 |
| Ze zbiorów Książnicy Kopernikańskiej w Toruniu |
Zygmunt Mocarski (1894-1941) był człowiekiem książki.
Książkom i Książnicy poświęcił całe swe życie.
Urodził się w Zalesiu (powiat Wyłkowyszki) na Wileńszczyźnie.
Ukończył prawo na Uniwersytecie w Petersburgu, jak życzyła sobie rodzina.
Ale studiował również równolegle księgoznawstwo i bibliotekoznawstwo.
Po odzyskaniu niepodległości pracował w Moskwie i Petersburgu w Komisji ds. Reewakuacyjnych i Specjalnych.
Zasługą Komisji było odzyskanie części polskich zbiorów bibliotecznych wywiezionych do Rosji w okresie zaborów.
Przełomowym wydarzeniem, w życiu Zygmunta Mocarskiego było objecie w 1923 roku funkcji nowo otwartej Książnicy Miejskiej im. Kopernika w Toruniu.
Uczynił on z Książnicy największą i najważniejszą bibliotekę na Pomorzu.
Dzięki jego zabiegom w 1927 roku Książnica otrzymała egzemplarz obowiązkowy wszystkich druków pomorskich.
Mocarski czynnie włączył się w życie naukowe i kulturalne Torunia.
W 1926 roku założył Towarzystwo Bibliofilów im. Lelewela, którego był prezesem do 1939 r.
Przez cały okres międzywojenny pełnił również funkcję sekretarza Towarzystwa Naukowego w Toruniu.
Zygmunt Mocarski sam prowadził badania naukowe nad dziejami książki na Pomorzu, których owocem było wybitne dzieło "Książka w Toruniu do r. 1793".
Wielką pasją Zygmunta Mocarskiego było kolekcjonowanie książek.
Już w czasie studiów w Petersburgu poczynił swoje pierwsze zakupy.
Większość jego kolekcji ocalała i znajduje się dziś w Książnicy Kopernikańskiej w Toruniu (sygnatury Moc.1 - Moc. 1011)
Kolekcja Mocarskiego obejmuje przede wszystkim druki bibliograficzne, bibliologiczne i bibliotekoznawcze, katalogi antykwaryczne i księgarskie.
Zawiera także 87 bardzo cennych starodruków.
Swoją kolekcję oznaczył własnym ekslibrisem zaprojektowanym w 1921 roku przez rosyjskiego malarza i grafika Aleksieja Ilicza Krawczenkę (1889-1940).
W zbiorach Książnicy zachowało się także setki listów Mocarskiego.
Po wkroczeniu Niemców do Torunia we wrześniu 1939 roku znalazł się na liście skazanych na śmierć.
Został jednak zwolniony z aresztu dzięki interwencji pastora Reinholda Heuera - prezesa Coppernicus-Verein für Wissenschaft und Kunst in Thorn.
Wyjechał do Warszawy, gdzie zmarł i został pochowany.
Wszystkim zainteresowanym postacią Zygmunta Mocarskiego polecamy poświęcone jego osobie publikacje:
- Tadeusz Mikulski, Zygmunt Mocarski, Toruń 1993
- Urszula Paszkiewicz, Zygmunt Mocarski jako bibliofil, Toruń 1985
- Urszula Paszkiewicz, Zygmunt Mocarski i Towarzystwo Bibliofilów im. Lelewela w Toruniu, Roczniki Biblioteczne, R: XXIV : 1980, z. 1, s. 349-375
- Urszula Paszkiewicz, Zygmunt Mocarski : bibliograf, bibliotekarz, bibliolog, Studia o Książce, T. 7 : 1977, s. 151-208
- Janina Przybyłowa, W służbie książki, s. 7-19 [W:] Zygmunt Mocarski, Toruń 1946
- Stanisław Lisowski, Z lat studenckich : wspomnienia kolegi, s. 21-33 [W:] Zygmunt Mocarski, Toruń 1946
- Emma Skobejko, Bibliografia, s. 35-52 [W:] Zygmunt Mocarski, Toruń 1946
- Teresa Zbijewska, Działalność bibliofilska Zygmunta Mocarskiego, Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Nauki Humanistyczno-Społeczne, z. 39, Nauka o Książce, T. VI : 1970.
- Janina Przybyłowa, W służbie książki, s. 7-19 [W:] Zygmunt Mocarski, Toruń 1946
- Jerzy Kasprzyk, Zygmunt Mocarski jako historyk kultury polskiej, Rocznik Toruński, T. 2 : 1967, s, 105-114
- Jerzy Kasprzyk, Zygmunt Mocarski (1894-1941), [W:] Działacze Towarzystwa Naukowego w Toruniu, Warszawa 1975, s. 281-307
- Andrzej Bukowski, Mocarski Zygmunt (1894-1941), Polski Słownik Biograficzny, Tom XXI/3, z. 90, s. 493-495
- Anna Zakrzewska, Tadeusz Zakrzewski, Mocarski Zygmunt (1894-1941), [W:] Toruński Słownik Biograficzny, T. 5, Toruń 2007, s. 136-140