Zagraniczne pobyty akademickie pracowników UMK w okresie PRL-u

 

Jan Głuchowski

Zagraniczne pobyty akademickie pracowników UMK w okresie PRL-u 

Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika

Toruń 2021

Sygnatura SIRr XXXIa/96

Prof. zw. dr hab. Jan Głuchowski przepracował na Uniwersytecie Mikołaja Kopernika w Toruniu 50 lat.

Jest wybitnym specjalistą w zakresie prawa finansowego - autorem ponad 300 publikacji naukowych.

Książka "Zagraniczne pobyty akademickie pracowników UMK w okresie PRL-u" jest publikacja wspomnieniową" podobnie jak trzy inne publikacje autora:

- Wspomnienia o życiu codziennym torunian w okresie stanu wojennego

- Na saksy i do Bułgarii : turystyka handlowa w PRL

- Moja Alma Mater : UMK 1962-2012

Wyjazdy zagraniczne w okresie PRL charakteryzowały się specyfiką sposobu rekrutowania, pozyskiwania zachodnich stypendiów, grantów i pobytów, istnieniem ministerialnego decydenckiego centrum, pełna niepewności droga uzyskania paszportu.

Książka jest pamiętnikarska narracja opartą na faktach.

Jest ważna, gdyż wielu Polaków nie zna już realiów PRL i niedorzecznych warunków i ograniczeń istniejących w obozie socjalistycznym.

Autor nie pomija żadnych tematów i kontrowersji.

W książce znajdziemy omówienie 

- problemów akademików związanych ze znajomością języków obcych, zwłaszcza zachodnioeuropejskich

- problemów związanych z procedurą paszportową, wynikających z faktu, ze dokumentem tym dysponowała służba bezpieczeństwa

- problemów związanych z cenzura korespondencji

- problemów związanych z niskimi dochodami naukowców w okresie PRL i szansami na lukratywne wyjazdy długoterminowe  do Stanów Zjednoczonych czy Republiki Federalnej Niemiec

- problemów związanych z utrudnionymi kontaktami z rodzinami, zwłaszcza w związku z wielogodzinnym oczekiwaniem na zagraniczne połączenie telefoniczne

- problemami związanymi z załatwianiem zgód na wyjazd, stypendiów, wiz, biletów

- problemami z rozliczaniami finansowymi w dewizach, obniżaniem pensji wyjeżdzających, haraczem podatkowym nakładanym na zagraniczne stypendia

- problemami z uzyskaniem akceptacji na wyjazdy na szczeblu ministerialnym

Książka napisana jest w bardzo przystępny sposób, nie stroni od anegdot, podaje mnóstwo ciekawostek.

 

Czasopisma społeczno-kulturalne w okresie PRL

 

Czasopisma społeczno-kulturalne
w okresie PRL

Pod redakcja Urszuli Jakubowskiej

Fundacja Akademia Humanistyczna
Wydawnictwo Instytutu Badań Literackich Polskiej Akademii Nauk

Warszawa 2011

Opracowanie poświęcone jest specyficznej kategorii czasopism, jakimi są czasopisma społeczno-kulturalne.

W okresie Polski Ludowej (1945-1989) pełniły one ważna rolę, gdyż były kierowane do inteligencji.

Nad tym, żeby przekazywały one poglądy zgodne z polityką władz czuwała cenzura.

Materiał został przedstawiony w układzie chronologicznym.

Jerzy Myśliński poświecił swój tekst okresowi 1944-1948.

Był to czas kiedy kształtował się system pojałtański.

Wychodziło wówczas bardzo dużo różnorodnych czasopism, nawet katolickich i opozycyjnych.

Władza jednak stopniowo poddawała coraz ściślejszej kontroli czasopisma społeczno-kulturalne drogę cenzury, koncesji, reglamentacji, represji.

Daria Nałęcz opisała czasopisma społeczno-kulturalne w okresie 1949-1956, a więc w czasie stalinizmu i socrealizmu.

Totalitarny charakter władzy znalazł oczywiście swe odbicie w prasie.

Wykształcił się wówczas monopol informacyjny socjalistycznego państwa.

Dominującą forma komunikacji społecznej stała się propaganda i indoktrynacja.

Władysław Władyka jest autorem rozdziału poświęconego okresowi Odwilży, czyli latom 1956-1960.

W tym czasie tygodniki społeczno-kulturalne nadawały ton myśleniu zbiorowemu.

Symbolem tych pism był tygodnik "Po prostu" (zamknięty już jesienią 1957 roku).

Jan Tomkowski dokonał analizy charakteru czasopism społeczno-kulturalnych w latach 1961-1970, a więc w okresie małej stabilizacji".

Wychodziło wówczas bardzo dużo tego rodzaju tygodników i miesięczników.

Na ich łamach toczyły się dyskusje dotyczące polskiego charakteru narodowego, postawy romantycznej, skłonności do anarchii.

Kultura masowa i subkultura młodzieżowa zaczęły stopniowo zwracać się w kierunku wzorców zachodnich.

Charakterystyczne tytuły dla tego okresu to "Przekrój", "Polityka" i "Znak".

Urszula Jakubowska poświeciła swój tekst dekadzie Gierka, latom 1971-1980.

Nadzieje na liberalizację systemu nie spełniły się, a cenzura pracowała pełną parą.

Odpowiedzią było pojawienie się otwartej opozycji politycznej i drugiego obiegu.

Wybór Jana Pawła II spowodował wzrost znaczenia prasy katolickiej.

Katarzyna Stańczak-Wiślicz opisała czasopisma społeczno-kulturalne w okresie 1980-1989.

To czas między powstaniem NSZZ Solidarność w sierpniu 1980 roku i wyborami 4 czerwca 1989 roku.

Lata 1980-1981 były czasem pluralizmu informacyjnego, kiedy to monopol ideologii partyjnej, został złamany.

Mimo wprowadzenia stanu wojennego cały czas wychodziły pisma w drugim obiegu.

Właśnie czasopismom społeczno-kulturalnym drugiego obiegu swój rozdział poświęcił Andrzej Friszke.

Drugi obieg pojawił się zima 1976/1977 roku wraz z ukazaniem się pisma "Zapis".

Następnie zaczęły ukazywać się Puls, Głos, Krytyka, Res Publica, Spotkania, Bratniak, Wezwanie, Nowy Zapis, Kultura Niezależna, Karta, Obecność, Arka.

Ostatni rozdział książki autorstwa Rafała Habielskiego, zawiera opis czasopism społeczno-kulturalnych, jakie w okresie 1939-1990 ukazywały się poza Polską, na emigracji.

Wojciech Polak - Trudne lata przełomu

 

Wojciech Polak

Trudne lata przełomu
Szkice z historii najnowszej 

Oficyna Wydawnicza FINNA

Gdańsk 2006

Sygnatura SIRr VIb/9-51

Prof. dr hab. Wojciech Polak od wielu lat prowadzi badania na temat historii najnowszej, dotyczące lat siedemdziesiątych i osiemdziesiątych w Toruniu i regionie.

Interesuje się działalnością opozycji demokratycznej i prześladowaniami ze strony Służby Bezpieczeństwa i władz komunistycznych.

Opracowanie "Trudne lata przełomu" jest zbiorem szkiców poświęconych NSZZ Solidarność i Niezależnemu Zrzeszeniu Studentów i ich zmaganiom z esbeckim aparatem represji.

Spis treści:

1 - Kilka uwag na temat historii "zupełnie najnowszej"

2 - Marian Rejewski w optyce władz bezpieczeństwa PRL

3 - Grudziądzki czerwiec 1976 r. w świetle dokumentów SB

4 - Esbeckie przygotowania do juwenaliów

5 - Działania Służby Bezpieczeństwa wobec opozycji demokratycznej w Toruniu w latach 1976-1980

6 - Rozmowa o gospodarce

7 - Sierpień 1980 r. w Toruniu i województwie toruńskim

8 - Kryzysy polityczne w okresie 16 miesięcy działania legalnej "Solidarności"

9 - Ojciec Święty Jan Paweł II wobec Niezależnego Samorządnego Związku Zawodowego "Solidarność" (1980-1989)

10 - "Zadyma" której nie było. O pewnej akcji prewencyjnej toruńskiej milicji i Służby Bezpieczeństwa w 1981 r.

11 - Operacja "Jodła" w Toruniu

12 - Humor i satyra niezależna w okresie stanu wojennego i w latach następnych jako odpowiedź na propagandę władz i sposób politycznej kontestacji

13 - Działania Służby Bezpieczeństwa wymierzone przeciwko praktykom religijnym i aktywności społecznej Kościoła w Toruniu i województwie toruńskim (13 XII 1981 - 4 VI 1989)

14 - Toruńskie watki i echa sprawy księdza Jerzego Popiełuszki

Franciszek Czekierda - Cmentarzysko zapomnianych słów

 

Franciszek Czekierda

Cmentarzysko zapomnianych słów
Leksykon obumarłych wyrażeń z czasów PRL-u i nie tylko

Wydawnictwo Naukowe CONTACT

Poznań 2012

Prezentujemy dzisiaj państwu nietypowy słownik, zawierający słowa używane powszechnie jeszcze 25 lat temu, których obecnie wielu Polaków już nawet nie rozumie.

Wiele wyrazów używanych w PRL odeszło razem ze starym ustrojem (czyn społeczny, zagłuszarka).

Inne słowa odeszły wraz ze zmianami społecznymi jakie się dokonały na wsi (fornal, przyzba).

Zebrane w leksykonie słowa obrazują zmiany jakie zachodziły:
- w technice (dalekopis, gramofon),
- w sporcie (piłka sznurowana),
- w szkolnictwie (kleks, liczydło),
- w gospodarce (badylarz, cinkciarz),
- w handlu (dzień bezmięsny),
- w modzie (koszula non-iron, waciak),
- w obyczajach (prywatka),
- w kulturze (socrealizm, produkcyjniak).

Lektura słownika to niesamowita podróż w przeszłość słusznie minioną.

Hasła nie są suche i lakoniczne.

Autor rozbudował je, ubarwił wspomnieniami i anegdotami.

Słownik to zwierciadło codziennego życia PRL, które zostało utrwalone w języku.

Zyta Oryszyn - Ocalenie Atlantydy

 

Zyta Oryszyn

Ocalenie Atlantydy

Wydawnictwo: Świat Książki

Warszawa 2012

Sygnatura MAG 295397

Zyta Oryszyn (rocznik 1940) debiutowała w 1970 roku powieścią "Najada".

W 1971 roku ukazała się kolejna powieść "Melodramat", a w 1972 "Gaba, czyli 28 części wielkiego okrętu".

Szybko jednak zrezygnowała z publikowania w oficjalnych wydawnictwach PRL.

Kolejne jej książki ukazywały się w drugim obiegu:
- 1981 - "Czarna iluminacja"
- 1984 - "Madam Frankensztajn"

Swoje utwory publikowała również w czasopismach:
- 1996 - "Mgła" (Gazeta Bankowa)
- 1996 - "Podróżnik" (Gazeta Bankowa)
- 1999 - "Liść" (Rzeczpospolita)
- 2008 - "Góry Ciemności" (Więź)

"Ocalenie Atlantydy" autorka pisała ponad 20 lat.

Rozdział "Cudza skóra" opublikowała już w 1990 roku w wydawnictwie PoMost jako "Historię choroby, historię żałoby".

"Ocalenie Atlantydy" to epopeja Ziem Odzyskanych.

Akcja powieści dzieje się na Dolnym Śląsku po II wojnie światowej.

Bohaterami są wysiedleńcy z kresów wschodnich.

Nie mogą jednak wspominać o starej ojczyźnie, z powodu stalinowskiego terroru.

Muszą żyć w obcym dla siebie miejscu, pod stałą kontrolą partii i aparatu bezpieczeństwa.

Niosą ze sobą bagaż straszliwej wojny, ukrywania się po ziemiankach, rozstrzeliwań dokonywanych przez Niemców i Rosjan, śmierci przez powieszenie.

Wyzwolenie przyniosło im nowe cierpienia - przymusowy eksodus na Ziemie Odzyskane, skąd nowa władza wysiedlała pozostałych tu Ślązaków.

Często muszą ukrywać swoją przeszłość, niewłaściwe klasowe pochodzenie, służbę w Narodowych Siłach Zbrojnych lub Armii Krajowej, złe nazwisko czy obce imię.

Szybko zrozumieli, że żyją w świecie za Żelazną Kurtyną, w świecie gdzie żołnierze polscy i ruscy zaprowadzają dziejową sprawiedliwość.

Nad miastami i wsiami górowały tablice z napisem: "NIECH ŻYJE I UMACNIA SIĘ WŁADZA LUDOWA".

Przesiedleńcy byli wyrobnikami w gospodarstwach rolnych i fabrykach zarządzanych przez nowy aparat władzy.

Wszelka krytyka czy choćby nieopaczna uwaga kończyła się aresztowaniem, przesłuchaniem, torturami, śmiercią lub zniknięciem.

Każdy mógł zostać wrogiem ludu, sabotażystą, ukraińskim bandytą czy syjonistą.

Dookoła panowała niewymowna bieda.

Powieść jest wstrząsająca.

Przypomina o prawdziwym obliczu Polski Bieruta.

Akcja powieści ciągnie się również dalej, aż po czasy "Solidarności".

Bo natura władzy i wpływy aparatu opresji ukształtowane w latach 50-tych, pozostały niezmienione do końca Polski Ludowej.

Małgorzata Niezabitowska - "W twoim kraju wojna" - spotkanie autorskie

 

Małgorzata Niezabitowska

"W twoim kraju wojna!"

Spotkanie autorskie

11 października 2017

Książnica Kopernikańska

W środę 11 października 2017 o godzinie 19.00 w Książnicy Kopernikańskiej gościła Małgorzata Niezabitowska.

Znana jest ze swojej pracy dziennikarskiej w "Tygodniku Solidarność".

Była rzeczniczką rządu Tadeusza Mazowieckiego.

Zaangażowana była w działalność opozycji demokratycznej w okresie PRL.

W latach 90-tych była prezesem Fundacji Animals i walczyła w obronie praw zwierząt.

Ostatnio doceniono jej starania o popularyzację historii Żydów polskich.

Spotkanie w Książnicy Kopernikańskiej poświęcone było jej najnowszej książce "W twoim kraju wojna!".

Spotkanie prowadził dr hab. Marcin Czyżniewski - profesor UMK i przewodniczący Rady Miasta Torunia.

Małgorzata Niezabitowska opowiadała o historii powstania książki.

Mimo, że wydana w 2016 roku - w rzeczywistości jest dziennikiem pierwszych miesięcy stanu wojennego.

Składa się z osobistego pamiętnika, reportaży publikowanych przez zachodnią prasę, relacji z ważnych wydarzeń.

Bardzo ważnym składnikiem książki są zdjęcia autorstwa samej Małgorzaty Niezabitowskiej, Tomasza Tomaszewskiego (jej męża) i Stanisława Wałęsy (brata Lecha Wałęsy).

Małgorzata Niezabitowska opowiadała o wprowadzeniu stanu wojennego, czołgach pod oknami jej domu, żołnierzach na ulicy Warszawy.

Mówiła jak zaczęła robić pierwsze zdjęcia, jak z mężem utrwalali na fotografiach obraz Warszawy w stanie wojennym.

Opowiadała w jaki sposób reportaże i zdjęcia były przemycane do Europy Zachodniej, gdzie publikowano je w prasie zagranicznej pod kryptonimem "Dzienniki buntownika z Warszawy".

Słuchacze dowiedzieli się jak udało się oszukać Służbę Bezpieczeństwa i zrobić zdjęcia internowanemu Lechowi Wałęsie.

Opowiadała o zasadach konspiracji.

Wspominała o swoich motywacjach, o marazmie społeczeństwa, o potrzebie działania, o roli Kościoła.

Słuchacze dowiedzieli się również wielu ciekawych informacji o jej życiu osobistym i małżeńskim, o historii jej rodziny i roli tradycji patriotycznej przy podejmowaniu życiowych wyborów.

Małgorzata Niezabitowska opowiadała bardzo ciekawie, barwnie i plastycznie, żywo i z temperamentem.

Nie szczędziła wielu ciekawostek i anegdot.

Spotkanie zakończyły pytania od czytelników i podpisywanie książek.