Fort XI - Stefan Batory

 

Lech Narębski, Marcin Wichrowski, 

Paweł Bukowski, Katarzyna Polak 

Fort XI - Stefan Batory 

(Fort V - Grosser Kurfürst) 

Atlas Twierdzy Toruń 

Zeszyt 14

Wydawca: Towarzystwo Naukowe w Toruniu

Toruń 2021

Sygnatura SIRr XXV/32z.14

Jest to czternasta publikacja w serii „Atlas Twierdzy Toruń”

• zeszyt 1 – Historia i źródła fortyfikacji Twierdzy Toruń
• zeszyt 2 – Fort Kolejowy
• zeszyt 3 – Fort Jakuba
• zeszyt 4 – Fort I – Jan III Sobieski
• zeszyt 5 – Fort II – Stefan Czarniecki
• zeszyt 6 – Bramy Twierdzy Toruń
• zeszyt 7 – Fort IX – Bolesław Chrobry
• zeszyt 8 – Fort IV – Żółkiewski
• zeszyt 9 – Początki Pruskiej Twierdzy Toruń
• zeszyt 10 - Przyczółek Mostowy
• zeszyt 11 – Fort V - Chodkiewicz : (Fort III - Scharnhorst) 
• zeszyt 12 –Fort VI - Jarema Wiśniowiecki (Fort IIIa - Dohna), Fort XII - Władysław Jagiełło (Fort Va - Ulrich von Jungingen) 
• zeszyt 13 – Fort XV - Dąbrowski (Fort VII - Hermann von Salza)
• zeszyt 14 – Fort XI - Stefan Batory : (Fort V - Grosser Kurfürst) 
• zeszyt 15 – Fort VII - Tadeusz Kościuszko (Fort IV - Friedrich der Grosser) 

Tematem 14. zeszytu  Atlasu Twierdzy Toruń jest Fort XI "Stefan Batory" należący do kategorii fortów głównych Twierdzy Toruń.

Jest jednym z pierwszych fortów budowanych w Toruniu.

Należy do typu "biehlerowskiego", choć charakteryzuje się szczególnymi cechami rozplanowania.

Tom składa się z następujących rozdziałów

- Budowa i modernizacje Fortu XI w świetle zachowanych źródeł graficznych Fortyfikacji Toruń

- Wojenne magazyny prochu w fortach

- Fort XI jako miejsce odosobnienia dla jeńców wojennych

- Problematyka konserwatorska inskrypcji wykonanych przez jeńców Stalagu XXA w Forcie XI

- Omówienie reprodukowanych map i planów Fortu XI (V)

Atlas uzupełnia 51 rycin, map, planów i fotografii.

Fort VI - Jarema Wiśniowiecki (Fort IIIa - Dohna), Fort XII - Władysław Jagiełło (Fort Va - Ulrich von Jungingen)

 

Jarosław Centek, 

Marcin Wichrowski, 

Lech Narębski

Fort VI - Jarema Wiśniowiecki (Fort IIIa - Dohna), 

Fort XII - Władysław Jagiełło (Fort Va - Ulrich von Jungingen) 

Atlas Twierdzy Toruń

Zeszyt 12

Wydawca:

Towarzystwo Naukowe w Toruniu
Towarzystwo Przyjaciół Fortyfikacji im. Adama Freytaga w Toruniu

Toruń 2019

Sygnatura SIRr XXV/32z.12

Jest to dwunasta publikacja w serii „Atlas Twierdzy Toruń”

• zeszyt 1 – Historia i źródła fortyfikacji Twierdzy Toruń
• zeszyt 2 – Fort Kolejowy
• zeszyt 3 – Fort Jakuba
• zeszyt 4 – Fort I – Jan III Sobieski
• zeszyt 5 – Fort II – Stefan Czarniecki
• zeszyt 6 – Bramy Twierdzy Toruń
• zeszyt 7 – Fort IX – Bolesław Chrobry
• zeszyt 8 – Fort IV – Żółkiewski
• zeszyt 9 – Początki Pruskiej Twierdzy Toruń
• zeszyt 10 - Przyczółek Mostowy
• zeszyt 11 – Fort V - Chodkiewicz : (Fort III - Scharnhorst) 
• zeszyt 12 –Fort VI - Jarema Wiśniowiecki (Fort IIIa - Dohna), Fort XII - Władysław Jagiełło (Fort Va - Ulrich von Jungingen) 
• zeszyt 13 – Fort XV - Dąbrowski (Fort VII - Hermann von Salza)
• zeszyt 14 – Fort XI - Stefan Batory : (Fort V - Grosser Kurfürst) 
• zeszyt 15 – Fort VII - Tadeusz Kościuszko (Fort IV - Friedrich der Grosser) 

Tematem 12. zeszytu  Atlasu Twierdzy Toruń są wyjątkowo dwa forty, należące do kategorii pośrednich dzieł piechoty.

Konstrukcja tych fortów była odpowiedzią na wprowadzenie pocisku burzącego i moździerza o gwintowanej lufie.

Zeszyt składa się z następujących rozdziałów

- Geneza niemieckich dzieł pośrednich nowego typu ("wz. 1887")

- Dzieje projektowania i budowy Fortów VI (IIIa) i XII (Va)

- Ćwiczenia forteczne w Toruniu w 1911 roku

- Omówienie reprodukowanych map i planów Fortów VI (IIIa) i XII (Va)

Atlas uzupełnia 41 rycin, map, planów i fotografii.

Piotr Kożurno, Maria Śliwińska - Secesja w województwie kujawsko-pomorskim

 

Piotr Kożurno
Maria Śliwińska

Secesja w województwie kujawsko-pomorskim

Wydawca:
Międzynarodowe Centrum Zarządzania Informacją

Toruń 2012

Sygnatura SIRr XXXIIIb/150

Polecana publikacja to album, zawierający 312 fotografii, przedstawiających zabytki architektury z terenu województwa kujawsko-pomorskiego, pochodzące z okresu secesji.

Najważniejszym ośrodkiem budownictwa secesyjnego jest Bydgoszcz.

Oprócz tego album zawiera również fotografie budynków z Torunia, Brodnicy, Chełmna, Chełmży, Gniewkowa, Golubia-Dobrzynia, Grudziądza, Kowalewa Pomorskiego, Mogilna, Służewa, Wąbrzeźna i Włocławka.

Książkę otwiera rozdział wstępny poświęcony fenomenowi stylu secesyjnego.

Najwięcej przykładów secesji w architekturze dostarczają przede wszystkim wille i kamienice.

Kolejny rozdział zawiera opracowanie na temat secesji w województwie kujawsko-pomorskim.

Widoczne są u nas wpływy pochodzące z Berlina i Monachium.

Secesja najsilniej rozwinęła się w Bydgoszczy, zwanej nawet "małym Berlinem".

Powstawały tu nawet całe secesyjne dzielnice jak Sielanka czy Szretery.

Wśród niemieckich architektów odznaczała się również twórczość Polaka Józefa Święcickiego - twórcy 60 kamienic.

Najsłynniejszą bydgoska kamienica znajduje się przy ul. Świętej Trójcy 23 i została zaprojektowana przez Ernsta Petersa.

Fotografie zostały podzielone na działy tematyczne:

• wille i kamienice
• detale architektoniczne
• detale
• balkony
• balustrady kute
• okna i witraże
• drzwi i bramy
• klatki schodowe
• podniebienia schodów
• windy
• listowniki i klamki
• wnętrzna
• obiekty użyteczności publicznej
• kościoły
• mała architektura
• kute ogrodzenia

Album uzupełnia słowniczek terminów, indeks osobowy i indeks miejscowości.

Książka wyróżnia się również swoją formą graficzną utrzymana w stylu secesji.

Gorąco polecamy.

Historyzm toruński XIX-XX wieku - architektura, miejsca i codzienność

 

Historyzm toruński XIX-XX wieku
Architektura, miejsca i codzienność 

Redakcja naukowa: Katarzyna Kluczwajd, Michał Pszczółkowski

Seria: Zabytki Toruńskie Młodszego Pokolenia

Wydawca: Toruński Oddział Stowarzyszenia Historyków Sztuki

Toruń 2016

Sygnatura SIRr XXXIIIb/167

W książce zebrano referaty wygłoszone na trzeciej konferencji z cyklu "Zabytki toruńskie młodszego pokolenia".

Konferencja odbyła się 23 kwietnia 2016 roku w Centrum Dialogu w Toruniu (Biblioteka Diecezjalna).

Konferencje zorganizował Oddział Toruński Stowarzyszenia Historyków Sztuki oraz Książnica Kopernikańska w Toruniu.

Konferencja poświęcona była zabytkom epoki historyzmu w Toruniu.

Historyzm świadomie wzorował się na przeszłości - powstawały budynki w stylu neogotyku, neorenesansu, neobaroku, neoklasycyzmu.

Historyzm w Toruniu szczególnie widać w architekturze budynków publicznych: szkół, szpitali, gmachów kultury, kościołów, koszar, banków, zakładów produkcyjnych, ale też kamienic.

Książka zawiera następujące artykuły:

1. Katarzyna Kluczwajd - Historyzm w sztuce i postawach oraz historyczno-czaso-zużycie

2. Krzysztof Stefański - Historyzm, czyli "marzenie o szczęściu"

3. Józef Tarnowski - O historyzmie i jego historycznych wrogach

4. Bożena Zimnowoda-Krajewska - Architektura bloku zabudowy czynszowej z przełomu XIX i XX wieku przy ulicy Warszawskiej w Toruniu

5. Joanna Kucharzewska - Franz Zährer - toruński kupiec i inwestor budowlany

6. Szymon Spandowski, Anna Zglińska - Bydgoska 56 była radością życia

7. Lidia Gerc - Architektura i dzieje budynku przy Placu Rapackiego 1 w Toruniu

8. Marcin Ceglarski, Jakub Polak - Wilhelmstadt dawniej i dziś. Słów kilka o adaptacji dawnych obiektów militarnych do współczesnych celów

9. Adam Kowalkowski - Fort XIV jako element pierścienia zewnętrznego Twierdzy Toruń

10. Marcin Sajdak, Przemysław Gawęda - Fort XIV jako nowoczesny przykład interdyscyplinarnego zagospodarowania obiektów fortecznych oraz krajobrazu fortecznego

11. Katarzyna Kluczwajd - Historyzm toruński XIX-XX wieku - detal-licznie. Wspomnienie miasta w dawnych fotografiach ze zbiorów WBP Książnicy Kopernikańskiej

12. Kamil Snochowski - Typo-historyzm. Liternicze pamiątki w przestrzeni miasta

Katarzyna Kluczwajd - Bydgoskie Przedmieście : przewodnik

 

Katarzyna Kluczwajd (tekst)
Dariusz Lipiński (fotografie)

Bydgoskie Przedmieście : przewodnik

Wydawca: Emporium

Toruń 2015

Sygnatura SIRr VIII/T-171

Bydgoskie Przedmieście było przed 100 laty najbogatszą dzielnicą Torunia.

Popadło jednak w runę w okresie PRL.

Dziś jest stopniowo rewitalizowane i odkrywane na nowo.

W 2011 roku Bydgoskie Przedmieście wpisano do rejestru zabytków.

Dzięki pani Katarzynie Kluczwajd - historykowi sztuki i regionalistce - miłośnicy Torunia maja okazję poznać najcenniejsze zabytki secesyjnej i modernistycznej architektury przełomu XIX i XX wieku.

Autorka opisała aż 51 obiektów.

Są wśród nich domy szkieletowe z pruskiego muru, kamienice czynszowe, gmachy użyteczności publicznej, secesyjne kamienice, modernistyczne gmachy, przedwojenne bloki mieszkalne, wille, szkoły, koszary, kina, pomniki.

Czytelnicy mają okazję zapoznać się z historią taki ciekawych obiektów jak:

• dawny Dom Społeczny
• Dom Vesty
• gmach Okręgowego Zarządu Lasów Państwowych
• Sala Gimnastyczna przy ul. Mickiewicza
• Szpital Obywatelski
• zajezdnia tramwajowa
• Piekarskie Góry
• Koszary Wrangla
• Koszary Pionierów
• Koszary Ułanów
• Miejska Hala Wystawowa
• "Młody Las"
• Szkoła Podstawowa przy ul. Sienkiewicza
• Apteka św. Anny
• Dom Sierot
• Park Miejski
• Ławka Friedricha Schillera
• Kawiarnia Esplanada
• Dom Rodziny Weese
• Pensjonat Zofiówka
• Ogród Tivoli
• Ogród Zoobotaniczny
• Pomnik Stanisława Moniuszki
• Muzeum Ziemi Pomorskiej
• Dom Wojewody Pomorskiego

Przewodnik jest bardzo bogato ilustrowany.

Uzupełniają go dwa plany - Bydgoskiego Przedmieścia i Ogrodu Zoobotanicznego.

Zabytki lewobrzeżnego Torunia: zachowane, nieistniejące, tylko zaplanowane

 

Zabytki lewobrzeżnego Torunia:
zachowane, nieistniejące,
tylko zaplanowane

Redakcja naukowa:
Katarzyna Kluczwajd,
Michał Pszczółkowski

Opracowanie graficzne:
Kamil Snochowski

Wydawca:
Stowarzyszenie Historyków Sztuki

Toruń 2017

Z przyjemnością informujemy, że ukazała się właśnie książka "Zabytki lewobrzeżnego Torunia: zachowane, nieistniejące, tylko zaplanowane".

Została wydana pod redakcja naukową Katarzyny Kluczwajd i Michała Pszczółkowskiego.

Jest ona pokłosiem konferencji naukowej jaka odbyła się pół roku wcześniej - 26 listopada 2016 roku - w Centrum Dialogu - Bibliotece Diecezjalnej w Toruniu.

Konferencja organizowana była przez:

• Stowarzyszenie Historyków Sztuki Oddział w Toruniu
• Bibliotekę Diecezjalną w Toruniu
• Książnicę Kopernikańską w Toruniu
• Archiwum Państwowe w Toruniu

Autorzy referatów dokumentują stopniowo znikające z Podgórza, Rudaku, Stawek, Majdan, Glinek, Piasków i Kluczyków zabytki architektury świeckiej, sakralnej i wojskowej.

Książka zawiera siedem bardzo ciekawych studiów:

1. Katarzyna Kluczwajd - Czy w lewobrzeżnym Toruniu są zabytki?
2. Piotr Birecki - Kościół na Rudaku. Mały skarb architektury toruńskiej przełomu XIX i XX wieku
3. Michał P. Wiśniewski - Zabytki w krzakach. Rzecz o zapomnianych cmentarzach lewobrzeżnego Torunia
4. Olgierd Kędzierski, Kamil Tomczyk - Kamienie graniczne Twierdzy Toruń. Analiza obszaru lewobrzeżnej części miasta
5. Adam Kowalkowski - Przyczółek Mostowy - historia miejsca
6. Katarzyna Kluczwajd - Podgórska Sielanka. Z dziejów zabytków Podgórza oraz restauracyjnej przeszłości Podgórza i Torunia
7. Marcin Ceglarski, Jakub Polak - Modernistyczny budynek szkoły na Stawkach na tle architektury międzywojennego Torunia

Książka jest bardzo bogato ilustrowana.

Jest to już czwarta publikacja w serii "Zabytki toruńskie młodszego pokolenia".

Do tej pory ukazały się:

• Budownictwo szkieletowe w Toruniu : pruski mur – nielubiane dziedzictwo
• Toruński modernizm : architektura miasta 1920-1989
• Historyzm toruński XIX-XX wieku : architektura, miejsca i codzienność

Gorąco polecamy.

Piotr Birecki - Ewangelickie budownictwo kościelne w Prusach Zachodnich

 

Piotr Birecki

Ewangelickie budownictwo kościelne w Prusach Zachodnich
Relacje między państwem a Kościołem ewangelicko-unijnym

Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika

Toruń 2014

Sygnatura SIRr XXXIIIb/160

Dr Piotr Birecki jest wykładowcą w Zakładzie Sztuki Średniowiecznej i Nowożytnej na Wydziale Sztuk Pięknych UMK.

Specjalizuje się w sztuce Prus Królewskich i Wschodnich oraz w sztuce protestanckiej XIX wieku.

Jest autorem 90 publikacji naukowych.

Dziedzictwo Kościoła ewangelickiego na Pomorzu Gdańskim sięga XVI wieku.

Pomorscy ewangelicy w ciągu dziejów wybudowali tu setki świątyń ceglanych, kamiennych i drewnianych.

Zawieruch dziejowe sprawiły, że 80% z nich uległo zniszczeniu, straty objęły zabytki ruchome oraz pamięć o dziedzictwie luterańskim Pomorza Nadwiślańskiego.

Od niedawna lokalne społeczności zaczynają odrestaurowywać stare protestanckie cmentarze.

Piotr Birecki przygotowując dysertację poświęconą budownictwu ewangelickiemu przeprowadził olbrzymią kwerendę źródłową w archiwach polskich i niemieckich.

Szczególnie cenne okazały się dokumenty zachowane w aktach rejencji kwidzyńskiej i gdańskiej, aktach konsystorza gdańskiego oraz w aktach ministerstw odpowiadających za budownictwo ewangelickie.

Autor stworzył pierwsze monograficzne opracowanie na temat architektury ewangelickiej w XIX i na początku XX wieku w Prusach Zachodnich.

Najważniejsze zagadnienia poruszane w rozprawie obejmują:

• budownictwo prowincjonalne - związane z inwestycjami rejencji gdańskiej i kwidzyńskiej
• budownictwo bezpośrednio związane z królestwem pruskim i cesarstwem niemieckim
• związki pomiędzy religią i władzą

Książka "Ewangelickie budownictwo kościelne w Prusach Zachodnich" dzieli się na sześć rozdziałów:

1. Dzieje Kościoła ewangelicko-unijnego w Prusach Zachodnich 1772-1920
2. Podstawy teoretyczne ewangelickiego budownictwa kościelnego w Prusach Zachodnich
3. Budownictwo kościelne w diecezji gdańskiej i kwidzyńskiej w XIX i na początku XX wieku
4. Wyposażenie wnętrz kościołów ewangelickich w Prusach Zachodnich
5. Budownictwo ewangelickie przełomu XIX i XX wieku pod patronatem pary cesarskiej
6. Architektura ewangelicka Prus Zachodnich przykładem związku tronu z ołtarzem

Michał Pszczółkowski - Toruńska architektura XX wieku

 

Michał Pszczółkowski

Toruńska architektura XX wieku

Wydawnictwo Adam Marszałek

Seria: Biblioteka ToMiTo
Towarzystwo Miłośników Torunia

Toruń 2011

Sygnatura SIRr XXXIIIb/144

Dr Michał Pszczółkowski prowadzi badania nad historią architektury nowoczesnej, szczególnie z okresu międzywojennego.

Specjalne miejsce w tych badaniach zajmują studia nad architektura Torunia.

Toruń szczyci się swym gotyckim dziedzictwem, czy XIX -wieczną architekturą forteczną.

Jednak nie powinno zapominać się o rozwoju miasta w XX wieku, który przyniósł budowę wielu inwestycji mieszkaniowych, szkolnych, kulturalnych i sakralnych.

Polecane opracowanie dzieli się na dwie części.

Część pierwsza - ogólna omawia dzieje architektury toruńskiej w XX wieku, zwracając uwagę na zmienność stylów architektonicznych, która była wyrazem przemian zachodzących w europejskiej i światowej architekturze.

Część druga - szczegółowa charakteryzuje konkretne obiekty budowlane w porządku chronologicznym ich powstawania.

1. Toruński "ring"
2. Starostwo (Kreishaus) - Wały gen. Sikorskiego 8
3. Kościół św. Szczepana - Wały gen. Sikorskiego 14
4. Teatr Miejski (Stadttheater) - pl. Teatralny 1
5. Bank Rzeszy (Reichsbank) - pl. Rapackiego 1
6. Szkoła Rzemieślnicza (Gewerbeschule) - Fosa Staromiejska 1
7. Kamienica Labbesa - ul. Wielkie Garbary 17
8. Willa Krauzego - ul. Batorego 5
9. Kamienica Franka - ul. Konopnickiej 24
10. Dom Prasy - ul. św. Katarzyny 4
11. Kościół św. Jerzego - ul. Podgórna 74/76
12. Katolickie Seminarium Nauczycielskie (Katholisches Lehrerseminar)
13. - ul. Sienkiewicza 30/32
14. Dworzec Wschodni - pl. Skarbka 4
15. Deutsche Bank - ul. Szeroka 14
16. Dom Schwarza - ul. Bydgoska 50/52
17. Willa Mielickiego - ul. Czerwona Droga 8
18. Dom dwurodzinny - ul. Słowackiego 44/46
19. Willa Ossowskiego - ul. Moniuszki 10
20. Hala wystawowa - Szosa Bydgoska 3
21. Dom Ulatowskiego - ul. Legionów 14
22. Ubezpieczalnia Społeczna - ul. Uniwersytecka 17
23. Kościół Chrystusa Króla - ul. Kościuszki 28/30
24. Dyrekcja Lasów Państwowych - ul. Mickiewicza 9
25. Dyrekcja Okręgowych Kolei Państwowych - pl. Teatralny 2
26. Osiedle ZUPU (Zakładu Ubezpieczeń Pracowników Umysłowych)
27. - Mickiewicza / Krasińskiego / Matejki
28. Rozgłośnia Polskiego Radia - ul. Podgórska 12
29. Harmonijka - Fosa Staromiejska 1a
30. Dom Mittlenera - ul Słowackiego 56
31. Bank Rolny - Wały gen. Sikorskiego 15
32. Muzeum Ziemi Pomorskiej - ul. Chopina 12/18
33. Gazownia - Szosa Lubicka 2/18
34. Rozbudowa młyna Rychtera - ul. Kościuszki 77/79
35. Wieża ciśnień - ul. Akacjowa 19
36. Dzielnicowy Dom Kultury na Podgórzu - ul. Poznańska 52/56
37. Szkoła Podstawowa - ul. Bema 66
38. Kościół św. Józefa - ul. św. Józefa 23/35
39. Tor-Tor - ul. Bema 23/29
40. Kawiarnia Zamkowa - ul. Przedzamcze 5
41. Kampus Uniwersytecki
42. Rektorat - ul. Gagarina 11
43. Aula - ul. Gagarina 11
44. Biblioteka - ul. Gagarina 13
45. Rubinkowo
46. Kościół św. Maksymiliana Kolbe - ul. Kard. Stefana Wyszyńskiego 7/9
47. Kościół św. Michała Archanioła i bł. ks. Bronisława Markiewicza - ul. Rybaki 59
48. Kościół Matki Bożej Królowej Polski - ul. Rydygiera 21
49. Kościół Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Marii Panny - ul. Powstańców Śląskich 7
50. Rejon Energetyczny i Bank Energetyki - pl. Skarbka 7/9
51. Bank Millennium - Szosa Chełmińska 17
52. Bank PEKAO SA - ul. Grudziądzka 29
53. Kredyt Bank - ul. Grudziądzka 93
54. ERGO HESTIA - Szosa Chełmińska 146b
55. Teatr Baj Pomorski - ul. Piernikarska 9
56. Centrum Sztuki Współczesnej - Wały gen. Sikorskiego 13
57. Dworzec autobusowy - ul. Dąbrowskiego 8
58. Infocomp - Szosa Chełmińska 191