Byłem Polakiem i Polakiem zostanę

 

Józef Nehring

Byłem Polakiem i Polakiem zostanę

Wspomnienia z czasów okupacji niemieckiej

Wydawca: Wąbrzeskie Zakłady Graficzne

Jabłonowo Pomorskie 2021

Sygnatura SIRr XXXIIc/38

Polecamy Państwu wspomnienia Józefa Nehringa z czasów okupacji niemieckiej.

Ten prosty zapis wspomnień i dołączone do niego fotografie rodzinne, ukazują heroizm jednej z wielu polskich rodzin, doświadczonych cierpieniem w latach wojny.

Tekst wspomnień został opracowany na podstawie wywiadu z Józefem Nehringiem przeprowadzonego przez Ewę Rzepkę ze Stowarzyszenia "Do korzeni".

Wspomnienia zostały poszerzone i zredagowane przez córkę bohatera Renatę Nehring.

Tekst wspomnień uzupełniają relacje sióstr Józefa Nehringa.

Józef Nehring urodził się w 1930 roku w Targowisku Górnym (parafia Lubawa).

W jego wspomnieniach znalazły się opisy wysiedlenia Polaków w listopadzie 1939 roku.

Autor relacjonuje swoje pobyty w niemieckich obozach:

- obozie w Toruniu - tzw. Szmalcówce

- obozie zniemczenia w Jabłonowie Pomorskim

- obozie w Potulicach

Józef Nehring przez cały okres okupacji niemieckiej nigdy nie zdecydował się na podpisanie niemieckiej volkslisty.

Jan Mohn

 

Anna Zakrzewska

Jan Mohn : nasz bohater (z Torunia) : 1898-1945 

Wydawca: Publisher's Edition

Toruń 2021

Sygnatura SIRr IIIB/Mohn Jan

Jan Mohn urodził się w Sztumskim Polu w 1898 roku.

W czasie I wojny światowej walczył w armii niemieckiej.

W 1918 roku wstąpił do Błękitnej Armii gen. Józefa Hallera we Francji.

W 1921 roku zamieszkał w Toruniu.

Był robotnikiem sezonowym przy wyładunku barek i wydobywaniu żwiru z Wisły.

Pracował jako woźnica w Pomorskim Urzędzie Wojewódzkim.

W 1939 roku brał udział w Bitwie nad Bzurą.

W okresie okupacji nawiązał kontakt z członkami rozmaitych polskich organizacji konspiracyjnych w Toruniu.

Współpracował blisko z Polska Armia Powstania.

Został aresztowany przez Niemców 2 listopada 1943 roku.

Został skazany na karę śmierci, która zamieniono na obóz koncentracyjny w Dachau.

Zmarł w Dachau 18 maja 1945 roku, już po wyzwoleniu obozu.

Błogosławiony ksiądz Stefan Wincenty Frelichowski (1913-1945)

 

7 czerwca 1999 roku Jan Paweł II
w trakcie mszy odprawianej
w Toruniu beatyfikował księdza Stefana Wincentego Frelichowskiego.

Został on wyniesiony na ołtarze
za sprawą swej męczeńskiej śmierci
w obozie koncentracyjnym w Dachau.

Jednak całe życie młodego księdza jest świadectwem heroiczności jego cnót.

Stefan Wincenty Frelichowski urodził się w Chełmży 22 stycznia 1913 roku.

Jego ojciec prowadził piekarnię.

Rodzina miała sześcioro dzieci - czterech synów i dwie córki.

Wiele cennych informacji o duchowości błogosławionego dostarcza jego "Pamiętnik", który zaczął prowadzić w wieku 16 lat - od 1929  do 1939 roku.

W Chełmży Stefan Wincenty Frelichowski wstąpił w szeregi harcerstwa.

W harcerstwie działał również w czasie nauki w seminarium w Pelplinie, a po uzyskaniu świeceń kapłańskich został nawet kapelanem Chorągwi Pomorskiej ZHP.

W 2003 roku Stefan Wincenty Frelichowski został ogłoszony Patronem Harcerstwa Polskiego.

Od 1 lipca 1938 roku ks. Stefan Wincenty Frelichowski zaczął pełnić funkcję wikariusza w kościele Najświętszej Marii Panny w Toruniu.

Z Toruniem był związany do aresztowania przez Niemców 11 września 1939 roku.

Był przetrzymywany w Forcie VII w Toruniu, w hitlerowskich obozach w Nowym Porcie Gdańskim, w Stutthofie, w Sachsenhausen - Oranienburg.

W grudniu 1940 roku ostatecznie został uwięziony w obozie koncentracyjnym
w Dachau pod Dreznem.

Tu otrzymał numer obozowy 22492.

Z obozu męczennik pisał do domu listy.

Listów tych zachowało się 96.

Listy obozowe były kontrolowane przez Niemców, z tego względu musiały być pisane w języku niemieckim.

Błogosławiony podpisywał się w nich imieniem Stefan, mimo że wszyscy bliscy znali go pod imieniem Wicek.

Ze względów na cenzurę w listach tych używał imienia Wicek, gdy pisał o sobie w osobie trzeciej.

Ostatni jego list nosi datę 14 stycznia 1945 roku.

W obozie bł. ks. Stefan Wincenty Frelichowski mimo zakazów kontynuował działalność kapłańską.

Szczególną opieką otoczył zwłaszcza chorych z obozowego szpitala.

Nie zaprzestał służyć chorym, nawet gdy w obozie pod koniec 1944 roku wybuchła epidemia tyfusu.

Dla wycieńczonego 6 latami głodu, zimna, chorób i niewolniczej pracy organizmu było to śmiertelne niebezpieczeństwo.

Bł. ks. Stefan Wincenty Frelichowski zmarł na tyfus 23 lutego 1945 roku
(dwa miesiące przed wyzwoleniem obozu) w wieku 32 lat.

POLECANA LITERATURA

1 Sługa Boży ksiądz Stefan Wincenty Frelichowski / Henryk Ormiński. - Kartuzy : [Kuria Biskupia Chełmińska], 1995. ISBN 8386491108.

 

2 Sługa Boży ks. Stefan Wincenty Frelichowski (1913-1945) / Krystyna Podlaszewska. - Toruń : Toruńskie Wydaw. Diecezjalne, 1998. ISBN 8386471085 (t. 2).

 

3 Pamiętnik : zapiski kleryka / Stefan Wincenty Frelichowski ; [red. Anna Nowak]. - Warszawa : Wydaw. Księży Marianów 2000. ISBN 8371193084.

 

4 Druh Wicek - patron harcerzy polskich : opowieść o błogosławionym ks. Stefanie Wincentym Frelichowskim / Jaromir Durczewski. - Warszawa : Horyzonty, 2003. ISBN 838903722X.

 

5 Radosnym Panie! : o bł. ks. Stefanie Wincentym Frelichowskim (1913-1945) / Waldemar Rozynkowski. - Toruń : Toruńskie Wydawnictwo Diecezjalne, 2004. ISBN 8391898857.

 

6 Listy obozowe / bł. Stefan Wincenty Frelichowski ; z rękopisów odczytała, z jęz. niem. przetł., wprowadzeniem i przypisami opatrzyła Maria Nędzewicz. - Toruń : Toruńskie Wydawnictwo Diecezjalne 2005. ISBN 8360053006.

 

7 Druh Wicek - patron harcerstwa polskiego : opowieść o błogosławionym ks. phm. Stefanie Wincentym Frelichowskim / Jaromir Durczewski. - [Toruń] : Toruńskie Wydawnictwo Diecezjalne 2007.

 

8 Błogosławiony ks. Stefan Wincenty Frelichowski : męczennik, patron harcerstwa polskiego = The blessed father Stefan Wincenty Frelichowski : martyr, patron of Polish scouting / oprac. Robert Zadura ; [tł. Robert Zadura, Józef Jarosz, Hazel Pearson]. - Toruń : [s.n.], (Toruń : DRUK-TOR). 2009 ISBN

9788392764465.

 

9 Nasz Wicek : harcerz, kapłan, męczennik : w 100. rocznicę urodzin ks. phm. Stefana Wincentego Frelichowskiego : 2013 - Rok Błogosławionego / opracowanie : Aleksandra Zapotoczny ; współpraca: Marek Różycki. - Warszawa : Stowarzyszenie "Wspólnota Polska" : Non Omnis : Czwarta Fala © 2013. ISBN 9788363139032.

 

10 Błogosławiony ksiądz phm. Stefan Wincenty Frelichowski : patron harcerzy polskich i... : 410 zadań i rozwiązań / Zbigniew Grochowski. - Toruń : Wydawnictwo Adam Marszałek 2014. ISBN 9788377809310.

 

11 Korespondencja obozowa bł. ks. Stefana Wincentego Frelichowskiego z lat 1940-1945 / tłumaczenie i opracowanie Stefania A. Hayward. - Toruń : Toruńskie Wydawnictwo Diecezjalne 2017. ISBN 9788360053751.

 

12 Guziki sutanny : błogosławiony S. W. Frelichowski w opowieści postulatora procesu beatyfikacyjnego / Sławomir Oder. - Warszawa : Stowarzyszenie "Wspólnota Polska" 2017. ISBN 9788363139360.

 

13 Chcę zostać świętym przez modlitwę / Stefan Wincenty Frelichowski ; opracowanie Józef Szamocki, Krzysztof Badowski, Joanna Grodzicka, Waldemar Rozynkowski. - Toruń : Toruńskie Wydawnictwo Diecezjalne 2018. ISBN 9788360053775.

 

14 Błogosławiony ksiądz Stefan Wincenty Frelichowski (1913-1945) / Waldemar Rozynkowski. - Toruń : Toruńskie Wydawnictwo Diecezjalne 2018. ISBN 9788360053799.

 

15 Błogosławionemu księdzu phm. Stefanowi Wincentemu Frelichowskiemu, patronowi harcerzy polskich, w podziękowaniu mieszkańcy Chełmży : 500 zadań i rozwiązań / Zbigniew Grochowski. - Toruń : Wydawnictwo Adam Marszałek 2022. ISBN 9788381806695.

Waldemar Rozynkowski - Droga krzyżowa z błogosławionym księdzem Stefanem Wincentym Frelichowskim

 

Waldemar Rozynkowski

Droga krzyżowa z błogosławionym księdzem Stefanem Wincentym Frelichowskim
W świetle wspomnień jego siostry Marcjanny oraz współwięźniów

Toruń 2018

Sygnatura SIRr IIIB/Frelichowski

Waldemar Rozynkowski przygotował przejmującą Drogę Krzyżową.

Kolejne Stacje Męki Jezusa Chrystusa są ilustrowane rozważaniami na temat męczeńskiej drogi bł. ks. Stefana Wincentego Frelichowskiego.

Poznajemy martyrologię błogosławionego od jego aresztowania we wrześniu 1939 roku do śmierci w obozie koncentracyjnym w Dachau w 1945 roku.

Błogosławionego wspominają jego najmłodsza siostra Marcjanna oraz współwięźniowie - świadkowie jego cierpienia.

Gorąco polecamy te poruszające rozważania.

Waldemar Rozynkowski - Błogosławiony ksiądz Stefan Wincenty Frelichowski (1913-1945)

 

Waldemar Rozynkowski

Błogosławiony ksiądz Stefan Wincenty Frelichowski (1913-1945)

Toruńskie Wydawnictwo Diecezjalne

Toruń 2018

Sygnatura SIRr IIIB / Frelichowski

Prof dr. hab. Waldemar Rozynkowski jest historykiem na Uniwersytecie Mikołaja Kopernika w Toruniu.

Jest również diakonem stałym diecezji toruńskiej.

W Książnicy Kopernikańskiej dostępnych jest kilkadziesiąt książek, których jest autorem bądź redaktorem, a poświęconych historii średniowiecza lub historii Kościoła.

Książka  "Błogosławiony ksiądz Stefan Wincenty Frelichowski (1913-1945)" to spotkanie z bł. ks. Frelichowskim, które odbywa się poprzez lekturę jego tekstów oraz świadectwa osób, które znały go osobiście.

Opracowanie otwiera opis domu rodzinnego Stefana Wincentego Frelichowskiego w Chełmży.

Szczególnie ciekawe są wspomnienia jego siostry Marcjanny.

Kolejno poznajemy rozwój duchowy błogosławionego od bycia ministrantem, poprzez działalność w harcerstwie, naukę w seminarium w Pelplinie.

Opowieść wzbogacają fragmenty "Pamiętnika" ks. Frelichowskiego.

Po święceniach ks. Stefan Wincenty Frelichowski pełnił posługę wikariusza w Wejherowie, a od lata 1938 roku w Toruniu.

Tu zastała go wojna i aresztowanie w październiku 1939 roku.

Trafił do obozu w Stutthofie, potem w Sachsenhausen pod Berlinem, w końcu do Dachau.

Poniósł śmierć 23 lutego 1945 roku, gdy opiekował się więźniami chorymi na tyfus.

Książkę kończy Litania do bł. ks. Stefana Wincentego Frelichowskiego.

Sylwia Grochowina - Toruński Holokaust

 

Sylwia Grochowina

"Toruński Holokaust"

Losy Żydówek z podobozu KL Stutthof o nazwie Baukommando Weichsel (OT Thorn) w świetle relacji i wspomnień ocalałych ofiar i świadków

Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika
Towarzystwo Naukowe w Toruniu

Toruń 2016

Sygnatura SIRr VIb/8-67

Dr hab. Sylwia Grochowina jest adiunktem w Instytucie Historii i Archiwistyki UMK.

Specjalizuje się w historii powszechnej i Polski XX wieku, zwłaszcza w badaniach nad okresem okupacji niemieckiej, eksterminacją ludności polskiej, dziejami Kościoła katolickiego i innych wyznań, niemiecką polityką oświatową i kulturalną.

Jest autorką wielu monografii i artykułów naukowych, na przykład:

1.	Nauczanie dzieci polskich w jawnym niemieckim i tajnym polskim systemie szkolnym w Toruniu w latach 1939-1945 / Sylwia Grochowina. – Toruń : Fundacja „Archiwum i Muzeum Pomorskie Armii Krajowej oraz Wojskowej Służby Polek”, 2007.
2.	Polityka kulturalna niemieckich władz okupacyjnych w okręgu Rzeszy Gdańsk-Prusy Zachodnie, w okręgu Rzeszy Kraj Warty i w Rejencji Katowickiej w latach 1939-1945 / Sylwia Grochowina. - Toruń : Fundacja Generał Elżbiety Zawackiej, 2013.
3.	Szkolnictwo niemieckie w Okręgu Rzeszy Gdańsk – Prusy Zachodnie w latach 1939-1945 (obszar II RP) / Sylwia Grochowina. – Toruń : Wydawnictwo Mado, 2008.
4.	„Toruński Holokaust” : losy Żydówek z podobozu KL Stutthof o nazwie Baukommando Weichsel (OT Thorn) w świetle relacji i wspomnień ocalalych ofiar i świadków / Sylwia Grochowina. – Toruń : Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika : Towarzystwo Naukowe w Toruniu, 2016.

Książka "Toruński Holokaust" odsłania mało znane oblicze zagłady Żydów.

Poświęcona jest tragicznym losom kobiet żydowskich pracujących w podobozie KL Stutthof w Toruniu pod nazwą Baukommando Weichsel (Organisation Todt Thorn).

Obóz ten funkcjonował od końca sierpnia 1944 do stycznia 1945 roku.

Obóz wykonywał specjalne plany budowlane w okolicach Torunia (budowa umocnień wojskowych wokół Torunia).

Kadrą obozu było około 140 esesmanów.

W obozie pracowało około 5000 Żydówek.

Praca była metodą prowadzącą do ich wycieńczenia i śmierci.

Podstawowym źródłem informacji na temat funkcjonowania obozu są zeznania i wspomnienia kobiet, które przeżyły katorżniczą pracę.

Okręgowa Komisja Badania Zbrodni Hitlerowskich w Bydgoszczy zgromadziła również zeznania Polaków, którzy byli świadkami koszmaru więźniów obozu.

Sylwia Grochowina oddaje w wielu miejscach monografii głos ofiarom tragedii, co czyni opracowanie szczególnie wyrazistym i plastycznym.

Książka podzielona została na sześć rozdziałów.

Rozdział I - Droga do zbrodni holokaustu

Autorka omawia w nim nazistowską politykę wobec Żydów do 1939 roku oraz jej ewolucje od agresji na Polskę do 1945 roku.

Rozdział II - Nie tylko KL Auschwitz... Obóz Stutthof

W rozdziale przedstawiono powstanie, status i strukturę KL Stutthof oraz organizację pracy więźniów.

Opisano również przebieg ewakuacji obozu.

Rozdział III - KL Stutthof w realizacji planu "ostatecznego rozwiązania kwestii żydowskiej"

Rozdział IV - Podobozy dla więźniów żydowskich

Rozdział V - Baukommando Weichsel (OT Thorn)

Autorka opisała utworzenie i załogę obozu.

Przedstawiła siłę roboczą i zasięg pracy.

Omówiła warunki bytowe więźniarek żydowskich.

Napisała o szykanach i śmiertelności.

Opisała również przebieg ewakuacji.

Rozdział VI - Po wojnie...

Rozdział poświęcony jest odpowiedzialności za zbrodnie.

Zawarto w nim również opis prac ekshumacyjnych.

Przedstawiono też upamiętnienie zbrodni.

Całość książki dopełnia rozdział "Świadectwa zbrodni".

Znalazły się w nim:

• dokumenty niemieckie
• relacje ocalałych ofiar i świadków
• protokoły z prac ekshumacyjnych
• fotografie

Nasi przodkowie

 

Nasi przodkowie

Koncepcja i opracowanie:
Barbara Łaukajtys
Daria Bogdanowicz

Wydawca:
Wąbrzeskie Zakłady Graficzne

Głuchowo 2014

Sygnatura SIRr IIIA/102

Książka "Nasi przodkowie" jest owocem projektu realizowanego przez Gimnazjum w Głuchowie.

Opracowanie jest plonem pracy uczniów, którzy opierali się na domowych archiwach i pamiątkach, starych dokumentach i fotografiach, wspomnieniach członków rodzin.

W książce znalazło się ponad 30 biografii mieszkańców gminy Chełmża.

Łączą ich dramatyczne przeżycia głownie z lat II wojny światowej i z okresu powojennego.

Są wśród nich lotnicy walczący nad Anglią, więźniowie obozów jenieckich, pomordowani księża, żołnierze armii Berlinga, członkowie powojennego podziemia niepodległościowego, więźniowie obozów koncentracyjnych, więźniowie Gestapo, pomordowani przez NKWD w Ostaszkowie, zesłańcy wywożeni na Syberię, pracownicy przymusowi wywożeni do Niemiec, ofiary UPA z Wołynia, żołnierze armii Andersa, żołnierze Września 1939, żołnierze spod Monte Cassino.

Jest również wiele innych biografii osób zasłużonych dla Polski - powstańców śląskich, żołnierzy wojny polsko-bolszewickiej 1920 roku, działaczy NSZZ "Solidarności", wojskowych, księży, nauczycieli, ziemian.

Wśród mieszkańców gminy Chełmża, która przed 1920 rokiem należała do Rzeszy,  wiele osób było wciąganych przez Niemców na Volkslistę, a nawet było wcielanych do Wermachtu.

Książka przynosi wiele przykładów, że po dostaniu się do niewoli wstępowali oni w szeregi Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie.

Dodatkowo publikacje zamyka rozdział autorstwa Barbary Łaukajtys "Więcej zboża wydusić się nie da".

Zawarty jest w nim obraz Gminy Chełmża w okresie powojennym do roku 1954, a więc z czasów dostaw obowiązkowych i kolektywizacji.

Gorąco polecamy lekturę książki.

Nikt nie pisze tak dramatycznych historii jak życie.