Katarzyna Tomkowiak - Biblioteki w Toruniu i Podgórzu w latach 1920-1939

 

dr Katarzyna Tomkowiak

Biblioteki w Toruniu i Podgórzu w latach 1920-1939

Wydanie II poprawione

Wydawcy:
Książnica Kopernikańska
Towarzystwo Miłośników Torunia

Toruń 2019

Sygnatura SIRr  XXXVc/34

Dr Katarzyna Tomkowiak od ponad trzydziestu lat pracuje w Wojewódzkiej Bibliotece Publicznej - Książnicy Kopernikańskiej w Toruniu.

Jest absolwentka Wydziału Nauk Historycznych (kierunek historia0 Uniwersytetu Mikołaja Kopernika.

Ukończyła również Podyplomowe Studium Historii w zakresie polityki regionalnej na tym samym Wydziale.

W 2012 roku uzyskała stopień doktora nauk humanistycznych na podstawie rozprawy  „Książnica Miejska im. Kopernika w Toruniu (1923-1939)”.

Jest wybitnym specjalistą w zakresie dziejów i osób związanych z Książnicą Miejską w Toruniu oraz z innymi bibliotekami działającymi w Toruniu i w Podgórzu w okresie międzywojennym.

Od lat prowadzi badania nad przechowywaną w Książnicy unikatowa kolekcją prasy pomorskiej z okresu II Rzeczypospolitej.

Publikuje w "Folia Toruniensia", "Roczniku Toruńskim" i "Toruńskich Studiach Bibliologicznych"

Jest członkiem prezydium Towarzystwa Miłośników Torunia.

Bibliografia jej publikacji liczy 50 pozycji.  

1.	Adam Mickiewicz (1798-1855) : Katalog der Buchausstellung in Thorn (Toruń) 14. November 1998 - 31. März 1999 / hrsg. Irena Mucha, Marian Ptaszyk und Katarzyna Tomkowiak. - Göttingen : Seminar für Slavische Philologie der Georg-August-Universität, 2001.
2.	Alojzy Tujakowski : życie i działalność (1914-1992) : księga pamięci / pod red. Reginy Sakrajdy ; Stowarzyszenie Bibliotekarzy Polskich. Oddział w Toruniu. - Toruń : Stowarzyszenie Bibliotekarzy Polskich. Oddział, 2008.
3.	Andersen znany i nieznany : prelekcja z dnia 6 lutego 2006 r. / Katarzyna Tomkowiak. - Toruń : WBP-KK Bibl., 2006.
4.	Anna Ornass (Ornasówna) (1891-1983) : nauczycielka, bibliotekarka Książnicy Miejskiej im. M. Kopernika w Toruniu, archiwistka / Katarzyna Tomkowiak.// W: Toruński Słownik Biograficzny. T. 8 / pod red. Krzysztofa Mikulskiego. - Toruń, 2019. - S. 156-158
5.	Biblioteka Bractwa Niepokalanie Poczętej Najświętszej Marii Panny Królowej Korony Polskiej w Podgórzu k. Torunia w latach 1929-1939 / Katarzyna Tomkowiak.// W: Nad Bałtykiem : w kręgu polityki, gospodarki, problemów narodowościowych i społecznych w XIX i XX wieku / pod red. Zbigniewa Karpusa, Jarosław Kłaczkowa, Mariusza Wołosa. - Toruń, 2005. - S. 425-437
6.	Biblioteki na Podgórzu koło Torunia w latach 1920-1939 / Katarzyna Tomkowiak.// Toruńskie Studia Bibliologiczne. - 2009, nr 1, s. 57-74
7.	Biblioteki w Toruniu i Podgórzu w latach 1920-1939 / Katarzyna Tomkowiak. - Toruń : Towarzystwo Miłośników Torunia, 2018.
8.	Biblioteki w Toruniu i Podgórzu w latach 1920-1939 / Katarzyna Tomkowiak. - Wydanie II poprawione. - Toruń : Książnica Kopernikańska : Towarzystwo Miłośników Torunia, 2019.
9.	Biblioteki w Toruniu w latach 1920-1939. Cz. 1 / Katarzyna Tomkowiak.// Folia Toruniensia. - T. 4 (2004), s. 61-94
10.	Biblioteki w Toruniu w latach 1920-1939. Cz. 2 / Katarzyna Tomkowiak.// Folia Toruniensia. - T. 5 (2005), s. 51-72
11.	Biblioteki w Toruniu w latach 1920-1939. Cz. 3 / Katarzyna Tomkowiak.// Folia Toruniensia. - T. 6 (2006), s. 45-56
12.	Co się nażyłam... - Agnieszka Osiecka (prelekcja w dn. 3.11.1997r.) / Katarzyna Tomkowiak. - Toruń : WBPiKM, Filia Nr 18, 1997.
13.	Czesława Henryka Bogumiła Wilczyńska (1882-1938) : bibliotekarka Książnicy Miejskiej im. M. Kopernika, członkini Związku Bibliotekarzy Polskich Koła Poznańsko-Pomorskiego / Katarzyna Tomkowiak.// W: Toruński Słownik Biograficzny. T. 8 / pod red. Krzysztofa Mikulskiego. - Toruń, 2019. - S. 255-257
14.	Dama ze słonecznikiem : przyznanie Orderu Białego Kruka ze Słonecznikiem Janinie Huppenthal, toruńskiej miłośniczce książek / Katarzyna Tomkowiak.// Folia Toruniensia. - T. 6 (2006), s. 107-108
15.	Dwa początki toruńskiej zawodowej organizacji bibliotekarzy. Cz. 1, Koło Poznańsko-Pomorskie Związku Bibliotekarzy Polskich (1928–1939) / Katarzyna Tomkowiak.// Toruńskie Studia Bibliologiczne. - 2017, nr 2, s. 28-52
16.	Działalność Towarzystwa Miłośników Torunia w okresie od 25 maja 2018 r. do 16 maja 2019 r. / Katarzyna Tomkowiak.// Rocznik Toruński. - T. 46 (2019), s. 397-409
17.	Działalność Towarzystwa Miłośników Torunia w okresie od 26 maja 2017 r. do 24 maja 2018 r. / Katarzyna Tomkowiak.// Rocznik Toruński. - T. 45 (2018), s. 297-312
18.	Elektroniczne źródła informacji regionalnej dostępne w Czytelni Sekcji Informacji Regionalnej Książnicy Kopernikańskiej w Toruniu [Dokument elektroniczny] / Grzegorz Barecki, Katarzyna Tomkowiak ; Sekcja Informacji Regionalnej Książnicy Kopernikańskiej w Toruniu. - Toruń : Stowarzyszenie Bibliotekarzy Polskich. Okręg Kujawsko-Pomorski ; Książnica Kopernikańska, 2007.
19.	Eliksir Papy Hemingwaya : prelekcja z dn. 27 września 1999 r. / Katarzyna Tomkowiak. - Toruń : WBPiKM, Filia Nr 18, 1999.
20.	Emma Skobejko (Skobejkówna) (1902-1965) : bibliotekarka, bibliograf, wicedyrektor i kierownik Działu Zbiorów Specjalnych Książnicy Miejskiej im. M. Kopernika / Katarzyna Tomkowiak.// W: Toruński Słownik Biograficzny. T. 8 / pod red. Krzysztofa Mikulskiego. - Toruń, 2019. - S. 210-215
21.	Ewa Pogorzelska (1936 - 2011) : polonistka, nauczycielka i pedagog, bibliotekarka, społeczniczka, pierwsza przewodnicząca Komisji Zakładowej NSZZ „Solidarność” WBP i Książnicy Miejskiej im. M. Kopernika w Toruniu oraz aktywna członkini Stowarzyszenia Bibliotekarzy Polskich / Katarzyna Tomkowiak.// W: Toruński Słownik Biograficzny. T. 8 / pod red. Krzysztofa Mikulskiego. - Toruń, 2019. - S. 170-173
22.	Irena Jaworczakowa (1907-1988) : polonistka, bibliotekarka, kustosz dyplomowany i wicedyrektor Książnicy Miejskiej im. M. Kopernika w Toruniu, członkini i przewodnicząca Stowarzyszenia Bibliotekarzy Polskich w Toruniu / Katarzyna Tomkowiak.// W: Toruński Słownik Biograficzny. T. 8 / pod red. Krzysztofa Mikulskiego. - Toruń, 2019. - S. 97-99
23.	Janina Rypyść (1926-2015) : urzędniczka, zarządzała Klubem „Start Wisła” w Toruniu, społecznika z Podgórza i Stawek w Toruniu, długoletnia przewodnicząca Koła Przyjaciół Biblioteki Książnicy Miejskiej im. M. Kopernika w Toruniu / Katarzyna Tomkowiak.// W: Toruński Słownik Biograficzny. T. 8 / pod red. Krzysztofa Mikulskiego. - Toruń, 2019. - S. 181-184
24.	Janina Sakrajda (1910-1990) : pseud. „Hanka”, nauczycielka, prowadząca również tajne nauczanie, żołnierz AK, bibliotekarka TCL i katechetka / Katarzyna Tomkowiak.// W: Toruński Słownik Biograficzny. T. 8 / pod red. Krzysztofa Mikulskiego. - Toruń, 2019. - S. 188-192
25.	Józef Sakrajda (1911-1990) : nauczyciel i inspektor szkolny, bibliotekarz, przewodniczący Prezydium Powiatowej Rady Narodowej w Toruniu / Katarzyna Tomkowiak.// W: Toruński Słownik Biograficzny. T. 8 / pod red. Krzysztofa Mikulskiego. - Toruń, 2019. - S. 192-197
26.	Kobieta niezwykła : Cecylia Maria z Łubieńskich Iwaniszewska / pod red. Alina Dauksza-Wiśniewska, Katarzyna Tomkowiak ; autorzy zdjęć Alina Dauksza-Wiśniewska, Henryk Iwaniszewski, Tomasz Dorawa, Mikołaj Kuras, Urszula Boińska, Wanda Rusiecka, Dorota Grabowska-Pieńkosz. - Toruń : [wydawca nieznany], 2018.
27.	Kobiety w życiu Kasprowicza : prelekcja w bibliotece 11.03.2002 r. / Katarzyna Tomkowiak. - Toruń : WBPiKM, Filia Nr 18, 2002.
28.	Książnica Miejska im. Kopernika w Toruniu (1923-1939) [Rękopis] / Katarzyna Tomkowiak ; rozprawa doktorska napisana pod kierunkiem dr. hab. Jarosława Kłaczkowa w Instytucie Historii i Archiwistyki UMK. - Toruń : Uniwersytet Mikołaja Kopernika, 2012.
29.	Leon Szymański (1892-1939) - współtwórca i żołnierz polskiego Legionu Bajończyków we Francji, żołnierz Błękitnej Armii Józefa Hallera / Katarzyna Tomkowiak.// W: Słownik Biograficzny Powiatu Toruńskiego. T. 4 / pod. red. Waldemara Rozynkowskiego i Macieja Krotofila (red. wydawnicza Andrzej Pabian). - S. 136-157
30.	Maria Anna Banko (Bankowa) (1868-1928) : bibliotekarka, pierwsza pracownica Książnicy Miejskiej im. M. Kopernika w Toruniu / Katarzyna Tomkowiak.// W: Toruński Słownik Biograficzny. T. 8 / pod red. Krzysztofa Mikulskiego. - Toruń, 2019. - S. 21-23
31.	Niedoszły szarlatan - K. I. Gałczyński [spotkanie biblioteczne 1.12.2003 r.] / Katarzyna Tomkowiak. - Toruń : WBP-KK, Filia Nr 18, 2003.
32.	Niesamowita rodzina Bronte : prelekcja dn. 9.04.2001 r. / Katarzyna Tomkowiak. - Toruń : WBPiKM, Filia Nr 18, 2001.
33.	Okoliczności powstania Książnicy Miejskiej w Toruniu / Katarzyna Tomkowiak.// W: Księga pamiątkowa jubileuszu 75-lecia Książnicy Miejskiej im. Mikołaja Kopernika w Toruniu : 10-11 grudnia 1998 r. / [kol. red. Teresa Szymorowska et al.]. - Toruń, 1999. - S. 12-29
34.	Opowieść o Gryzeldzie - pierwszej drukowanej noweli w języku polskim na podstawie zabytków piśmiennictwa zachowanych w zbiorach Książnicy Kopernikańskiej / Katarzyna Tomkowiak.// Głos Chełmżyński. - 2008, nr 3, s. 6-7
35.	Pani Cecylia i astronomia / Katarzyna Tomkowiak, Wojciech Steich.// Absolwent : biuletyn Stowarzyszenia Absolwentów UMK. - 2018, nr 23, s. 6
36.	Piękny Jubileusz : 90. urodziny Doktor Cecylii Iwaniszewskiej / Katarzyna Tomkowiak.// Rocznik Toruński. - T. 45 (2018), s. 7-18
37.	Powstanie i początki działalności "Książnicy miejskiej im. Kopernika w Toruniu" : (1923-1925) [Rękopis] / Katarzyna Tomkowiak ; praca dyplomowa napisana na Podyplomowym Studium Polityki Regionalnej pod kierunkiem prof. dra hab. Ryszarda Sudzińskiego.
38.	Przedstawienie I edycji informatora pt.: "Źródła informacji regionalnej w bibliotekach publicznych województwa kujawsko-pomorskiego" : wrzesień 2008 [Dokument elektroniczny] / Grzegorz Barecki, Katarzyna Tomkowiak.
39.	Recepta na długie i radosne życie : Astrid Lindgren [spotkanie biblioteczne 30.09.2002 r.] / Katarzyna Tomkowiak. - Toruń : WBP-KK, Filia Nr 18, 2002.
40.	Ryszard Mariusz Skowroński (1935-2010) : bibliotekarz, bibliograf, członek i przewodniczący Zarządu Okręgu Stowarzyszenia Bibliotekarzy Polskich w Toruniu, popularyzator historii Kujaw i Pomorza / Katarzyna Tomkowiak.// W: Toruński Słownik Biograficzny. T. 8 / pod red. Krzysztofa Mikulskiego. - Toruń, 2019. - S. 215-221
41.	Siedziby i plany budowy Książnicy Miejskiej im. Mikołaja Kopernika w Toruniu : od gmachu przy ul. Wysokiej po bibliotekę przy ul. Słowackiego / Katarzyna Tomkowiak.// W: Miejsca dla kultury i rozrywek : idee, architektura, ludzie / redakcja naukowa: Katarzyna Kluczwajd, Michał Pszczółkowski.. - Toruń, 2019. - S. 37-66
42.	Staropolski wokabularz [Gra karciana] : gra karciana / Mateusz Pitulski, Przemysław Chudzik ; konsultacje historyczne: Katarzyna Tomkowiak ; redakcja: Beata Antczak-Sabala ; ilustracje: Bartłomiej Kordowski. - Toruń : Wojewódzka Biblioteka Publiczna - Książnica Kopernikańska, 2018.
43.	Stosunki Polski z Wielką Brytanią na forum Sejmu i Senatu 1919-1927 / Katarzyna Tomkowiak. - Toruń : Wydaw. A. Marszałek, 2003.
44.	Tworzenie i dystrybucja informacji regionalnej na przykładzie Wojewódzkiej Biblioteki Publicznej-Książnicy Kopernikańskiej w Toruniu [Dokument elektroniczny] / Katarzyna Tomkowiak ; Sekcja Informacji Regionalnej Książnicy Kopernikańskiej w Toruniu.
45.	Udział Zygmunta Mocarskiego w pracach rewindykacyjnych polskich zbiorów bibliotecznych z Rosji (1922-1923) / Katarzyna Tomkowiak.// Folia Toruniensia. - T. 18 (2018), s. 57-87
46.	Von der Schola Thorunensis bis zum I. Allgemeinbildenden Mikołaj-Kopernik-Lyzeum in Thor : ein Rückblick auf die 450-jährige Geschichte der Schule / Katarzyna Tomkowiak.// Der Westpreusse : Begegnungen mit einer europäischen Kulturregion. - Jg. 70 (2018), H. 6, s. 28-33
47.	W służbie książki i pomorskich bibliotek : 15 rocznica śmierci Alojzego Tujakowskiego (1914-1992), bibliotekarza, księgarza, pedagoga, działacza społecznego, Członka Honorowego Stowarzyszenia Bibliotekarzy Polskich / Katarzyna Tomkowiak.// Poradnik Bibliotekarza : miesięcznik Stowarzyszenia Bibliotekarzy Polskich. - 2007, nr 5, s. 38-39
48.	Wiesław Szlosowski (1953-2006) : pracownik Oficyny Drukarskiej Książnicy Miejskiej w Toruniu / Katarzyna Tomkowiak.// Folia Toruniensia. - T. 6 (2006), s. 113-114
49.	Źródła Informacji Regionalnej w bibliotekach publicznych województwa kujawsko-pomorskiego [Dokument elektroniczny] : informator wrzesień 2008 / [oprac. Katarzyna Tomkowiak, Grzegorz Barecki] ; Sekcja Informacji Regionalnej Książnicy Kopernikańskiej w Toruniu. - Toruń : Książnica Kopernikańska ; Stowarzyszenie Stowarzyszenie Bibliotekarzy Polskich. Okręg Kujawsko-Pomorski, [2008].
50.	Życie wśród książek : Alojzy Tujakowski (1914 - 1992) - księgarz, bibliotekarz, pedagog, działacz społeczny i samorządowy / Katarzyna Tomkowiak.// W: Alojzy Tujakowski : życie i działalność (1914-1992) : księga pamięci / pod red. Reginy Sakrajdy ; Stowarzyszenie Bibliotekarzy Polskich. Oddział w Toruniu.. - Toruń, 2008. - S. 11-78

Rozprawa "Biblioteki w Toruniu i Podgórzu w latach 1920-1939" jest pierwszym opracowaniem dotyczącym wszystkich bibliotek istniejących w Toruniu i Pogórzu w okresie międzywojennym.

Lewobrzeżny Podgórz stał się częścią Torunia w 1939 roku.

W monografii opisaną zarówno Książnicę Miejską jak i o wiele mniejsze placówki biblioteczne.

Wśród mniejszych bibliotek, opisanych w Rozdziale I monografii, znajdowały się:

• Biblioteka Towarzystwa Czytelni Ludowych i jej filie
• biblioteki wojskowe i policyjne
• biblioteki w więzieniu toruńskim
• biblioteki harcerskie
• biblioteki pedagogiczne, szkolne i uczniowskie
• wypożyczalnie - księgarnie
• biblioteki prywatne
• biblioteki kościelne i organizacji religijnych
• biblioteki mniejszości narodowych i wyznaniowych
• biblioteki świetlicowe
• biblioteki instytucji i towarzystw

Największą i najnowocześniejszą biblioteka w Toruniu i na całym Pomorzu była Książnica Miejska im. Kopernika w Toruniu, której poświecono Rozdział II monografii.

Autorka opisała biblioteki istniejące w Toruniu przed powstaniem Książnicy Miejskiej.

Scharakteryzowano tworzące jej zasób księgozbiory biblioteki gimnazjalnej, biblioteki radzieckiej, biblioteki Coppernicus-Verein für Wissenschaft und Kunst zu Thorn, biblioteki Towarzystwa Naukowego w Toruniu.

Opisano uregulowanie stosunków własnościowych księgozbioru Książnicy Miejskiej im. Kopernika.

Szczegółowo przedstawiono okoliczności powstania Książnicy Miejskiej 19 II 1923 roku.

Opisano siedzibę i lokale Książnicy.

Przybliżono sylwetkę Zygmunta Mocarskiego - dyrektora Książnicy Miejskiej w Latach 1923-1939.

Omówiono działalność Kuratorium Książnicy Miejskiej.

Przedstawiono pracowników Książnicy w okresie międzywojennym.

Scharakteryzowano zbiory biblioteki oraz proces ich gromadzenia, opracowywania i udostępniania.

Przedstawiono dane statystyczne dotyczące zbiorów Książnicy Miejskiej.

Rozdział III książki dotyczy udziału Zygmunta Mocarskiego w pracach Związku Bibliotekarzy Polskich oraz początków toruńskiej zawodowej organizacji bibliotekarzy.

Przybliżono okoliczności założenia pierwszej polskiej organizacji bibliotekarzy.

Scharakteryzowano udział Zygmunta Mocarskiego w Pracach Związku Bibliotekarzy w latach 1919-1923.

Opisano kontakty członków Kuratorium Książnicy Miejskiej w Toruniu z Bibliotekarzami Związku Bibliotekarzy Polskich w Poznaniu.

Omówiono rolę Zygmunta Mocarskiego w założeniu Poznańsko-Pomorskiego Koła Związku Bibliotekarzy Polskich w 1928 r.

W końcu przybliżono działalność bibliotekarzy z Torunia, działających w Kole Poznańsko-Pomorskim Związku Bibliotekarzy Polskich (1928-1939).

Zygmunt Mocarski - pierwszy dyrektor Książnicy Miejskiej w Toruniu

 

Ze zbiorów Książnicy Kopernikańskiej w Toruniu

Zygmunt Mocarski (1894-1941) był człowiekiem książki.

Książkom i Książnicy poświęcił całe swe życie.

Urodził się w Zalesiu (powiat Wyłkowyszki) na Wileńszczyźnie.

Ukończył prawo na Uniwersytecie w Petersburgu, jak życzyła sobie rodzina.

Ale studiował również równolegle księgoznawstwo i bibliotekoznawstwo.

Po odzyskaniu niepodległości pracował w Moskwie i Petersburgu w Komisji ds. Reewakuacyjnych i Specjalnych.

Zasługą Komisji było odzyskanie części polskich zbiorów bibliotecznych wywiezionych do Rosji w okresie zaborów.

Przełomowym wydarzeniem, w życiu Zygmunta Mocarskiego było objecie w 1923 roku funkcji nowo otwartej Książnicy Miejskiej im. Kopernika w Toruniu.

Uczynił on z Książnicy największą i najważniejszą bibliotekę na Pomorzu.

Dzięki jego zabiegom w 1927 roku Książnica otrzymała egzemplarz obowiązkowy wszystkich druków pomorskich.

Mocarski czynnie włączył się w życie naukowe i kulturalne Torunia.

W 1926 roku założył Towarzystwo Bibliofilów im. Lelewela, którego był prezesem do 1939 r.

 Przez cały okres międzywojenny pełnił również funkcję sekretarza Towarzystwa Naukowego w Toruniu.

Zygmunt Mocarski sam prowadził badania naukowe nad dziejami książki na Pomorzu, których owocem było wybitne dzieło "Książka w Toruniu do r. 1793".

Wielką pasją Zygmunta Mocarskiego było kolekcjonowanie książek.

Już w czasie studiów w Petersburgu poczynił swoje pierwsze zakupy.

 

Większość jego kolekcji ocalała i znajduje się dziś w Książnicy Kopernikańskiej w Toruniu (sygnatury Moc.1 - Moc. 1011)

Kolekcja Mocarskiego obejmuje przede wszystkim druki bibliograficzne, bibliologiczne i bibliotekoznawcze, katalogi antykwaryczne i księgarskie.

Zawiera także 87 bardzo cennych starodruków.

Swoją kolekcję oznaczył własnym ekslibrisem zaprojektowanym w 1921 roku przez rosyjskiego malarza i grafika Aleksieja Ilicza Krawczenkę (1889-1940).

W zbiorach Książnicy zachowało się także setki listów Mocarskiego.

 

Po wkroczeniu Niemców do Torunia we wrześniu 1939 roku znalazł się na liście skazanych na śmierć.

Został jednak zwolniony z aresztu dzięki interwencji pastora Reinholda Heuera - prezesa Coppernicus-Verein für Wissenschaft und Kunst in Thorn.

Wyjechał do Warszawy, gdzie zmarł i został pochowany.

Wszystkim zainteresowanym postacią Zygmunta Mocarskiego polecamy poświęcone jego osobie publikacje:

1. Tadeusz Mikulski, Zygmunt Mocarski, Toruń 1993
2. Urszula Paszkiewicz, Zygmunt Mocarski jako bibliofil, Toruń 1985
3. Urszula Paszkiewicz, Zygmunt Mocarski i Towarzystwo Bibliofilów im. Lelewela w Toruniu, Roczniki Biblioteczne, R: XXIV : 1980, z. 1, s. 349-375
4. Urszula Paszkiewicz, Zygmunt Mocarski : bibliograf, bibliotekarz, bibliolog, Studia o Książce, T. 7 : 1977, s. 151-208
5. Janina Przybyłowa, W służbie książki, s. 7-19 [W:] Zygmunt Mocarski, Toruń 1946
6. Stanisław Lisowski, Z lat studenckich : wspomnienia kolegi, s. 21-33 [W:] Zygmunt Mocarski, Toruń 1946
7. Emma Skobejko, Bibliografia, s. 35-52 [W:] Zygmunt Mocarski, Toruń 1946
8. Teresa Zbijewska, Działalność bibliofilska Zygmunta Mocarskiego, Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Nauki Humanistyczno-Społeczne, z. 39, Nauka o Książce, T. VI : 1970.
9. Janina Przybyłowa, W służbie książki, s. 7-19 [W:] Zygmunt Mocarski, Toruń 1946
10. Jerzy Kasprzyk, Zygmunt Mocarski jako historyk kultury polskiej, Rocznik Toruński, T. 2 : 1967, s, 105-114
11. Jerzy Kasprzyk, Zygmunt Mocarski (1894-1941), [W:] Działacze Towarzystwa Naukowego w Toruniu, Warszawa 1975, s. 281-307
12. Andrzej Bukowski, Mocarski Zygmunt (1894-1941), Polski Słownik Biograficzny, Tom XXI/3, z. 90, s. 493-495
13. Anna Zakrzewska, Tadeusz Zakrzewski, Mocarski Zygmunt (1894-1941), [W:] Toruński Słownik Biograficzny, T. 5, Toruń 2007, s. 136-140