Czas przeszły zapisany

 

Czas przeszły zapisany
Wspomnienia działaczy NZS UMK w Toruniu w latach 1980-1989

redakcja i opracowanie: Wojciech Polak, Sylwia Galij-Skarbińska, Michał Damazyn

Wydawca: Fundacja Historia.pl

Gdańsk-Toruń-Barcelona 2021

Sygnatura SIRr  XXXIa/92

Książka zawiera wspomnienia dziesięciu działaczy Niezależnego Zrzeszenia Studentów Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu.

Pamiętniki maja różny charakter. 

Autorzy niektórych próbują całościowo opisać swoją aktywność opozycyjna w czasie studiów.

Inni świadomie koncentrują się na pewnych szczegółach i wybranych wydarzeniach.

Wspomnienia nie są suchą faktografią.

Zawierają warstwę refleksyjną, pozwalającą  zrozumieć sposób myślenia autorów, motywy ich działania, rozterki, triumfy i rozczarowania.

Pamiętniki zawierają często opisy wydarzeń pozornie błahych, czasem anegdotycznych, które w istocie są ważne dla zrozumienia przeszłości.

Wspomnienia dotyczą okresu 1980-1989. 

To czas pełnej zapału walki o wolną Polskę.

To również  czas esbeckich przeszukań, zatrzymań, wielomiesięcznego internowania, aresztowań, pobytu w więzieniach lub wielomiesięcznej tułaczki osób ukrywających się przed Służbą Bezpieczeństwa.

Autorami wspomnień są 

- Andrzej Ryba

- Leszek Kubiak

- Jacek Kalas

- Andrzej Chatłas

- Jacek Jagła

- Marek Wachnik

- Paweł Rzoska

- Mieczysław Gliński

- Andrzej Wroński

- Janusz Małecki

Archiwum Wiktora Kulerskiego

 

Archiwum Wiktora Kulerskiego

Dokumenty podziemnej "Solidarności" 1982-1986

opracowanie Jan Olaszek

Wydawcy:
Instytut Pamięci Narodowej

Stowarzyszenie "Archiwum Solidarności"

Warszawa 2018

Sygnatura SIRr VIa/55

Wiktor Kulerski był wiceprzewodniczącym  mazowieckiej "Solidarności".

Wywodził się ze znanej grudziądzkiej rodziny patriotycznej.

Jego dziadek również Wiktor Kulerski senior w okresie zaboru pruskiego wydawał "Gazetę Grudziądzką", która była najpopularniejsza polską gazetą w Niemczech  przed I wojna światową.

Natomiast ojciec Wiktora Kulerskiego juniora był przedwojennym działaczem Polskiego Stronnictw a Ludowego "Piast"

W okresie wojny był sekretarzem lidera ludowców Stanisława Mikołajczyka - premiera rządu na emigracji.

Po wojnie zaangażował się w działalność Polskiego Stronnictwa Ludowego  sprzeciwiającego się sowietyzacji Polski, za co został skazany przez komunistów na dwanaście lat więzienia.

Wiktor Kulerski junior rozpoczął działalność opozycyjną po wydarzeniach w Radomiu w 1976 roku.

Był współpracownikiem Komitetu Obrony Robotników. 

W 1980 roku został wybrany wiceprzewodniczącym Zarządu Regionu Mazowsze NSZZ "Solidarność".

Po wprowadzeniu stanu wojennego kontynuował działalność opozycyjna w konspiracji.

W 1989 roku został wybrany posłem na Sejm 

Jego archiwum to w ogromnej większości listy pisane przez różnych działaczy solidarnościowej konspiracji do Kulerskiego.

Wśród autorów korespondencji można wymienić Teresę Bogucką, Krystynę Starczewską, Mirosława Sawickiego, Zofię Kuratowską, Annę Tymowską, Barbarę Malak, Jana Józefa Lipskiego, Bronisława Geremka, Jerzego Giedroycia, Leszka Kołakowskiego, Czesława Miłosza, Mirosława Chojeckiego, Jana Piotra Lasotę, Eugeniusza Smolara.

W sumie w książce opublikowano 772 dokumenty.

Archiwum Wiktora Kulerskiego jest największym zbiorem dokumentacji podziemnej „Solidarności”, jaki istnieje. 

Obejmuje setki dokumentów typu wewnętrznego, poufnego, a więc wprowadza czytelnika w codzienność funkcjonowania podziemnych struktur. 

Rzadko kiedy konspiracje zachowują tego typu materiały, gdyż ich przejęcie przez wroga może spowodować nieobliczalne konsekwencje. 

Gromadzenie tych dokumentów było więc aktem odwagi i ryzyka, ale dziś są one dla historyków źródłami bezcennymi, oddającymi wiele szczegółów działalności, towarzyszący jej nastrój, klimat, postawy i niepokoje.

Mamy do czynienia z tomem źródeł o niezwykłej wadze, kluczowych dla badań nad konspiracją solidarnościową i w ogóle Polską lat osiemdziesiątych

Bogdan Koszuta - Od Solidarności do samorządności

 

Bogdan Koszuta

Od Solidarności do samorządności

Wąbrzeźno 2020

Sygnatura SIRr XXXIIc/30

Bogdan Koszuta to znany działacz NSZZ "Solidarność"  i burmistrz Wąbrzeżna.

W latach 1980-1981 był przewodniczącym Międzyzakładowej Komisji Związkowej.

Po wprowadzeniu stany wojennego został internowany w ośrodku w Potulicach.

Kierował podziemną "Solidarnością" w Wąbrzeźnie, za co spotykały go liczne szykany od władz komunistycznych.

W latach 1990-1998 i 2002-2010 pełnił urząd burmistrza Wąbrzeźna.

W latach 1998-2002 był wójtem gminy Obrowo.

Odznaczony Złotym Krzyżem Zasługi, odznaką Zasłużony Działacz Kultury, Krzyżem Wolności i Solidarności.

Książka "Od Solidarności do samorządności"  składa się z dwóch części.

Najpierw Bogdan Koszuta wspomina swoją działalność związkową w latach 80-tych XX. wieku.

Opowieść o okresie karnawału "Solidarności" i represjach stanu wojennego uzupełniają unikatowe archiwalne fotografie i dokumenty.

Część druga to wspomnienia z lat działalności w samorządzie terytorialnym.

W aneksie do tej części znajdziemy zebrane liczne wycinki prasowe.

Książka stanowi bardzo ważne źródło do historii Wąbrzeżna w latach 1980-2010.

Napisał ją bowiem człowiek, który był najważniejszym uczestnikiem opisywanych wydarzeń i przez 30 lat brał bezpośredni udział w tworzeniu historii miasta.

Wojciech Polak - Trudne lata przełomu

 

Wojciech Polak

Trudne lata przełomu
Szkice z historii najnowszej 

Oficyna Wydawnicza FINNA

Gdańsk 2006

Sygnatura SIRr VIb/9-51

Prof. dr hab. Wojciech Polak od wielu lat prowadzi badania na temat historii najnowszej, dotyczące lat siedemdziesiątych i osiemdziesiątych w Toruniu i regionie.

Interesuje się działalnością opozycji demokratycznej i prześladowaniami ze strony Służby Bezpieczeństwa i władz komunistycznych.

Opracowanie "Trudne lata przełomu" jest zbiorem szkiców poświęconych NSZZ Solidarność i Niezależnemu Zrzeszeniu Studentów i ich zmaganiom z esbeckim aparatem represji.

Spis treści:

1 - Kilka uwag na temat historii "zupełnie najnowszej"

2 - Marian Rejewski w optyce władz bezpieczeństwa PRL

3 - Grudziądzki czerwiec 1976 r. w świetle dokumentów SB

4 - Esbeckie przygotowania do juwenaliów

5 - Działania Służby Bezpieczeństwa wobec opozycji demokratycznej w Toruniu w latach 1976-1980

6 - Rozmowa o gospodarce

7 - Sierpień 1980 r. w Toruniu i województwie toruńskim

8 - Kryzysy polityczne w okresie 16 miesięcy działania legalnej "Solidarności"

9 - Ojciec Święty Jan Paweł II wobec Niezależnego Samorządnego Związku Zawodowego "Solidarność" (1980-1989)

10 - "Zadyma" której nie było. O pewnej akcji prewencyjnej toruńskiej milicji i Służby Bezpieczeństwa w 1981 r.

11 - Operacja "Jodła" w Toruniu

12 - Humor i satyra niezależna w okresie stanu wojennego i w latach następnych jako odpowiedź na propagandę władz i sposób politycznej kontestacji

13 - Działania Służby Bezpieczeństwa wymierzone przeciwko praktykom religijnym i aktywności społecznej Kościoła w Toruniu i województwie toruńskim (13 XII 1981 - 4 VI 1989)

14 - Toruńskie watki i echa sprawy księdza Jerzego Popiełuszki

Wojciech Polak, Sylwia Galij-Skarbińska - Historia jest zawsze ciekawa

 

Wojciech Polak
Sylwia Galij-Skarbińska

Historia jest zawsze ciekawa
Szkice z najnowszych dziejów regionu kujawsko-pomorskiego

Wydawca: Pracownia Poligraficzna

Toruń 2016

Sygnatura SIRr VIb/9-49

Dr Sylwia Galij-Skarbińska i prof. dr hab. Wojciech Polak są pracownikami naukowymi na Wydziale Politologii i Studiów Międzynarodowych Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu.

Opublikowane w zbiorze "Historia jest zawsze ciekawa" artykuły są dorobkiem badań autorów prowadzonych w latach 2007-2015.

Wybrane publikacje poswięcone są najnowszym dziejom regionu kujawsko-pomorskiego, szczególnie opozycji demokratycznej w okresie PRL i działaniom operacyjnym Służby Bezpieczeństwa w walce z ruchem "Solidarności".

Spis artykułów:

1. Sprawozdanie Janusza Kryszaka z pobytu w Londynie w sierpniu i wrześniu 1987 r.
2. Toruńska SB na tropie dywersji. Sprawa operacyjnego rozpracowania "Cysterna"
3. Solidarnościowy "Karnawał". Sierpień 1980 - 13 grudzień 1981
4. Wspieranie oporu społecznego przeciwko komunizmowi przez jezuitów w okresie stanu wojennego i w latach następnych - z perspektywy Torunia i Polski
5. "My i oni". Internowani w obozie w Potulicach w okresie stanu wojennego i ich relacje ze strażnikami więziennymi oraz funkcjonariuszami Służby Bezpieczeństwa 1981-1982
6. Opór i trwanie. Środowisko akademickie Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu w latach osiemdziesiątych - próba syntezy
7. Współpraca podziemnych struktur "Solidarności" Torunia i Bydgoszczy w akcji bojkotu wyborów do rad narodowych w 1984 r. i do sejmu w 1985 r.
8. Przemiany w polskim aparacie bezpieczeństwa w latach 1989-1990

Krzysztof Osiński, Piotr Rybarczyk - Kryzys bydgoski 1981

 

Krzysztof Osiński
Piotr Rybarczyk

Kryzys bydgoski 1981
Przyczyny, przebieg konsekwencje

Tom I
Monografia

Instytut Pamięci Narodowej

Bydgoszcz - Gdańsk - Warszawa 2013

Sygnatura SIRr VIII/B-48t.1

19 marca 1981 roku na zaproszenie władz wojewódzkich działacze NSZZ"Solidarność" przybyli do Urzędu Wojewódzkiego w Bydgoszczy, żeby wziąć udział w sesji Wojewódzkiej Rady Narodowej.

Sesje przerwano jednak przed czasem, a działaczy "Solidarności" Milicja Obywatelska wyrzuciła z budynku, trzech z nich pobito.

Oburzenie w kraju było tak duże, że tylko dzięki żmudnym negocjacjom udało się uniknąć strajku generalnego.

O wydarzeniach tych traktuje monografia dr Krzysztofa Osińskiego i Piotra Rybarczyka - historyków z Delegatury IPN w Bydgoszczy.

Autorzy opisali przebieg feralnej sesji WRN, reakcje kraju na wydarzenia bydgoskie, negocjacje 'Solidarności" z rządem zakończone podpisaniem porozumienia warszawskiego 30 marca 1981 roku.

Książka zawiera również wyjaśnienie szerszego kontekstu kryzysu bydgoskiego i jego dalekosiężnych konsekwencji, którymi były konsolidacja obozu władzy i przygotowania do wprowadzenia stanu wojennego.

Kryzys bydgoski 1981

Przyczyny, przebieg konsekwencje

Tom II - Dokumenty

Sygnatura SIRr VIII/B-48t.2

 Uzupełnieniem tomu I "Kryzysu bydgoskiego 1981" jest tom drugi na który składa się 305 dokumentów źródłowych w wyborze i opracowaniu dokonanym przez Roberta Gajosa, Krzysztofa Osińskiego, Piotra Rybarczyka.

Wojciech Polak - Historia ciągle żywa

 

Wojciech Polak

Historia ciągle żywa
Studia i materiały

Oficyna Wydawnicza FINNA

Gdańsk - Toruń 2011

Sygnatura SIRr VIb/9-47

Prezentowana publikacja jest zbiorem kilkunastu artykułów i tekstów źródłowych o różnorodnej tematyce.

Większość z nich dotyczy oporu społecznego wobec systemu komunistycznego, represji ze strony Służby Bezpieczeństwa przeciwko Kościołowi katolickiemu  i NSZZ "Solidarność".

Wiele tekstów przybliża realia stanu wojennego i działalności opozycji niepodległościowej w Toruniu.

Podstawę źródłową opracowania stanowią przede wszystkim dokumenty archiwalne wytworzone przez Służbę Bezpieczeństwa i przechowywane w Instytucie Pamięci Narodowej.

Autor korzystał również z relacji uczestników i świadków opisywanych wydarzeń.

Część tekstów była publikowana już wcześniej - teraz zostały one poszerzone i uzupełnione.

Po raz pierwszy można zapoznać się z tekstami dotyczącymi następujących zagadnień:

• Starania Józefa Piłsudskiego o wskrzeszenie Uniwersytetu Wileńskiego
• Wydarzenia marca 1981 r. w Toruniu
• Dokumenty z Komendy Głównej Milicji Obywatelskiej dotyczące zajść ulicznych w dniach 31 sierpnia i 1 września 1982 r.
• Rekin ludojad i emisje "Radia Solidarność"

Książkę uzupełniają fotografie i ilustracje z lat 80-tych.

Kapelani Solidarności 1980-1989 - Mateusz Wyrwich

 

Mateusz Wyrwich

Kapelani Solidarności 1980-1989

Tom I-III

Oficyna Wydawnicza RYTM

Warszawa 2005-2009

Wydawnictwo dokumentuje wkład kapłanów Kościoła katolickiego w rozwój "Solidarności".

Sylwetki duchownych nie są suchymi biogramami, to opowieści - reportaże o ich życiowej drodze i posłudze kapłańskiej.

Autor opisuje postawy jakie zajmowali w tamtym czasie oraz drogi, którymi wspólnie z wiernymi dążyli do wolnej Polski.

Wśród bohaterów książki występują zarówno znani księża z wielkomiejskich ośrodków, jaki i mniej znani duszpasterze z małych miasteczek.

Tom I prezentuje sylwetki 13 kapelanów:

• bł. ks. Jerzy Popiełuszko
• ks. Henryk Bolczyk
• ks. Bernard Czernecki
• ks. bp Edward Frankowski
• ks. Władysław Palmowski
• ks. Kazimierz Jancarz
• ks. Władysław Drewniak
• ks. Stanisław Sikorski
• o. Ludwik Wiśniewski OP
• ks. Hilary Jastak
• ks. Henryk Jankowski
• Przemysław Nagórski
• o. Stefan Miecznikowski TJ

Tom II prezentuje sylwetki 17 kapelanów:

• o. Tomasz Alexiewicz OP
• ks. Witold Andrzejewski
• ks. Stanisław Bogdanowicz
• ks. Mieczysław Brzozowski
• o. Hubert Czuma SJ
• ks. Eugeniusz Dryniak
• ks. abp Sławoj Leszek Głódź
• ks. Zbigniew Kuzia
• ks. Stanisław Orzechowski
• ks. Czesław Sadłowski
• ks. Józef Sanak
• o. Jan Siemiński CSsR
• ks. Jan Sikorski
• ks. Alojzy Sitek
• ks. abp Ignacy Tokarczuk
• ks. Stanisław Waszczyński
• ks. Tadeusz Isakowicz-Zaleski

Tom III prezentuje sylwetki 16 kapelanów:

• ks. Jan Borzyszkowski
• ks. Jan Giriatowicz
• ks. abp Henryk kardynał Gulbinowicz
• ks. Roman Indrzejczyk
• ks. Eugeniusz Jankiewicz
• ks. Włodzimierz Jankowski
• ks. Władysław Jóźków
• ks. Marian Kopko
• ks. Józef Roman Maj
• ks. Stanisław Małkowski
• ks. Stanisław Marczak
• ks. Adam Sudoł
• o. Ryszard Śleboda OFMCap
• ks. Remigiusz Wysocki
• ks. Julian Źrałko
• ks. Julian Żołnierkiewicz