Wiktor Kulerski (1865-1935) - wydawca "Gazety Grudziądzkiej"

 

Wiktor Kulerski - fotografia
W: Karol Rzepecki, Pobudka wyborcza, Poznań 1907, s. 146

Wiktor Kulerski urodził się w 1865 roku w Grucie pod Grudziądzem.

Jego ojciec był nauczycielem w Radzyniu Chełmińskim, który z racji wykonywanego zawodu na państwowej posadzie ulegał germanizacji.

W 1883 roku Wiktor Kulerski został wydalony z Seminarium Nauczycielskiego w Grudziądzu za udział w uroczystości poświęconej zwycięstwu Jana III Sobieskiego pod Wiedniem.

[spacer height="20px"]

Pracował jako guwerner w domach ziemiaństwa pomorskiego.

Studia zakończył eksternistycznie.

Nie chcąc pracować jako nauczyciel w niemieckiej szkole - otworzył w Sopocie pensjonat.

Poświęcił się też działalności społecznej i narodowej, zakładał polskie towarzystwa ludowe i oświatowe, wygłaszał wykłady z literatury i historii zakładał polskie szkółki, pisał do gazet.

1 października 1894 roku kazał się pierwszy numer "Gazety Grudziądzkiej".

Już w pierwszym roku jej działalności został skazany na 3 miesiące wiezienia za obrazę pruskiej administracji.

W sumie władze pruskie wytoczyły "Gazecie Grudziądzkiej" aż 87 procesów.

Najczęściej pozywany był redaktor Bolesław Sobiechowski - 18 razy w I instancji tylko w latach 1900 - 1901.

Skazany został łącznie na karę 1240 marek grzywny oraz 1 rok, 5 miesięcy i dwa tygodnie więzienia.

Wiktor Kulerski zyskał dużą popularność w społeczeństwie, co przyniosło mu przydomek "Hetmana Ludu" i wybór na posła w niemieckim parlamencie od 1903 do 1911 roku.

Jednak jego ludowa kandydatura spotkała się z gwałtowną krytyką ze strony innych działaczy narodowych, wywodzących się tradycyjnie z kręgów ziemiaństwa.

Gazeta Grudziądzka
Sygnatura M 526, M 1025-1028

Stały wzrost sprzedaży "Gazety Grudziądzkiej" pozwolił Wiktorowi Kulerskiemu kupić w 1910 roku 34 morgowe gospodarstwo w Tuszewie pod Grudziądzem.

Tu wybudował "Zakłady Graficzne i Wydawnicze Wiktora Kulerskiego ", które otworzył uroczyście w 1913 roku.

Składały się one kilku budynków.

Pierwszy mieścił administracje i redakcję, w  drugim znajdowały się dwie hale maszyn. trzeci budynek stanowił elektrownię zakładową, dalej znajdowały się magazyny.

Drukarnia miała również własną bocznicę kolejową.

Zakłady Kulerskiego zatrudniały ponad 100 osób.

Wprowadził 8-godzinny dzień pracy, urlopy wypoczynkowe, obiady, łazienki, bibliotekę, wycieczki dla pracowników.

Najważniejszą pozycją wydawniczą Zakładów Kulerskiego była oczywiście "Gazeta Grudziądzka", której nakład osiągnął w 1914 roku ponad 128 000 egzemplarzy.

To trzeci wynik spośród wszystkich gazet (również niemieckich) wydawanych w Cesarstwie Niemieckim.

Wśród gazet polskich "Gazeta Grudziądzka" miała największy nakład w skali całego świata.

W tym czasie nakłady "Gazety Toruńskiej" i "Dziennika Poznańskiego" sięgały zaledwie 3000 egzemplarzy.

To ewenement zważywszy na fakt, że tylko 11 % mieszkańców Grudziądza było wówczas Polakami, a samo miasto miało około 24 tys. mieszkańców.

Okazuje się, ze 50 % nakładu gazety sprzedawano w Nadrenii i Westfalii.

"Gazeta Grudziądzka" wychodziła trzy razy w tygodniu (we wtorki, czwartki, soboty).

Wiktor Kulerski kierował swoja gazetę do ludu, nie do ziemiaństwa, kupców czy fabrykantów.

"Gazeta Grudziądzka" wypłacała zapomogi wdowom i sierotom po zmarłych czytelnikach (abonentach).

Bardzo często ukazywały się również bezpłatne dodatki do gazety:
- "Gość Świąteczny"
- "Przyjaciel Dziatwy"
- "Dodatek rolniczo-przemysłowy"
- "Gospodarz"
- "Robotnik"
- "Śmiech"
- "Dobra Gospodyni"

Każdy z abonentów dostawał tez co roku bezpłatny "Kalendarz Mariański"  - kolorowany i ilustrowany.

Wydawnictwo "Gazety Grudziądzkiej" drukowało również książki.

Także one były bezpłatnie rozsyłane do abonentów.

Okazuje się, że drukarnia Wiktora Kulerskiego wydawała w latach 1894-1939 blisko 300 tytułów książek, broszur i innych publikacji.

Były wśród nich kalendarze, śpiewniki, powieści, modlitewniki, przewodniki, elementarze, listowniki, dramaty, podręczniki, książki historyczne, legendy, czytanki dla dzieci, bajki, poradniki medyczne, domowe i prawne, kolorowe obrazki.

Trafiały one do czytelników w gigantycznych nakładach sięgających kilkudziesięciu tysięcy egzemplarzy.

Rozesłano bezpłatnie 500 tys. egzemplarzy kalendarzy, 700 tys. egzemplarzy książek, 900 tys. kolorowych obrazków.

"Gazeta Grudziądzka" największy rozkwit przezywała tuż przed wybuchem I wojny światowej.

W okresie międzywojennym szykany władz sanacyjnych i wielki kryzys gospodarczy stopniowo doprowadziły do jej upadku.

Wiktor Kulerski tradycyjnie sprzyjał bowiem Polskiemu Stronnictw Ludowemu "Piast" - z jego ramienia w latach 1928-1935 zasiadał w Senacie.

W latach1920-1921 Wiktor Kulerski z ramienia Międzynarodowej Komisji Granicznej, zaangażował się w wytyczenie granicy między Pomorzem a Niemcami.

Dzięki niemu przekazano Polsce most na Wiśle w Opaleniu koło Kwidzyna.

Most został w 1928 roku przeniesiony do Torunia i do dziś służy jego mieszkańcom.

Wiktor Kulerski zmarł w 1935 roku, a kierownictwo Zakładów Graficznych objął po nim jego syn Witold Kulerski.

W 1939 roku "Gazeta Grudziądzka" przestała ukazywać się w Grudziądzu.

Została przeniesiona do Poznania, gdzie wychodziła pod tytułem "Gazeta Ludowa dawniej Gazeta Grudziądzka".

W 1945 roku Niemcy podczas wycofywania się z Grudziądza wysadzili Zakłady Wiktora Kulerskiego w powietrze.

W Książnicy Kopernikańskiej w Toruniu dostępne są niemal wszystkie roczniki "Gazety Grudziądzkiej".

Niestety nie mamy egzemplarzy z lat 1894-1896.

Egzemplarze z lat 1897-1916 udostępnia się tylko na mikrofilmie.

Został on sporządzony na podstawie oryginalnych egzemplarzy z Lwowskiej Biblioteki Naukowej im. Wasyla Stefanyka.

W Książnicy zachowały się papierowe egzemplarze z lat 1915-1919, 1921-1922, 1924-1939.

Poniżej link do "Gazety Grudziądzkiej" w Kujawsko-Pomorskiej Bibliotece Cyfrowej:

http://kpbc.umk.pl/dlibra/publication?id=47641

Również Zakład Narodowy im. Ossolińskich we Wrocławiu posiada w swoich zasobach cyfrowych zeskanowane roczniki "Gazety Grudziądzkiej":

https://katalogi.ossolineum.pl/

POLECANA LITERATURA

Ryszard Bogdan Kucharczyk

Z kart historii Zakładów Graficznych i Wydawniczych Wiktora Kulerskiego w Grudziądzu 1894-1939 : "Dzieje Narodu Polskiego w obrazach" 

Grudziądz 2020

Sygnatura SIRr XXXVe/45

Teresa Astramowicz-Leyk

Od idei pracy organicznej do społeczeństwa obywatelskiego : przekaz międzypokoleniowy na przykładzie rodu Kulerskich  

Olsztyn 2013

SIRr IIIB/Kulerscy

Grażyna Gzella

Procesy prasowe redaktorów "Gazety Grudziądzkiej" w latach 1894-1914

Toruń 2010

Sygnatura SIRr XXXVd/34

Tomasz Krzemiński

Polityk dwóch epok
Wiktor Kulerski

Toruń 2008

Sygnatura SIRr IIIB/Kulerski

Janusz Hinz, Stanisław Poręba

Bibliografia wydawnictw zwartych opublikowanych przez „Gazetę Grudziądzką” Wiktora Kulerskiego w Grudziądzu

Grudziądz 2006

Sygnatura SIRr I/46

 

Teresa Astramowicz-Leyk

Wiktor Kulerski (1865-1935)
Polityk - wydawca - dziennikarz

Toruń 2006

Sygnatura SIRr IIIB/Kulerski

Teresa Perkowska

Zakłady Graficzne Wiktora Kulerskiego w Grudziądzu i ich działalność wydawnicza : (1894-1939)

Roczniki Biblioteczne. Z. 3-4 : 1965

s. 273-363

SIRr   XXXVe/22

 

Tadeusz Cieślak

"Gazeta Grudziądzka" (1894-1918), fenomen wydawniczy

Studia i materiały do dziejów Wielkopolski i Pomorza. T. 3 z. 2.

s. 175-188

Sygnatura SIRr II/17t.3z.2

  

Aleksander Markwicz

Życie Pomorza.
Królewskie miasto Grudziądz.

Grudziądz 1920

 

30 lat Gazety Grudziądzkiej

Grudziądz 1924

Kto zdobył dla Polski most ongi opaleński a dziś toruński ?

Grudziądz  1934

 Wiktor Kulerski

Z moich wspomnień. Dlaczego założyłem "Gazetę Grudziądzką", jakie jej były cele?
s. 19-24

W: Księga Pamiątkowa Dziesięciolecia Pomorza

Toruń 1930

 

Kalendarz Jubileuszowy 30-lecia Gazety Grudziądzkiej na rok 1925

Grudziądz 1924

Sygnatura MAG 8751

 

W 100-lecie "Gazety Grudziądzkiej" (1894-1994)

Grudziądz 1994

Sygnatura SIRr XXXVd/16

Zawartość:

 

• Zbigniew Walczak, W 100-lecie założenia "Gazety Grudziądzkiej"
• Regina Potęga-Magdziarz, Ważniejsze książki i broszury wydane przez Wiktora Kulerskiego
• Stanisław Poręba, Redaktorzy i współpracownicy "Gazety Grudziądzkiej" (1894-1939)
• Henryk Bierut, Jak uczczono Wiktora Kulerskiego w Grudziądzu
• Eugeniusz Chmielewski, Drukarnie i Zakłady Graficzne Wiktora Kulerskiego
• Tadeusz Rauchfleisz, Z dziejów Księgarni Wysyłkowej Wiktora Kulerskiego w Grudziądzu
• Henryk Stopikowski, Działalność Wiktora Kulerskiego na polu krajoznawstwa

Kto zdobył dla Polski most ongi opaleński a dziś toruński?

Kto zdobył dla Polski most ongi opaleński a dziś toruński ?

Odbitka z Gazety Grudziądzkiej
Redaktor odpowiedzialny Lucjan Głodkowski

Grudziądz 1934

Sygnatura MAG 21302

Foto: Kujawsko-Pomorska Biblioteka Cyfrowa
https://kpbc.umk.pl/dlibra/publication/68806

Wiktor Kulerski (1865-1935) był wieloletnim wydawcą "Gazety Grudziądzkiej", która w okresie zaboru pruskiego ukazywała się w nakładzie 128.000 egzemplarzy i była trzecim największym dziennikiem w Rzeszy.


W latach 1920-1921 Wiktor Kulerski z ramienia Międzynarodowej Komisji Granicznej, zaangażował się w wytyczenie granicy między Pomorzem a Niemcami.

Dzięki niemu przekazano Polsce most na Wiśle w miejscowości Opalenie naprzeciwko Kwidzyna.

Most został w 1928 roku przeniesiony do Torunia i do dziś służy jego mieszkańcom.

Przy jego budowie zginęło jednak ośmiu robotników.

O tym okresie działalności Wiktora Kulerskiego opowiada niewielka broszura z 1934 roku.

W 1934 roku most w Toruniu oddano do użytku, zapominając jednak o uhonorowaniu zasług Wiktora Kulerskiego.

Oczywiście celem Wiktora Kulerskiego nie było zabranie mostu z Opalenii i przeniesienie go do Torunia - ten pomysł wyszedł z gabinetu wojewody pomorskiego Wiktora Lamota dopiero w 1928 roku.

Działając w Międzynarodowej Komisji Granicznej w 1920 i 1921 roku Wiktor Kulerski walczył o jak najkorzystniejszy dla Polski przebieg granicy z Niemcami.

Most w Opaleniach miał duże znaczenie strategiczne, jednak pod warunkiem posiadania również przyczółka mostowego.

Foto: Kujawsko-Pomorska Biblioteka Cyfrowa
https://kpbc.umk.pl/dlibra/publication/68806

Traktat Wersalski prowadził granicę przez środek Wisły, czyniąc ją bezużyteczną dla Polski.

Międzynarodowa Komisja Graniczna Północno-Zachodnia i Zachodnia liczyła sześciu członków z Francji, Anglii, Włoch, Japonii, Polski i Niemiec.

W razie równości głosów decydował przedstawiciel Wielkiej Brytanii.

Wnioski polskie popierał przedstawiciel Francji pułkownik Gardan.

Wiktorowi Kulerskiemu udało się zdobyć przyjaźń Włocha pułkownika Toniniego.

Komisarz angielski pułkownik Boger brał za to stronę Niemiec, jednak i jego przychylność udało zdobyć się Kulerskiemu po odbyciu twardej, męskiej rozmowy.

Dzięki temu stała się rzecz niemożliwa - cały nurt Wisły znalazł się w granicach Polski, co umożliwiło otwarcie rzeki dla swobodnej polskiej żeglugi.

Przy okazji Polsce przypadł również cały most w Opaleniach.

Odwiedzając Opalenie (pow. tczewski) i Grabówko (pow. kwidzyński) jeszcze dziś można oglądać stojące w Wiśle olbrzymie filary rozebranego mostu.

Eugeniusz Chmielewski - Zakłady Graficzne i Wydawnicze Wiktora Kulerskiego

 

Eugeniusz Chmielewski

Zakłady Graficzne i Wydawnicze Wiktora Kulerskiego

Wydawcy:
Koło Miłośników Dziejów Grudziądza
Urząd Miejski w Grudziądzu

Grudziądz 2004

Sygnatura SIRr  XXXVd/39d

Koło Miłośników Dziejów Grudziądza działa przy Klubie "Centrum" Spółdzielni Mieszkaniowej.

Członkowie Koła postanowili uczcić 110 rocznicę powstania Gazety Grudziądzkiej w 1894 roku wydając serię jubileuszowych publikacji.

Tomik 1  - Ignacy Żniński (1868 - 1931) : zarys życia i działalności / Stanisław Poręba

Tomik 2 - Program Katolicko-Polskiej Partii Ludowej w Grudziądzu (z 31 grudnia 1912 r.) / do druku podali: Stanisław Poręba i Tadeusz Rauchfleisz

Tomik 3 - Wspomnienia o Wiktorze Kulerskim / Władysław Berkan

Tomik 4 - Gazeta Grudziądzka" (1894-1939) i jej dodatki. Słownik / Stanisław Poręba

Tomik 5 - Z moich wspomnień. Cz. 1. Przed 50-ciu laty / Wiktor Kulerski

Tomik 6 - "Gazeta Grudziądzka" a walka o język polski w zaborze pruskim / Zenona Jabłońska

Tomik 7 - Literatura piękna w "Gazecie Grudziądzkiej: / Zenona Jabłońska

Tomik 8 - Zakłady Graficzne i Wydawnicze Wiktora Kulerskiego / Eugeniusz Chmielewski

Tomik 9 - Z moich wspomnień. Cz. 2. Dlaczego założyłem "Gazetę Grudziądzką"/ Wiktor Kulerski

Tomik 10 - "Gazeta Grudziądzka" (1894-1939) : calendarium / Stanisław Poręba

Tomik 11 - W kręgu "Gazety Grudziądzkiej" (1894-1939) : artykuły, szkice, notatki / Stanisław Poręba

Tomik 12 - Miasto Grudziądz : druk reklamowo-informacyjny z 1929 r. / redaktor: Tadeusz Rauchfleisz

Opracowanie autorstwa Eugeniusza Chmielewskiego stanowi zarys dziejów Zakładów Graficznych i Wydawniczych Wiktora Kulerskiego.

W 1984 roku założył on swoja pierwszą niewielką drukarnię w Grudziądzu przy ówczesnym Rynku Zbożowym 7, w pomieszczeniu magazynowym wynajmowanym od stolarza.

Ilość abonentów "Gazety Grudziądzkiej" wynosiła w 1913 roku 128258 osób.

Zakłady zatrudniały przeszło 100 pracowników.

Osiągnięty sukces zaowocował budową wielkich zakładów wydawniczych w Tuszewie, które otwarto w 1913 roku.

Prześladowanie ze strony władz sanacyjnych doprowadziły do upadku wydawnictwa w 1938 roku.

W 1945 roku wszystkie zabudowania drukarni zostały zniszczone.

30 lat Gazety Grudziądzkiej

 

30 lat Gazety Grudziądzkiej

Wydawca: Gazeta Grudziądzka

Grudziądz 1924

Sygnatura SIRr XXXVd/13

W beznadziejnej dla Polski chwili, gdy pruski hakatyzm deptał polski naród Wiktor Kulerski utworzył w 1894 roku w Grudziądzu dziennik "Gazeta Grudziądzka".

W jubileusz tego wydarzenia opublikowano bogato ilustrowane okolicznościowe wydawnictwo, przypominające  przebieg walki dziennikarzy "Gazety Grudziądzkiej" o odrodzenie polskiego ducha narodowego.

Foto: Kujawsko-Pomorska Biblioteka Cyfrowa
 https://kpbc.umk.pl/dlibra/publication/56055

Autorzy broszury przypomnieli o licznych szykanach, procesach sądowych i aresztowaniach dziennikarzy "Gazety Grudziądzkiej", dokonywanych na polecenie władz pruskich.

Przypomniano, że Gazeta od samego początku skierowana była do ludu polskiego i szerokich mas ludowych, wśród których umacniała ducha narodowego.

Kolportowano ją również wśród Polaków pracujących w kopalniach Nadrenii i Westfalii.

Wraz z emigrantami trafiła nawet do Argentyny i Brazylii.

Wydawnictwo "Gazety Grudziądzkiej" rozdało za darmo swoim prenumeratorom setki tysięcy "Elementarzy polskich", miliony obrazków religijnych i wiele książek historycznych.

Nawet w czasie I wojny światowej "Gazeta Grudziądzka" nie uległa naciskom pruskiej policji, nakazującej jej pisać z uznaniem o cesarzu Wilhelmie II.

Dziennik poparł Akt 5 Listopada 1916, zapowiadający przez Niemcy i Austrię powstanie wolnej Polski, za co niesłusznie oskarżono go o germanofilstwo.

Zapomniano przy tym o licznych dziennikarzach i wydawcy "Gazety Grudziądzkiej", którzy wiele razy byli więzieni przez władze pruskie.

Z drugiej strony propagowanie przez Gazetę sprawy narodowej wśród ludu, przyczyniło się do kompletnej porażki propagandy bolszewickiej.

Również w odrodzonej Polsce "Gazeta Grudziądzka" stoi po stronie ludu przeciwko zachłanności obszarników.

Dzięki temu może się pochwalić 100-tysięcznym nakładem.

Teresa Astramowicz-Leyk - Od idei pracy organicznej do społeczeństwa obywatelskiego

 

Teresa Astramowicz-Leyk

Od idei pracy organicznej do społeczeństwa obywatelskiego
Przekaz międzypokoleniowy na przykładzie rodu Kulerskich

Wydawca: Instytut Nauk Politycznych Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego

Olsztyn 2013

Sygnatura SIRr IIIB/Kulerscy

Dr hab. Teresa Astramowicz-Leyk jest adiunktem w Instytucie Nauk Politycznych na Uniwersytecie Warmińsko-Mazurskim w Olsztynie.

Jest autorką monografii "Wiktor Kulerski (1865-1935) : polityk - wydawca - dziennikarz" wydanej w Toruniu w 2006 roku.

Rozprawa "Od idei pracy organicznej do społeczeństwa obywatelskiego" poświęcona jest myśli politycznej trzech pokoleń rodu Kulerskich.

Autorka przeanalizowała działalność potomków Wiktora Kulerskiego seniora (1865-1935) - założyciela Gazety Grudziądzkiej, posła do Reichstagu i senatora II Rzeczpospolitej.

W książce ukazane zostały sylwetki Witolda Zygmunta Kulerskiego (syna) oraz Witysława Wiktora Dys Kulerskiego (wnuka).

Witold Zygmunt Kulerski (1911-1997) działał przed wojną w Stronnictwie Ludowym.

W okresie wojny zasiadał w Radzie Narodowej w Londynie i był osobistym sekretarzem premiera Stanisława Mikołajczyka.

Władze komunistyczne wtrąciły go do więzienia.

Wiktor Kulerski junior (urodzony w 1935) kontynuował tradycje niepodległościowe dziadka i ojca.

Był związany z Komitetem Obrony Robotników, działał w NSZZ "Solidarność".

W stanie wojennym ukrywał się w podziemiu.

W 1989 roku został wybrany na posła do Sejmu.

Był wiceministrem w rządzie Tadeusza Mazowieckiego.

Teresa Astramowicz-Leyk przedstawiła problem dziedziczenia i nowatorstwa idei w przekazie międzypokoleniowym.

Zaprezentowała zarówno ciągłość aksjologiczną w tradycji rodu Kulerskich jak i zmiany zachodzące w myśli politycznej tej grudziądzkiej rodziny.