Dział Informacyjno-Bibliograficzny Wojewódzkiej Biblioteki Publicznej - Książnicy Kopernikańskiej w Toruniu zaprasza Państwa do wysłuchania 13 odcinka naszego podcastu "Biblioteka Kujaw i Pomorza".
Podcast poświęcony jest najciekawszym książkom dotyczącym regionu kujawsko-pomorskiego. Dziś polecamy Państwu książkę „Bydgoszcz przemysłowa dawniej i dziś. Przemysł bydgoski jako produkt kulturalny i turystyczny".
Po raz pierwszy autorzy publikacji spojrzeli na przeszłość Bydgoszcz z perspektywy rozważań nad rozwojem przemysłowym miasta oraz z perspektywy możliwości promowania bydgoskiej kultury przemysłowej i sztuki inżynieryjnej.
Zbiór studiów jest pokłosiem konferencji popularnonaukowej zatytułowanej „Znaki – Bydgoszcz przemysłowa dawniej i dziś. Przemysł Bydgoszczy jako produkt kulturalny i turystyczny”.
Konferencja odbyła się w 2018 roku w Muzeum Wodociągów w Bydgoszczy.
Stanowiła element obchodów Roku Bydgoskiego Dziedzictwa Przemysłowego.
Jest to bardzo interesująca lektura, za sprawą połączenia dwunastu różnych studiów, które poświecone są kulturowemu dziedzictwu przemysłowej Bydgoszczy.
Okazuje się, że tereny pofabryczne świetnie nadają się do promocji miasta i mogą stanowić cenną atrakcję turystyczną.
Dzięki autorom szkiców patrzymy na przemysł bydgoski nie przez pryzmat wskaźników ekonomicznych i gospodarczych.
Architektoniczne zabytki pozostałe po licznych fabrykach stały się obecnie ważną częścią historycznej pamięci miasta i kulturowej tożsamości mieszkańców.
Przemysłowa przeszłość Bydgoszczy jest niezwykłą wartością wyróżniająca miasto na tle innych wielkich ośrodków miejskich w Polsce, pozwala promować gród nad Brdą i budować jego nową turystyczna markę.
TRANSKRYPCJA
Podcast
O książce: Bydgoszcz
przemysłowa dawniej i dziś.
Dzień dobry
Zapraszam Państwa do wysłuchania 13 odcinka podcastu
„Biblioteka Kujaw i Pomorza”, który poświęcony jest najciekawszym książkom
dotyczącym regionu kujawsko-pomorskiego.
Nazywam
się Grzegorz Barecki i jestem pracownikiem Działu
Informacyjno-Bibliograficznego Wojewódzkiej Biblioteki Publicznej – Książnicy
Kopernikańskiej w Toruniu.
Dział
ten zajmuje się między innymi:
· pieczą nad księgozbiorem regionalnym,
· udostępnianiem książek i czasopism z terenu Kujaw i Pomorza,
· udzielaniem informacji o naszym regionie.
W
Informatorium zgromadziliśmy kilka tysięcy książek i czasopism poświęconych
regionowi kujawsko-pomorskiemu.
Na dzisiejszym
spotkaniu chciałbym polecić Państwu książkę „Bydgoszcz przemysłowa dawniej i
dziś. Przemysł bydgoski jako produkt kulturalny i turystyczny.”
Jest to zbiór studiów pod redakcją Bartłomieja Bromberka (z
Muzeum Wodociagów w Bydgoszczy), Adama Kosteckiego (z Muzeum Wodociągów w
Bydgoszczy) oraz dr Sławomira Łanieckiego (z Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego
w Bydgoszczy).
Wydawcą książki w 2021 roku było Wydawnictwo Uczelniane
Uniwersytetu Techniczno-Przyrodniczego w Bydgoszczy (obecnie Politechnika
Bydgoska).
Druk publikacji dofinansowano ze środków Miejskich Wodociągów
i Kanalizacji w Bydgoszczy.
Po raz pierwszy autorzy publikacji spojrzeli na przeszłość
Bydgoszcz z perspektywy rozważań nad rozwojem przemysłowym miasta oraz z
perspektywy możliwości promowania bydgoskiej kultury przemysłowej i sztuki
inżynieryjnej.
Zbiór studiów jest pokłosiem konferencji
popularnonaukowej zatytułowanej „Znaki –
Bydgoszcz przemysłowa dawniej i dziś. Przemysł Bydgoszczy jako produkt
kulturalny i turystyczny”.
Konferencja odbyła się w 2018 roku w Muzeum Wodociągów w
Bydgoszczy.
Stanowiła element obchodów Roku Bydgoskiego Dziedzictwa
Przemysłowego.
Książka „Bydgoszcz
przemysłowa dawniej i dziś” składa się z dwunastu artykułów.
- Zbigniew Zyglewski – Kanał Bydgoski a śródlądowe drogi wodne na ziemiach polskich do 1945 roku
- Wojciech Tomasik – Co kolej zmieniła w Bydgoszczy?
- Katarzyna Grysińska-Jarmuła – Wystawy jako element aktywności gospodarczej XIX-wiecznej Bydgoszczy
- Arkadiusz Kaliński – Od Centralnej Szkoły Mechaników Lotniczych do Wojskowych Zakładów Lotniczych. Tradycje i współczesność szkolnictwa i przemysłu lotniczego w Bydgoszczy w latach 1920-2019
- Andrzej Damian Borsuk – Tajemnica ukryta w bydgoskiej puszczy. Historia powstania DAG Fabrik Bromberg
- Sławomir Kamosiński – Przemysłowa Bydgoszcz w latach 1945-1989
- Ryszard Chodyna – Fotonowska Bydgoszcz
- Bogna Derkowska-Kostkowska – Miejsce przemysłu w przestrzeni urbanistyczno-architektonicznej Bydgoszczy
- Agnieszka Wysocka – Wille i kamienice bydgoskich przemysłowców – koncepcja miejskiego szlaku kulturowego
- Bartłomiej Bromberek – Działalność kulturalna w obiekcie poprzemysłowym na przykładzie Muzeum Wodociągów w Bydgoszczy – zarys problematyki
- Adam Kosecki – Rola bydgoskich obiektów poprzemysłowych w odtwórstwie historycznym
- Tomasz Sypniewski – Wybrane życiorysy osób kierujących bydgoskimi wodociągami
Prof. Zbigniew
Zyglewski z Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego jest autorem obszernego artykułu
„Kanał Bydgoski a śródlądowe drogi wodne na ziemiach polskich do 1945 roku”.
Kanał Bydgoski został zbudowany w latach 1773-1774.
Połączył on Wisłą i Odrę poprzez Noteć i Brdę.
Od początku odgrywał istotną rolę jako droga wodna łącząca
środkowe Niemcy i Śląsk z dorzeczem Wisły.
Od końca lat 30. do końca XIX wieku żegluga kanałem miała
duży wpływ na rozwój Bydgoszczy, przemysłu drzewnego i młynarskiego.
Ciągle rosła wielkość spławu drewna do Niemiec, z czym
wiązała się modernizacja całej drogi wodnej Odra-Wisła.
Po 1920 roku nastąpiło zerwanie więzi gospodarczych z
Niemcami i zmniejszenie się roli Kanału Bydgoskiego w transporcie.
W okresie międzywojennym Polacy projektowali Kanał Węglowy
łączący Śląsk z Bałtykiem, który miał przechodzić przez Bydgoszcz.
Próbowano też rozwinąć Kanał Górnonotecki, łącząc go z
Poznaniem przez Wartę i Gopło.
W czasie II wojny światowej Niemcy projektowali budowę
nowego wielkiego Kanału Bydgoskiego, łączącego Niemcy i Ukrainę.
Profesor Wojciech
Tomasik z Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego jest autorem artykułu „Co kolej
zmieniła w Bydgoszczy?”
Najdonioślejszą zmianą kulturową, jaką spowodował dla
bydgoszczan rozwój transportu kolejowego była standaryzacja czasu.
Gdy w lipcu 1851 roku rozpoczęło się normalne kursowanie
pociągów z Bydgoszczy do Szczecina, to miasto zaczęło używać nowoczesnych systemów
mierzenia czasu.
Zegary kolejowe zastąpiły zegary słoneczne.
Do organizacji życia
miejskiego długo wykorzystywano czas lokalny, był to najpierw tzw. prawdziwy
czas słoneczny, a później średni czas słoneczny.
Od połowy XIX w. bydgoski „zegar normalny” regulowany był na
podstawie średniego słonecznego czasu berlińskiego.
Ten sam czas berliński stosowany był w mieście do operacji
kolejowych.
W czerwcu 1891 roku kolejowy czas berliński zastąpiony
został czasem środkowoeuropejskim, który odpowiadał średniemu czasowi
słonecznemu 15. południka.
W 1893 roku czas środkowoeuropejski stał się oficjalną miarą
czasu na terenie całego Cesarstwa Niemieckiego.
Dr Katarzyna
Grysińska-Jarmuła z Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego jest autorką artykułu
„Wystawy jako element aktywności gospodarczej XIX-wiecznej Bydgoszczy”.
Od czasu sukcesu pierwszej ogólnoświatowej wystawy
gospodarczej w Londynie w 1851 roku ruch wystawienniczy stał się stałym
elementem życia gospodarczego Europy.
Bydgoszcz bardzo aktywnie włączyła się do organizacji u
siebie wystaw w 1855, 1866, 1888, 1902, 1904 i 1910 roku.
Wystawy miały różne profile – przemysłowy, rzemieślniczy,
rolniczy, a nawet sanitarny.
Były organizowane przez niemieckie środowiska gospodarcze,
aczkolwiek otwarte dla Polaków.
Jednak ostatnia wystawa w 1910 roku była wyłącznie dziełem
polskim.
Przemysłowcy bydgoscy potwierdzili tym samym swoją ważną
rolę w rozwoju gospodarczym Wielkopolski.
Wystawy organizowane w Bydgoszczy były wizytówką miasta.
Dr Arkadiusz Kaliński
z Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy jest autorem artykułu „Od
Centralnej Szkoły Mechaników Lotniczych do Wojskowych Zakładów Lotniczych.
Tradycje i współczesność szkolnictwa i przemysłu lotniczego w Bydgoszczy w latach
1920-2019”
Bydgoszcz od wielu lat jest ośrodkiem lotniczym, skupiającym
zarówno miejsce szkolenia kadr technicznych, jak i będącym centrum remontowo-przemysłowym.
W okresie międzywojennym kadry techniczne dla lotnictwa
kształcono w Centralnej Szkole Mechaników Lotniczych, w Szkole Podoficerów
Lotnictwa dla Małoletnich, oraz w Szkole Podchorążych Lotnictwa – Grupa
Techniczna.
Poza tym w latach 1926-1931 przy Państwowej Szkole
Przemysłowej działała Cywilna Szkoła Mechaników Lotniczych.
Po wojnie w 817. Polowych Warsztatach Remontowych, a
następnie w Lotniczych Warsztatach nr 2 wykonywano szeroki wachlarz remontów i
przeglądów techniki lotniczej.
Od końca lat 50-tych w Bydgoszczy rozpoczęto remonty
samolotów z napędem odrzutowym.
W Wojskowych Zakładach Lotniczych nr 2 remontowano samoloty Su-22 i MiG-29.
Współcześnie rozpoczęto współpracę z Siłami Powietrznymi w
celu wykonywania remontów samolotów F-16.
Andrzej Damian Borsuk
z Muzeum Okręgowego w Bydgoszczy jest autorem artykułu „Tajemnica ukryta w
bydgoskiej puszczy – historia powstania DAG Fabrik Bromberg”.
Po zajęciu Bydgoszczy w 1939 roku Niemcy postanowili tu
stworzyć jedną z największych fabryk produkcji materiałów wybuchowych w
Europie.
Wybudowany w kilka lat gigant, jakim była DAG Fabrik
Bromberg, dostarczał armii niemieckiej niezbędnych materiałów wybuchowych.
Produkcja trwała do stycznia 1945 r.
Dyskusyjne pozostaje ustalenie przyczyny wzniesienia przez
Niemców fabryki akurat w Bydgoszczy, na polskim terenie i w okolicy polskiego
miasta.
Autor wylicza wiele powodów, które mogły zadecydować o
powstaniu fabryki w tym miejscu.
Są wśród nich lesisty teren umożliwiający maskowanie, dostęp
do wody i rzeki, oraz do linii kolejowej, dostęp do taniej, niewolniczej siły
roboczej,
Nie można pominąć czynników politycznych (dążenie do
zniemczenia Bydgoszczy) oraz militarnych (bliskość do frontu wschodniego).
Profesor Sławomir
Kamosiński z Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego jest autorem artykułu
„Przemysłowa Bydgoszcz w latach 1945-1989”.
W artykule omówiono początki przemysłu w Bydgoszczy, zmianę
własnościową, jaka dokonała się po 1945 roku, strukturę gałęziową i branżową
przemysłu w okresie PRL, najważniejsze bydgoskie marki przemysłowe i handlowe.
Autor zwrócił uwagę na wykształcony w XIX w. i utrwalony w
latach Polski Ludowej przemysłowy charakter Bydgoszczy.
Wyróżniającą się grupą mieszkańców byli robotnicy
przemysłowi.
W Bydgoszczy wzmacniano te branże wytwórcze, które
produkowały artykuły bezpośredniej, indywidualnej konsumpcji.
Do słynnych bydgoskich marek należały: Romet, Foton, Eltra,
Bydgoskie Fabryki Mebli, Kobra.
Ryszard Chodyna jest
autorem artykułu „Fotonowska Bydgoszcz”.
Artykuł poświęcony jest bydgoskiemu przemysłowi
fotochemicznemu, którego prekursorem był Marian Dziatkiewicz – założyciel
przedwojennej fabryki Alfa.
Po wojnie właściciel został wypędzony do Wrocławia, a firmę
upaństwowiono pod nazwą Bydgoskich Zakładów Fotochemicznych Foton.
Zakład działał do 2009 roku.
Przysłużył się polskiej fotografii, poligrafii i radiologii.
W artykule autor zawarł własne wspomnienia i doświadczenia,
jakie zbierał podczas pracy w Fotonie w latach 1976-1990.
Szacunek autora do marki Foton był impulsem do utworzenia
Muzeum Fotografii przy Wyższej Szkole Gospodarki w Bydgoszczy, którego jest
pomysłodawcą i założycielem.
Bogna
Derkowska-Kostkowska z Kujawsko-Pomorskiego Centrum Kultury w Bydgoszczy jest
autorką artykułu „Miejsce przemysłu w przestrzeni
urbanistyczno-architektonicznej Bydgoszczy”.
W artykule podjęto zagadnienie kształtowania się układu
urbanistycznego Bydgoszczy w XIX wieku, kiedy miasto przezywało okres szybkiej
industrializacji.
Zwrócono uwagę na kształtowanie się zabudowy
architektonicznej w relacji z funkcjami fabrycznymi.
Wskazano na rozlokowanie rozmaitych zakładów w przestrzeni
miasta.
Ukazano sposoby zagospodarowania nieruchomości , na których
działały fabryki.
Zaprezentowano proces industrializacji i jego oddziaływanie na krajobraz
architektoniczny Bydgoszczy poprzez pryzmat wybranych przedsiębiorstw.
Dr Agnieszka Wysocka
z Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego i Kujawsko-Pomorskiego Centrum Kultury w
Bydgoszczy jest autorką artykułu „Wille i kamienice bydgoskich przemysłowców –
koncepcja miejskiego szlaku kulturowego”.
Bydgoszcz zachowała wiele śladów swej przemysłowej
przeszłości.
Elementem wyróżniającym się w krajobrazie miasta są budynki
reprezentacyjne – wille, kamienice, domy położone na terenie kompleksów
fabrycznych.
Są one wizytówkami fabryk i ich właścicieli.
Stanowią wartościowe przykłady stylistyki architektonicznej
przełomu XIX i XX wieku.
W artykule przedstawiono koncepcję połączenia tych miejsc w
dwa szlaki turystyczne.
Autorka wytypowała dwadzieścia willi, domów i kamienic,
opisała ich funkcje pierwotną i obecną, przedstawiła stan zachowania oraz
możliwość dostępu do obiektów.
Bartłomiej Bromberek
z Muzeum Wodociągów w Bydgoszczy jest autorem artykułu „Działalność kulturalna
w obiekcie poprzemysłowym na przykładzie Muzeum Wodociągów w Bydgoszczy – zarys
problematyki”.
Początki nowoczesnego systemu wodociągowego w Bydgoszczy
sięgają końca XIX w.
W 1881 r. Magistrat powołał Komisję ds. Budowy Wodociągów,
która zaproponowała umiejscowienie miejskiego ujęcia wody w Lesie Gdańskim.
Powstał tu kompleks budynków hali pomp, studni zbiorczej
oraz domu mieszkalnego.
Na Szwederowie stanęła wieża ciśnień.
System zaopatrywania w wodę zaczął działać w 1900 r.
W 2012 r. powstało Muzeum Wodociągów utworzone przez spółkę
Miejskie Wodociągi i Kanalizacja w Bydgoszczy, mieszczące się w zabytkowych
budynkach.
Kolekcja muzealna liczy 1800 eksponatów.
Adam Kosecki z Muzeum
Wodociągów w Bydgoszczy jest autorem artykułu „Rola bydgoskich obiektów
poprzemysłowych w odtwórstwie historycznym”.
Obecnie w Polsce idea ruchu odtwórstwa historycznego cieszy
się wielkim zainteresowaniem.
W Bydgoszczy inscenizacje historyczne odbywają się z reguły
w otwartej przestrzeni, takiej jak parki, skwery, place, planty nadrzeczne.
Autor zwrócił jednak uwagę na obiekty poprzemysłowe, które
są wykorzystywane jako przestrzeń inscenizacji historycznych.
Ich walorem jest fakt, że stanowią oryginalną scenografię i
historyczne tło odtwarzanych wydarzeń.
Takimi obiektami są hala produkcyjna fabryki Makrum, wieża
ciśnień przy ul. Filareckiej, pozostałości DAG Fabrik Bromberg (funkcjonujące
od 2011 r. jako Exploseum w ramach Muzeum Okręgowego w Bydgoszczy).
Dr Tomasz Sypniewski
z Kujawsko-Pomorskiej Szkoły Wyższej oraz Muzeum Wodociągów w Bydgoszczy jest
autorem artykułu „Wybrane życiorysy osób kierujących bydgoskimi wodociągami”.
Artykuł poświęcony jest ludziom, którzy swoja inicjatywą,
kreatywnością i zaangażowaniem przyczynili się do powstania i rozwoju systemu
wodno-kanalizacyjnego w Bydgoszczy.
Spośród kilkunastu
osób kierujących od 1900 r. bydgoskimi wodociągami autor przybliżył sylwetki
sześciu postaci.
- Heinrich Rudolf Eduard
Metzger (kierował bydgoskimi wodociągami w latach 1900-1919)
- Paul Karl Reinhold Schade
(kierował bydgoskimi wodociągami w roku 1921)
- Edward Tubielewicz
(kierował bydgoskimi wodociągami w latach 1922-1939 i 1945-1951)
- Czesław Lewiński (kierował
bydgoskimi wodociągami w latach 1951-1954)
- Władysław Pietrzyk
(kierował bydgoskimi wodociągami w latach 1954-1956)
- Stanisław Drzewiecki
(kieruje bydgoskimi wodociągami i kanalizacją od 1999 r.)
Bardzo polecam
lekturę książki „Bydgoszcz przemysłowa dawniej i dziś. Przemysł bydgoski jako
produkt kulturalny i turystyczny”.
Jest to bardzo interesująca lektura, za sprawą połączenia
dwunastu różnych studiów, które poświecone są kulturowemu dziedzictwu
przemysłowej Bydgoszczy.
Okazuje się, że tereny pofabryczne świetnie nadają się do
promocji miasta i mogą stanowić cenną atrakcję turystyczną.
Dzięki autorom szkiców patrzymy na przemysł bydgoski nie
przez pryzmat wskaźników ekonomicznych i gospodarczych.
Architektoniczne zabytki pozostałe po licznych fabrykach
stały się obecnie ważną częścią historycznej pamięci miasta i kulturowej
tożsamości mieszkańców.
Przemysłowa przeszłość Bydgoszczy jest niezwykłą wartością
wyróżniająca miasto na tle innych wielkich ośrodków miejskich w Polsce, pozwala
promować gród nad Brdą i budować jego nową turystyczna markę.
Był to kolejny odcinek cyklu
„Biblioteka Kujaw i Pomorza”, w którym prezentuję najciekawsze książki związane
z naszym regionem.
Wszystkie
one są dostępne w Dziale Informacyjno-Bibliograficznym Książnicy
Kopernikańskiej w Toruniu przy ul. Słowackiego 8.
Dziękuję
za uwagę i pozdrawiam serdecznie.
