

Monografia "Bydgoska architektura militarna w latach 1772-1945" jest pierwszym opisem obiektów wojskowych w Bydgoszczy.

Nie ułatwiał autorowi pracy fakt, że rzadko tylko zachowała się pierwotna dokumentacja budowlana.

Materiały i dokumenty wykorzystane do opracowania studium pochodzą z:

• Archiwum Państwowego w Bydgoszczy,
• Muzeum Wojsk Lądowych w Bydgoszczy
• Regionalnego Zarządu Infrastruktury w Bydgoszczy
• Archiwum Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w Bydgoszczy
• Archiwum Miejskiego Konserwatora Zabytków w Bydgoszczy
• Muzeum Okręgowego w Bydgoszczy
• Wojewódzkiej i Miejskiej Biblioteki Publicznej w Bydgoszczy
• Centralnej Biblioteki Wojskowej w Warszawie
• Centralnego Archiwum Wojskowego w Warszawie
• Archiwum Akt Nowych w Warszawie
• Narodowego Archiwum Cyfrowego
• Instytutu Polskiego i Muzeum im. gen. Sikorskiego w Londynie
• Instytutu Józefa Piłsudskiego w Ameryce
• Bundesarchiv w Niemczech

W publikacji przedstawiono całą historię poszczególnych kompleksów koszarowych - od momentu planowania do chwili oddania do użytku.

Obszerną narrację historyczno-architektoniczną ilustruje kolekcja 185 zdjęć dokumentalnych oraz 74 planów, schematów i map.

Ochrona zabytków architektury obronnej

 

Ochrona zabytków architektury obronnej

Materiały XV Seminarium Krajoznawczego Wojska Polskiego "Fortyfikacje Ziemi Chełmińskiej" Krajowej Narady Towarzystwa Przyjaciół Fortyfikacji, Toruń, Chełmno, Grudziądz, 22-25 kwietnia 2002 r. 

 red. Janusz Furtak

Wydawca:  Departament Wychowania i Promocji Obronności MON

Warszawa 2002

Sygnatura SIRr XXV/73 

W tomie znalazły się referaty poświęcone Twierdzy Chełmno, Twierdzy Toruń i Twierdzy Grudziądz.

Spis treści:

1. Wiesław Bąk - Twierdza Chełmno - zarys dziejów 
2. Mirosław Giętkowski - Budowa twierdzy pierścieniowej w Toruniu w latach 1815-1914 
3. Zbigniew Nawrocki - Dzieje średniowiecznych murów obronnych w Toruniu od XV do XVIII w. 
4. Henryk Miłoszewski - Rola i zakres działalności Oddziału Miejskiego PTTK im. M. Sydowa w Toruniu na rzecz promowania walorów "Twierdzy Toruń" 
5. Jerzy Krzyś - Grudziądzka twierdza 
6. Wiesław Sieradzan - Historia Ziemi Chełmińskiej w latach 1230-1466 
7. Lech Narębski - Fortyfikacje twierdz Toruń, Chełmno, Grudziądz na przełomie XIX i XX w. 
8. Marian Rochniński - Niemieckie fortyfikacje Torunia z 1944 roku 
9. Wojciech Zawadzki - Obrona linii Wisły w 1920 roku 
10. Jerzy Okoński - Fort IV - obiekt turystyczny 

Piotr Skurzyński - Zamki krzyżackie

 

Piotr Skurzyński

Zamki krzyżackie

Wydawnictwo Region

Gdynia 2019

Sygnatura SIRr VIb/4-62

Piotr Skurzyński jest dziennikarze, prawnikiem i pisarzem.

Otrzymał kilkanaście nagród w konkursach literackich.

Jest również autor kilkunastu publikacji turystycznych i popularnonaukowych.

W Książnicy Kopernikańskiej dostępne są jego książki:

• Dzieje architektury polskiej : opowieści z drewna, kamieni i cegieł / Piotr Skurzyński. – Warszawa : Wydawnictwo Egmont Polska 2007. 
• Pomorze / Piotr Skurzyński. – Warszawa : Sport i Turystyka – Muza 2007. 
• Pomorze Wschodnie, Bornholm i Kaliningrad na weekend : przewodnik turystyczny / Piotr Skurzyński [oraz] Piotr Ostrowski, Jarosław Swajdo. – Bielsko-Biała : Pascal 2005. 
• Spływy kajakowe / [aut. Zbigniew Galiński, Marek Kwaczonek, Piotr Skurzyński]. – BielskoBiała : Wydawnictwo Pascal ; Warszawa : Agora 2009. 
• Zamki Kociewia i Borów Tucholskich / Piotr Skurzyński. – Gdynia : Wydawnictwo Region Jarosław Ellwart 2018. 
• Zamki krzyżackie / Piotr Skurzyński. – Gdynia : Wydawnictwo Region Jarosław Ellwart © copyright 2019. 
• Zamki nad Dolną Wisłą : historia – przygoda – turystyka / Piotr Skurzyński. – Gdynia : „Region” 2006. 
• Zamki ziemi chełmińskiej / Piotr Skurzyński. – Gdynia : Wydawnictwo Region 2009, 2016, 2020. 

W XIII wieku Krzyżacy stworzyli państwo zakonne, którego podstawą był system obronnych warowni.

W książce poświęconej zamkom krzyżackim czytelnik nie znajdzie informacji o konkretnych zamkach.

To książka o etapach budowy zamków, ich założeniu przestrzennym, walorach militarnych i kulturalnych, o ich funkcjach i o stosunku społeczeństwa do tych warowni.

Przeczytamy o różnych typach zamków - zamkach tymczasowych, zamkach przejściowych, zamkach klasztorach, o ich lokalizacjach i przygotowaniach do budowy, o budowniczych i sposobach budowy. o modelu warownego zamku.

Zapoznamy się z wieżami zamkowymi, bramami i podzamczem.

Przeczytamy w końcu o sposobach zdobywania zamków.

Castra Terrae Culmensis - na rubieży chrześcijańskiego świata

 

Castra Terrae Culmensis
Na rubieży chrześcijańskiego świata
Interdyscyplinarne badania nad warownym budownictwem zakonu krzyżackiego w świetle źródeł archeologiczno-architektonicznych, historycznych i przyrodniczych 

pod redakcją Marcina Wiewióry 

Tom I-II

Wydawca: Instytut Archeologii UMK

Toruń 2020

Sygnatura SIRr VIb/2-33

Dwutomowe wydawnictwo Instytutu Archeologii UMK stanowi podsumowanie projektu "Castra Terrae Culmensis - na rubieży chrześcijańskiego świata" Narodowego Programu Rozwoju Humanistyki, realizowanego w latach 2016-2019.

Kierownikiem projektu był dr hab. Marcin Wierciński, prof. UMK.

W ramach projektu przeprowadzono archeologiczne badania terenowe i studyjne o charakterze interdyscyplinarnym.

Badania obejmowały analizy archeologiczne, architektoniczne, historyczne, geofizyczne, geologiczne, geograficzne, archeobotaniczne i archeozoologiczne.

Przedmiotem badań było pięć warowni krzyżackich:

• Unisław
• Starogród
• Zamek Bierzgłowski
• Lipienek
• Papowo Biskupie

W publikacji opisano dzieje tych obiektów oraz wszystkie pozyskane podczas badań obiekty ruchome i nieruchome (Naczynia ceramiczne, materiały budowlane, fajki, kafle, militaria, monety, przedmioty ze szkła, bursztynu i metalu, kości).

SPIS TREŚCI

Tom I

1. Zagadnienia wstępne
2. Środowisko Geograficzne
3. Stratygrafia warstw kulturowych i charakterystyka poziomów osadniczych
4. Najstarsze ślady osadnictwa
5. Zamki krzyżackie w świetle średniowiecznych źródeł pisanych
6. Badania nieinwazyjne

Tom II

1. Próba rekonstrukcji stany środowiska geograficznego miejsc położenia i otoczenia zamków w czasie ich budowy w XIII-XIV wieku
2. Najstarsze fazy osadnictwa krzyżackiego
3. Zamki krzyżackie w okresie późnośredniowiecznym i nowożytnym. Analiza źródeł architektonicznych
4. Analiza źródeł archeologicznych z późnego średniowiecza i nowożytności
5. Analiza źródeł przyrodniczych
6. Krzyżackie osady warowne i miasta na ziemi chełmińskiej w świetle najnowszych badań
7. Architektura i technika budowy zamków murowanych s Starogrodzie, Bierzgłowie, Lipienku, Papowie Biskupim i Unisławiu w kontekście budownictwa zamkowego Prus
8. Podsumowanie

 

Piotr Skurzyński - Zamki ziemi chełmińskiej

 

Piotr Skurzyński

Zamki ziemi chełmińskiej

Wydawnictwo Region

Gdynia 2020

Sygnatura SIRr VIb/4-61

Piotr Skurzyński jest dziennikarze, prawnikiem i pisarzem.

Otrzymał kilkanaście nagród w konkursach literackich.

Jest również autor kilkunastu publikacji turystycznych i popularnonaukowych.

W Książnicy Kopernikańskiej dostępne są jego książki:

• Dzieje architektury polskiej : opowieści z drewna, kamieni i cegieł / Piotr Skurzyński. – Warszawa : Wydawnictwo Egmont Polska 2007. 
• Pomorze / Piotr Skurzyński. – Warszawa : Sport i Turystyka – Muza 2007. 
• Pomorze Wschodnie, Bornholm i Kaliningrad na weekend : przewodnik turystyczny / Piotr Skurzyński [oraz] Piotr Ostrowski, Jarosław Swajdo. – Bielsko-Biała : Pascal 2005. 
• Spływy kajakowe / [aut. Zbigniew Galiński, Marek Kwaczonek, Piotr Skurzyński]. – BielskoBiała : Wydawnictwo Pascal ; Warszawa : Agora 2009. 
• Zamki Kociewia i Borów Tucholskich / Piotr Skurzyński. – Gdynia : Wydawnictwo Region Jarosław Ellwart 2018. 
• Zamki krzyżackie / Piotr Skurzyński. – Gdynia : Wydawnictwo Region Jarosław Ellwart © copyright 2019. 
• Zamki nad Dolną Wisłą : historia – przygoda – turystyka / Piotr Skurzyński. – Gdynia : „Region” 2006. 
• Zamki ziemi chełmińskiej / Piotr Skurzyński. – Gdynia : Wydawnictwo Region 2009, 2016, 2020. 

Książka „Zamki ziemi chełmińskiej” jest przewodnikiem turystyczno-historycznym.

Ziemia Chełmińska jest kolebką państwa zakonnego i tu narodził się w XIII wieku model zamku krzyżackiego.

Pełnił on nie tylko funkcje warowni, ale również ośrodka administracyjnego, produkcyjnego i klasztoru.

Ale nie wszystkie przedstawione zamki zbudowali Krzyżacy.

W przewodniku opisano następujące zamki:

• Boguszewo 
• Brodnica 
• Chełmno 
• Golub-Dobrzyń 
• Grudziądz 
• Kowalewo 
• Kurzętnik 
• Lipienek 
• Lubawa 
• Papowo Biskupie 
• Pokrzywno 
• Radzyń Chełmiński
• Rogóźno 
• Starogród 
• Toruń
• Toruń-Dybów 
• Zamek Bierzgłowski 
• Złotoria 

W  przewodniku znajdziemy opis dziejów zamku i jego architektury.

Poznamy dokładną lokalizację zamku.

Udamy się na zwiedzanie.

Znajdziemy informacje o innych miejscowych atrakcjach.

Dowiemy się wielu ciekawostek.

Marcin Wichrowski, Lech Narębski - Fort IV - Żółkiewski (Fort II - Yorck)

 

Marcin Wichrowski
Lech Narębski

Fort IV - Żółkiewski
(Fort II - Yorck)

Atlas Twierdzy Toruń
Zeszyt 8

Towarzystwo Naukowe w Toruniu
Towarzystwo Przyjaciół Fortyfikacji im. Adama Freytaga w Toruniu

Toruń 2015

Sygnatura SIRr XXV/32z.8

Jest to już ósma publikacja w serii „Atlas Twierdzy Toruń”

• zeszyt 1 – Historia i źródła fortyfikacji Twierdzy Toruń
• zeszyt 2 – Fort Kolejowy
• zeszyt 3 – Fort Jakuba
• zeszyt 4 – Fort I – Jan III Sobieski
• zeszyt 5 – Fort II – Stefan Czarniecki
• zeszyt 6 – Bramy Twierdzy Toruń
• zeszyt 7 - Fort IX - Bolesław Chrobry
• zeszyt 8 - Fort IV - Żółkiewski

Fort IV był jednym z siedmiu głównych fortów artyleryjskich Twierdzy Toruń.

Fort IV jest wyjątkowy również dzięki temu że od 20 lat jest ośrodkiem turystyki, rekreacji i kultury.

Został zrewitalizowany, odremontowany i zakonserwowany.

Autorzy omówili dzieje projektowania i budowy Fortu IV, która trwała w latach 1878-1889.

Przedstawili również Fort IV jako narzędzie walki, czyli jego zadania taktyczne, uzbrojenie, załogę.

Do opracowania dołączono 41 starych planów i map fortu.

Andrzej Drzewiecki, Łukasz Różycki - Militaria pomorskie (XIX-XX wiek)

 

Andrzej Drzewiecki
Łukasz Różycki

Militaria pomorskie
(XIX - XX wiek)
Historia - edukacja - turystyka

Wydawnictwo Napoleon V

Gdynia-Oświęcim 2014

Sygnatura XXV/47

Opracowanie poświęcone jest architekturze obronnej z terenu Pomorza.

Uwzględniono zwłaszcza te zabytkowe obiekty wojskowe które mają jednocześnie wysoką wartość historyczną, edukacyjną i turystyczną.

Wśród znajdujących się na Pomorzu obiektów wojskowych znajdują się ziemne umocnienia na polach bitew, cmentarze wojskowe, koszary, poligony, twierdze, umocnienia, bastiony, bunkry i schrony.

Autorzy poświęcili się identyfikacji obiektów obronnych oraz określeniu ich potencjału historycznego, edukacyjnego i turystycznego.

Na szczególna uwagę zasługują zwłaszcza fortyfikacje pruskie oraz fortyfikacje nadmorskie.

Pomorska architektura obronna z XIX i XX wieku jest świadectwem przeszłości wojskowej Polski, Niemiec, Francji i Rosji i należy do dziedzictwa narodowego wszystkich tych krajów.

Monografia uwzględnia zabytki całego Pomorza, między innymi z okolic Świnoujścia, Torunia, Kołobrzegu, Helu, Gdańska, Gdyni, Wału Pomorskiego, Chełmna czy Grudziądza.

Dwie pierwsze części książki stanowią rozdziały poświęcone historii wojskowej XIX i XX wieku.

Trzecia część książki zawiera rekonstrukcje graficzne wybranych obiektów militarnych.

Wśród 60 komputerowych rekonstrukcji znajduje się na przykład brama kolejowa z Torunia, toruński most kolejowy, Fort IV i plan toruńskich fortyfikacji.

Największa czwarta część książki to album, liczący 1200 aktualnych współczesnych zdjęć pomorskich obiektów militarnych.

Zdjęcia ilustrują obecny stan zachowania zabytków.

Mariusz Balcerek - Twierdze kurlandzkie na początku Wielkiej Wojny Północnej (1700–1705)

 

Dr Mariusz Balcerek

Twierdze kurlandzkie na początku Wielkiej Wojny Północnej (1700–1705)

s. 341-382

W:  Twierdze osiemnastowiecznej Europy. Studia z dziejów nowożytnej sztuki wojskowej.
T.2, pod red. Macieja Trąbskiego

Uniwersytet Humanistyczno-Przyrodniczy im. Jana Długosza w Częstochowie

Częstochowa 2018

Miło nam poinformować, że ukazała się właśnie kolejna publikacja kierownika Działu Informacyjno-Bibliograficznego dr Mariusza Balcerka.

Dr Mariusz Balcerek specjalizuje się w dziejach nowożytnej wojskowości.

W dniach 22-23 września 2017 roku odbyła się w Częstochowie druga już międzynarodowa konferencja naukowa "Twierdze osiemnastowiecznej Europy".

Pokłosiem konferencji jest zbiór artykułów wydanych przez Uniwersytet Jana Długosza.

Najobszerniejszym studium w tomie jest tekst dr Mariusza Balcerka "Twierdze kurlandzkie na początku Wielkiej Wojny Północnej (1700–1705)".

Artykuł omawia warownie kurlandzkie na początku wielkiej wojny północnej.

Problem ten nie został jeszcze szerzej poruszony w literaturze.

Autor odpowiada na pytania:

• jakie było znaczenie twierdz kurlandzkich
• jaki był stopień ich rozwoju
• czy były to nowoczesne twierdze
• jaki był ich udział w walkach
• czy twierdze zdały egzamin podczas oblężeń

Artykuł podzielono na trzy części.

Pierwsza część przedstawia punkt wyjścia, czyli historię i stan twierdz do wybuchu wojny.

W drugiej części autor analizuje modernizacje wprowadzone przez Szwedów w latach 1701–1705.

W trzeciej części przedstawiono udział twierdz w działaniach wojennych.

Wzięto pod uwagę działania wojenne zarówno aktywne (podczas oblężenia), jak i biernie (podstawa działań własnych i oddziaływanie na przeciwnika).

Opisano cztery twierdze, które wzięły udział w konflikcie:

• Mitawa 
• Bowsk
• Goldynga
• Zelbork

Szeroko przedstawiono również heroiczną obronę przez Szwedów Mitawy w 1705 roku.

Wówczas to pozbawiona szans na odsiecz stolica księstwa Kurlandii przez trzy tygodnie opierała się samemu carowi Piotrowi I.

Artykuł dr Mariusza Balcerka jest także dostępny w internecie pod adresem:

https://www.researchgate.net/publication/331980467_Twierdze_kurlandzkie
_na_poczatku_Wielkiej_Wojny_Polnocnej_1700-1705

Janusz Pokrzywnicki - Bramy Twierdzy Toruń

 

Janusz Pokrzywnicki

Bramy Twierdzy Toruń

Atlas Twierdzy Torun
Zeszyt 6

Towarzystwo Naukowe w Toruniu
Towarzystwo Przyjaciół Fortyfikacji im. Adama Freytaga w Toruniu

Toruń 2013

Sygnatura SIRr XXV/32z.6

Jest to już szósta publikacja w serii "Atlas Twierdzy Toruń"

• zeszyt 1 - Historia i źródła fortyfikacji Twierdzy Toruń
• zeszyt 2 - Fort Kolejowy
• zeszyt 3 - Fort Jakuba
• zeszyt 4 - Fort I - Jan III Sobieski
• zeszyt 5 - Fort II - Stefan Czarniecki
• zeszyt 6 - Bramy Twierdzy Toruń

Toruń w XIX wieku w dalszym ciągu opasany był murami i wałami, których początki sięgają średniowiecza i czasów nowożytnych.

W XIX wieku wraz z budową pruskiej twierdzy powstały również nowoczesne bramy forteczne, opasujące dzisiejszą starówkę.

Janusz Pokrzywnicki omawia budowę i eksploatacje bram fortyfikacji miejskich w latach 1815-1870 oraz przebudowę i budowę nowych bram po 1870.

Autor szczegółowo opisał następujące obiekty:

• Brama Jakubska
• Brama Chełmińska
• Brama Bydgoska
• Brama Ciemna
• bramy wypadowe
• Brama Kaszownika
• Poterna Lunety III
• Brama Lubicka
• Brama Kolejowa
• Brama wojenna - Jakubska
• furty nowego muru nadwislanego
• grodze

Prawie wszystkie XIX-wieczne bramy Torunia zostały rozebrane - Brama Chełmińska w 1904 roku, pozostałe w 1922.

Do naszych czasów zachowała się tylko Brama Kolejowa.

Tym większe uznanie należy się twórcy opracowania, który dotarł do wielu cennych i unikatowych map, planów i dawnych fotografii bram twierdzy.