Piotr Birecki - Gmina Wielka Nieszawka. Szkice z dziejów

 

Piotr Birecki 

Gmina Wielka Nieszawka
Szkice z dziejów

Wydawca: Gmina Wielka Nieszawka

Wielka Nieszawka 2010

Sygnatura SIRr VIII/In-Wielka-Nieszawka-1

Wielka Nieszawka to gmina leżąca na lewym brzegu Wisły, w bezpośrednim sąsiedztwie Torunia.

To kraina mennonitów, nadwiślańskich łąk, wałów wiślanych, ruin zamku w Małej Nieszawce, piaszczystych wzgórz i lasów.

W książce czytelnicy odnajdą wiadomości na temat pradziejów wsi, znalezisk archeologicznych, na temat geografii i biologi, dziejów dawnego zamku krzyżackiego i tutejszej komturii.

Książka podzielona jest na następujące rozdziały:

- Geografia Gminy

- Wody

- Drogi

- Fauna i flora

- Prehistoria i historia gminy

- Krzyżacy i ich zamek w Małej Nieszawce

- Z nowożytnych dziejów gminy

- Mennonici na terenie gminy

- Lata międzywojenne

- Czas II wojny światowej

- Po II wojnie światowej

- Szkoła Podstawowa w Małej Nieszawce

- Szkoła Podstawowa i Gimnazjum w Cierpicach

- Gmina dziś

- Obecne i dawne wsie gminy Wielka Nieszawka

- Mennonicki dom modlitwy w Małej Nieszawce

Ważne miejsce w opracowaniu zajmują mennonici.

Dowiadujemy się kim byli, jaka była ich religia, życie codzienne i praca, jak zorganizowana była władza, prawa i obowiązki w gminie mennonickiej, jakich nakazów należało przestrzegać.

Zasługuje na uznanie fakt opisania wszystkich dawnych i obecnych wsi Gminy Wielka Nieszawka.

Wiadomości na temat swoich małych ojczyzn znajdą w opracowaniu mieszkańcy następujących miejscowości: Brzoza, Brzeczka, Cierpice, Cierpiszewo, Dybowo, Kąkol, Mała Nieszawka, Wielka Nieszawka, Folwark Zamek Nieszawki.

Opisano również wsie, których już nie ma Duliniewo, Kozibór, Strońsk oraz leżące na ich terenach młyny.

Opracowanie uzupełniają liczne ilustracje.

Zamek krzyżacki w Toruniu

Zamek krzyżacki w Toruniu powstał około 1236 roku na miejscu istniejącego tu wcześniej grodu Postolsko.

Najpierw była to warownia drewniano-ziemna, ale już w 1255 roku prowadzono budowę muru i wieży.

W 1263 roku zaczęto stawiać kaplicę.

Gród miał kształt półowalny, stąd wziął się specyficzny kształt muru zamkowego przypominający podkowę.

Plan zamku krzyżackiego w Toruniu

Sam mur miał 2,4 m szerokości i 12 wysokości.

Mur ze wszystkich stron otoczony był wodą.

Nad zamkiem górowała ośmioboczna wolno stojąca wieża wysoka na 40 m.

W zamku miał siedzibę komtur.

Stała załoga zamku liczyła tylko 12 rycerzy.

Był to równocześnie klasztor z kaplicą, kapitularzem, dormitorium i refektarzem dla braci zakonnych.

Mieścił się tu też szpital.

Krzyżacy wybudowali również młyn i w tym celu przekopali Strugę Toruńską aż do Grębocina.

Na dziedzińcu zamku znajdowała się studnia, do której jednak wodę sprowadzano rurami, gdyż w miejscu tym nie ma wody gruntowej.

Wśród budynków gospodarczych wyróżnić można wozownię, kuźnię, browar, piekarnię, arsenał, spichrz, stodołę, mennicę, skład odzieży, skład wełny, siodlarnię, masztelnię, stajnię, plac drzewny, zagrodę świńską, zagrodę bydlęcą.

7 lutego mieszczanie rozpoczęli ostrzał zamku, a już 8 lutego 1454 roku zdobyli go i wysadzili wieżę.

Znak do szturmu dał kucharz wymachując z wieży wielką warząchwią.

Niestety nie zdążył zejść z wieży przed eksplozją, w wyniku której przeleciał nad całym miastem.

Zamek rozebrano z obawy, żeby nie obsadziło go wojsko polskie, lub jakikolwiek inny garnizon.

Zlokalizowano tu początkowo ogrody, później urządzono na jego terenie wysypisko.

W XIX wieku znajdował się tu nawet krótko cmentarz.

Teren ten w połowie XX wieku był już gęsto porośnięty drzewami, wśród których wyróżniała się wierzba – płaczka o żółtych gałązkach, która wraz z szemrząca struga – młynówką, stwarzały niezwykle romantyczny nastrój.

Do dzisiaj przetrwało gdanisko, szpital, młyn, mur wschodni, mur zachodni.

Na zamku w latach 1958-1965 przeprowadzono badania archeologiczne, które przyniosły szereg odkryć dotyczących osadnictwa przedkrzyżackiego oraz liczne znaleziska z okresu nowożytnego.

Odkopano między innymi monety krzyżackie, polskie, pruskie i rzymskie, kafle renesansowe i barokowe, fajki, naczynia ceramiczne, narzędzia żelazne, gwoździe, groty, ostrogi, podkowy, wędzidła.

Od 1966 roku zamek stał się częścią Muzeum Okręgowego.

Thorn. Der Dansker (Toruń – zamek krzyżacki – Gdanisko),
wydawca: Graph. Verl.-Anst., G. m. b. H.,  Breslau [ca 1914],
sygnatura:  T.15 nr 43/73

LITERATURA PRZEDMIOTU

Zamek krzyżacki w Toruniu XIII-XXI w. : studium historyczno-architektoniczne z katalogiem detalu architektonicznego ze zbiorów Muzeum Okręgowego w Toruniu
Toruń 2017
Sygnatura SIRr XXXIIIb/170

Zbigniew Nawrocki
Zamek krzyżacki w Toruniu
Dzieje budowy, upadek, ponowne zagospodarowanie
s. 7-72
Rocznik Muzeum Okręgowego w Toruniu
Rok 2005 : Tom XIII/XIV
Sygnatura SIRr XXIXb/1t.13/14

Zamek Krzyżacki w Toruniu
tekst Zbigniew Nawrocki
zdjęcia W. Stępień, Sławomir Szczerbiński
Toruń  [2003]
Sygnatura SIRr XXXIIIb/131

  

Dzieje Torunia : ekspozycja w ruinach zamku
oprac. tekstu Roman Domagała
Toruń 1979
Sygnatura SIRr VIII/T-142

 

 

Jadwiga Chudziakowa, Andrzej Kola
Źródła archeologiczne z terenu zamku krzyżackiego w Toruniu : (badania z 1958-1966 r.)
Warszawa 1974
Sygnatura SIRr VIa/28

  

Jadwiga Chudziakowa
Tymczasowe wyniki badań archeologicznych na zamku krzyżackim w Toruniu (1958-1960)
Rocznik Muzeum w Toruniu
Rok 1963 : Tom I - zeszyt 3
s. 66-78
Sygnatura SIRr XXIXb/1t.1

 

Jan Frycz
Zamek krzyżacki w Toruniu
Rocznik Muzeum w Toruniu
Rok 1963 : Tom I - zeszyt 3
s. 79-97
Sygnatura SIRr XXIXb/1t.1

 

Piotr Skurzyński - Zamki krzyżackie

 

Piotr Skurzyński

Zamki krzyżackie

Wydawnictwo Region

Gdynia 2019

Sygnatura SIRr VIb/4-62

Piotr Skurzyński jest dziennikarze, prawnikiem i pisarzem.

Otrzymał kilkanaście nagród w konkursach literackich.

Jest również autor kilkunastu publikacji turystycznych i popularnonaukowych.

W Książnicy Kopernikańskiej dostępne są jego książki:

• Dzieje architektury polskiej : opowieści z drewna, kamieni i cegieł / Piotr Skurzyński. – Warszawa : Wydawnictwo Egmont Polska 2007. 
• Pomorze / Piotr Skurzyński. – Warszawa : Sport i Turystyka – Muza 2007. 
• Pomorze Wschodnie, Bornholm i Kaliningrad na weekend : przewodnik turystyczny / Piotr Skurzyński [oraz] Piotr Ostrowski, Jarosław Swajdo. – Bielsko-Biała : Pascal 2005. 
• Spływy kajakowe / [aut. Zbigniew Galiński, Marek Kwaczonek, Piotr Skurzyński]. – BielskoBiała : Wydawnictwo Pascal ; Warszawa : Agora 2009. 
• Zamki Kociewia i Borów Tucholskich / Piotr Skurzyński. – Gdynia : Wydawnictwo Region Jarosław Ellwart 2018. 
• Zamki krzyżackie / Piotr Skurzyński. – Gdynia : Wydawnictwo Region Jarosław Ellwart © copyright 2019. 
• Zamki nad Dolną Wisłą : historia – przygoda – turystyka / Piotr Skurzyński. – Gdynia : „Region” 2006. 
• Zamki ziemi chełmińskiej / Piotr Skurzyński. – Gdynia : Wydawnictwo Region 2009, 2016, 2020. 

W XIII wieku Krzyżacy stworzyli państwo zakonne, którego podstawą był system obronnych warowni.

W książce poświęconej zamkom krzyżackim czytelnik nie znajdzie informacji o konkretnych zamkach.

To książka o etapach budowy zamków, ich założeniu przestrzennym, walorach militarnych i kulturalnych, o ich funkcjach i o stosunku społeczeństwa do tych warowni.

Przeczytamy o różnych typach zamków - zamkach tymczasowych, zamkach przejściowych, zamkach klasztorach, o ich lokalizacjach i przygotowaniach do budowy, o budowniczych i sposobach budowy. o modelu warownego zamku.

Zapoznamy się z wieżami zamkowymi, bramami i podzamczem.

Przeczytamy w końcu o sposobach zdobywania zamków.

Castra Terrae Culmensis - na rubieży chrześcijańskiego świata

 

Castra Terrae Culmensis
Na rubieży chrześcijańskiego świata
Interdyscyplinarne badania nad warownym budownictwem zakonu krzyżackiego w świetle źródeł archeologiczno-architektonicznych, historycznych i przyrodniczych 

pod redakcją Marcina Wiewióry 

Tom I-II

Wydawca: Instytut Archeologii UMK

Toruń 2020

Sygnatura SIRr VIb/2-33

Dwutomowe wydawnictwo Instytutu Archeologii UMK stanowi podsumowanie projektu "Castra Terrae Culmensis - na rubieży chrześcijańskiego świata" Narodowego Programu Rozwoju Humanistyki, realizowanego w latach 2016-2019.

Kierownikiem projektu był dr hab. Marcin Wierciński, prof. UMK.

W ramach projektu przeprowadzono archeologiczne badania terenowe i studyjne o charakterze interdyscyplinarnym.

Badania obejmowały analizy archeologiczne, architektoniczne, historyczne, geofizyczne, geologiczne, geograficzne, archeobotaniczne i archeozoologiczne.

Przedmiotem badań było pięć warowni krzyżackich:

• Unisław
• Starogród
• Zamek Bierzgłowski
• Lipienek
• Papowo Biskupie

W publikacji opisano dzieje tych obiektów oraz wszystkie pozyskane podczas badań obiekty ruchome i nieruchome (Naczynia ceramiczne, materiały budowlane, fajki, kafle, militaria, monety, przedmioty ze szkła, bursztynu i metalu, kości).

SPIS TREŚCI

Tom I

1. Zagadnienia wstępne
2. Środowisko Geograficzne
3. Stratygrafia warstw kulturowych i charakterystyka poziomów osadniczych
4. Najstarsze ślady osadnictwa
5. Zamki krzyżackie w świetle średniowiecznych źródeł pisanych
6. Badania nieinwazyjne

Tom II

1. Próba rekonstrukcji stany środowiska geograficznego miejsc położenia i otoczenia zamków w czasie ich budowy w XIII-XIV wieku
2. Najstarsze fazy osadnictwa krzyżackiego
3. Zamki krzyżackie w okresie późnośredniowiecznym i nowożytnym. Analiza źródeł architektonicznych
4. Analiza źródeł archeologicznych z późnego średniowiecza i nowożytności
5. Analiza źródeł przyrodniczych
6. Krzyżackie osady warowne i miasta na ziemi chełmińskiej w świetle najnowszych badań
7. Architektura i technika budowy zamków murowanych s Starogrodzie, Bierzgłowie, Lipienku, Papowie Biskupim i Unisławiu w kontekście budownictwa zamkowego Prus
8. Podsumowanie

 

Piotr Skurzyński - Zamki ziemi chełmińskiej

 

Piotr Skurzyński

Zamki ziemi chełmińskiej

Wydawnictwo Region

Gdynia 2020

Sygnatura SIRr VIb/4-61

Piotr Skurzyński jest dziennikarze, prawnikiem i pisarzem.

Otrzymał kilkanaście nagród w konkursach literackich.

Jest również autor kilkunastu publikacji turystycznych i popularnonaukowych.

W Książnicy Kopernikańskiej dostępne są jego książki:

• Dzieje architektury polskiej : opowieści z drewna, kamieni i cegieł / Piotr Skurzyński. – Warszawa : Wydawnictwo Egmont Polska 2007. 
• Pomorze / Piotr Skurzyński. – Warszawa : Sport i Turystyka – Muza 2007. 
• Pomorze Wschodnie, Bornholm i Kaliningrad na weekend : przewodnik turystyczny / Piotr Skurzyński [oraz] Piotr Ostrowski, Jarosław Swajdo. – Bielsko-Biała : Pascal 2005. 
• Spływy kajakowe / [aut. Zbigniew Galiński, Marek Kwaczonek, Piotr Skurzyński]. – BielskoBiała : Wydawnictwo Pascal ; Warszawa : Agora 2009. 
• Zamki Kociewia i Borów Tucholskich / Piotr Skurzyński. – Gdynia : Wydawnictwo Region Jarosław Ellwart 2018. 
• Zamki krzyżackie / Piotr Skurzyński. – Gdynia : Wydawnictwo Region Jarosław Ellwart © copyright 2019. 
• Zamki nad Dolną Wisłą : historia – przygoda – turystyka / Piotr Skurzyński. – Gdynia : „Region” 2006. 
• Zamki ziemi chełmińskiej / Piotr Skurzyński. – Gdynia : Wydawnictwo Region 2009, 2016, 2020. 

Książka „Zamki ziemi chełmińskiej” jest przewodnikiem turystyczno-historycznym.

Ziemia Chełmińska jest kolebką państwa zakonnego i tu narodził się w XIII wieku model zamku krzyżackiego.

Pełnił on nie tylko funkcje warowni, ale również ośrodka administracyjnego, produkcyjnego i klasztoru.

Ale nie wszystkie przedstawione zamki zbudowali Krzyżacy.

W przewodniku opisano następujące zamki:

• Boguszewo 
• Brodnica 
• Chełmno 
• Golub-Dobrzyń 
• Grudziądz 
• Kowalewo 
• Kurzętnik 
• Lipienek 
• Lubawa 
• Papowo Biskupie 
• Pokrzywno 
• Radzyń Chełmiński
• Rogóźno 
• Starogród 
• Toruń
• Toruń-Dybów 
• Zamek Bierzgłowski 
• Złotoria 

W  przewodniku znajdziemy opis dziejów zamku i jego architektury.

Poznamy dokładną lokalizację zamku.

Udamy się na zwiedzanie.

Znajdziemy informacje o innych miejscowych atrakcjach.

Dowiemy się wielu ciekawostek.

Wojciech Korzeniak - Radzyń Chełmiński - Czas jubileuszu

 

ks. Wojciech Korzeniak

Radzyń Chełmiński - Czas jubileuszu

Wydawnictwo Bernardinum

Pelplin 2010

SIRr VIII/In-Radzyń-Chełmiński-3

Książka poświęcona jest dziejom Radzynia Chełmińskiego, ukazanym z perspektywy sztuki i  architektury.

Znajdziemy w niej wiele ważnych informacji na temat zamku, ale również na temat pozostającego niesłusznie w jego cieniu kościoła parafialnego św. Anny.

Rozdział I "Średniowieczne piękną" zawiera charakterystykę sztuki średniowiecza, przybliża rozumienie piękna w średniowieczu, omawia wpływ teologii średniowiecznej na architekturę.

Rozdział II "Radzyń Chełmiński dawniej" omawia początki osadnictwa, panowanie Zakonu Krzyżackiego i zamek w Radzyniu, ewolucję modelu zamku konwentualnego, budowę zamku konwentualnego, układ pomieszczeń, badania archeologiczne, wystrój kaplicy zamkowej.

Rozdział III "Kościół parafialny" poświęcony jest dziejom kościoła pw. św. Anny.

Świątynie wzniesiono w pierwszej połowie XIV wieku.

W książce opisano prezbiterium, wieżę,  nawę, okna portale, szczyt zachodni, dachy, wyposażenie świątyni, barokowy ołtarz główny, polichromie, stalle, tęczę, dwa ołtarze boczne, chór muzyczny, płyty nagrobne, precjoza liturgiczne, szaty liturgiczne, bractwa i stowarzyszenia,  Kaplicę Dąbrowskich.

Rozdział IV poświęcony jest Radzyniowi Chełmińskiemu dzisiaj.

Waldemar Rozynkowski - Zamek Bierzgłowski

 

Waldemar Rozynkowski

Zamek Bierzgłowski

Wydawnictwo "Koronis"
Diecezjalne Centrum Kultury Zamek Bierzgłowski 

Zamek Bierzgłowski 2015

Sygnatura SIRr XIII/161

Prof dr. hab. Waldemar Rozynkowski jest historykiem na Uniwersytecie Mikołaja Kopernika w Toruniu.

Jest również diakonem stałym diecezji toruńskiej.

W Książnicy Kopernikańskiej dostępnych jest kilkadziesiąt książek, których jest autorem bądź redaktorem, a poświęconych historii średniowiecza lub historii Kościoła.

Opracowanie "Zamek Bierzgłowski" rozpoczyna rozdział poświęcony początkom miejscowości, która powstała w połowie XIII wieku.

Dalej znajdziemy opis warownego domu zakonnego, który wybudowali w Bierzgłowie Krzyżacy.

Zamek Bierzgłowski pełnił w średniowieczu  funkcje siedziby komtura i prokuratora.

Stał się wówczas także ośrodkiem życia religijnego zakonników-rycerzy.

Autor omawia następnie dzieje Zamku Bierzgłowskiego w okresie nowożytnym, w czasie zaborów i w okresie międzywojennym.

W latach 1946-1950 Zamek Bierzgłowski był siedzibą ks. bpa Adolfa Piotra Szelążka - ordynariusza diecezji łuckiej.

Władze PRL przejęły Zamek Bierzgłowski, który został zwrócony Kościołowi w 1992 roku.

Obecnie jest siedzibą Diecezjalnego Centrum Kultury.

Książka jest ilustrowania mnóstwem wielobarwnych fotografii, przedstawiających odrestaurowany zamek.

Bogusz Wasik - Budownictwo zamkowe na ziemi chełmińskiej (od XIII do XV wieku)

 

Bogusz Wasik

Budownictwo zamkowe na ziemi chełmińskiej
(od XIII do XV wieku)

Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika

Toruń 2016

Sygnatura SIRr XXXIIIb/163

Dr Bogusz Wasik jest absolwentem zarówno konserwatorstwa jak i archeologi.

Uczestniczył w wielu badaniach archeologicznych w Polsce i za granicą.

Specjalizuje się w tematyce kastellogicznej, architekturze zamków krzyżackich, historii technik budowlanych.

Książka "Budownictwo zamkowe na ziemi chełmińskiej (od XIII do XV wieku)" jest rozszerzoną wersją jego dysertacji doktorskiej.

Rozprawa poświęcona jest analizie procesu budowlanego i związanych z nim technik.

Autor bada murowane zamki należące do zakonu krzyżackiego jak i te, które były siedzibami biskupów i kapituły diecezji chełmińskiej.

Ziemia chełmińska wyróżnia się dużym zagęszczeniem sieci zamków.

Monografia dotyczy 16 zamków: Bierzgłowo, Bratian, Brodnica, Golub, Grudziądz, Kowalewo Pomorskie, Lipienek, Papowo Biskupie, Pokrzywno, Radzyń Chełmiński, Rogóźno, Starogród, Toruń, Lubawa, Wąbrzeźno i Kurzętnik.

Książka dzieli się na dziewięć rozdziałów:

1. Zagadnienia wstępne - tematyka, metoda, zakres chronologiczny
2. Dzieje zainteresowań i stan badań nad zamkami ziemi chełmińskiej
3. Lokalizacja i wybór miejsca pod budowę zamków na ziemi chełmińskiej
4. Zagadnienia związane z projektowaniem
5. Prace ziemne
6. Materiały budowlane
7. Konstrukcje murów
8. Charakterystyka wybranych elementów architektury
9. Dzieje budowy i rozplanowanie zamków na ziemi chełmińskiej
10. Podsumowanie

Zakon budował swoje zamki z rozmachem, z ogromnym nakładem pracy i środków.

Zamki następnie rozbudowywano przez całe dziesięciolecia.

Autor podzielił budownictwo zamkowe na ziemi chełmińskiej na kilka okresów:

• okres budowy warowni drewniano-ziemnych (2.-3. ćwierć XIII w.)
• okres zastępowania zamków drewnianych murowanymi (2. połowa XIII w.)
• okres zaadoptowywania zamku typu kasztelowego (lata 80-te XIII w. - 1. ćwierć XIV w.)
• okres "klasycznych" zamków kasztelowych (2. ćwierć XIV w.)
• okres rozbudów i modernizacji fortyfikacji (2. połowa XIV - 1. połowa XV w.)

Książka zawiera bardzo dużo planów, rycin, fotografii.

Maria Spławska-Korczak - Zamek krzyżacki w Świeciu

 

Maria Spławska-Korczak

Zamek krzyżacki w Świeciu
Próba rekonstrukcji zamku wysokiego w średniowieczu

Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika

Toruń 2014

Sygnatura SIRr VIII/S-5

Maria Spławska-Korczak jest absolwentką archeologii na Uniwersytecie Mikołaja Kopernika i geodezji na Uniwersytecie Warmińsko-Mazurskim.

Specjalizuje się w badaniach nad architekturą i budownictwem zakonu krzyżackiego.

Rozprawa "Zamek krzyżacki w Świeciu" stanowi nowe spojrzenie na dotychczasowe ustalenia historyków.

Autorka zweryfikowała funkcjonujące do dziś teorie na temat zamku świeckiego, jego topografii, chronologii powstania, układu przestrzennego, usytuowania i przeznaczenia obiektów i pomieszczeń.

Wykorzystała wiele pomijanych dotąd źródeł archiwalnych, źródła ikonograficzne, wyniki najnowszych badań archeologicznych.

Monografia składa się z trzech rozdziałów:

1. Geneza komturstwa i budowa zamku w Świeciu
2. Topografia i układ przestrzenny zamku
3. Forma i funkcja poszczególnych skrzydeł i wież zamku

Pracę wzbogaca wykorzystanie kilkudziesięciu rycin.

Stare i „nowe” dziedzictwo Torunia, Bydgoszczy i Regionu

 

W dniach 6-7 lutego (piątek-sobota) na Wydziale Sztuk Pięknych UMK w Toruniu odbyła się konferencja naukowa poświęcona dziedzictwu kulturowemu naszego regionu.

Impreza zainaugurowała obchody siedemdziesiątej rocznicy powstania WSzP UMK.

Jej organizatorem oprócz Jubilata było Muzeum Okręgowe im. Leona Wyczółkowskiego w Bydgoszczy.

Obrady odbywały się w Sali im. Tymona Niesiołowskiego na Wydziale Sztuk Pięknych UMK w Toruniu. Zgodnie z programem konferencji narady trwać miały każdego dnia od rana do wieczora. W tym czasie słuchacze mieli wysłuchać ponad 30 wystąpień, autorstwa osób reprezentujących instytucje naukowe Torunia i Bydgoszczy, a także Gdańska, Krakowa i Grębocina.

Po oficjalnym otwarciu konferencji rozpoczęło się wygłaszanie referatów. Piszący te słowa wysłuchał jedynie 3 wystąpień podczas pierwszej – porannej części obrad 6 lutego (piątek). Z tego powodu mogę opisać tylko je. Jako pierwszy zabrał głos Marin Wiewióra z Instytutu Archeologii UMK. Przedstawił on audytorium referat zatytułowany: „Zamki krzyżackie na ziemi chełmińskiej. Nowe źródła. Nowe perspektywy”. Usłyszeliśmy o wynikach badań prowadzonych w Grudziądzu, Wąbrzeźnie, Papowie Biskupiem i Radzyniu Chełmińskim. Dodatkowo mogliśmy zobaczyć przekroje, rzuty i wizualizacje, obrazujące efekty paru lat badań wykopaliskowych. Nowe ustalenia stawiają pod znakiem zapytania perfekcyjność pomiarów i wniosków Conrada Steinbrechta, które do tej pory uchodziły za wiarygodne. Referent podzielił się również ze słuchaczami refleksjami na temat współdziałania ekip badawczych z lokalnymi władzami.

Po każdym z wystąpień organizatorzy zaplanowali krótką dyskusję. W efekcie, po pierwszym referacie padło parę pytań i uwag pod adresem Marcina Wiewióry. Dotyczyły one detalu architektonicznego występującego w przebadanych zamkach, stawianiu obronnych budowli na niezabudowanym wcześniej terenie oraz chronologii wieży Klimek w Grudziądzu. Prelegent odniósł się do wszystkich wymienionych wyżej kwestii, a także wyraził pozytywną opinię na temat odbudowy wieży Klimek, co jak sam nazwał może, być przez niektórych uznane za herezję.

Kolejny referent, Bogusz Wasik z Instytutu Archeologii UMK, zapoznał audytorium z wynikami badań na terenie dawnego zamku w Kowalewie Pomorskim („Zamek w Kowalewie Pomorskim – pierwsze wyniki badań archeologicznych”). Ponownie mogliśmy zobaczyć slajdy ukazujące profile, rzuty oraz bogactwo form ceglanych kształtek. Już pierwsze badania pozwoliły wysunąć wniosek o postawieniu zamku na tzw. surowym korzeniu, czyli w miejscu do tej pory niezabudowanym. Przy okazji pokazały one również problemy, z jakimi musieli uporać się budowniczowie twierdzy, gdyż podłoże miało się nie nadawać na posadowienie tego typu budowli.

Kolejnych ciekawych rzeczy na temat badań w Kowalewie dowiedzieliśmy się z dyskusji. W jej trakcie poruszono tematy związane z życiem codziennym, wzniesieniem zamku na wcześniej niezagospodarowanym terenie oraz jakością wykonanej przez budowniczych pracy. W tym ostatnim przypadku analiza porównawcza z okolicznymi warsztatami wykazała wysoki poziom umiejętności ludzi zatrudnionych w Kowalewie Pomorskim.

Zgodnie z planem trzeci referat miał wygłosić Zbigniew Nawrocki, który jednak nie mógł zjawić się na obradach. W rezultacie wysłuchaliśmy wystąpienia Romualdy Uziembło z Muzeum Okręgowego w Toruniu pod tytułem „Kościół św. Jerzego w Toruniu – historia odkryć i ginącej o nim wiedzy”. Prelegentka zapoznała audytorium z ciekawą historią poszukiwań kościoła św. Jerzego, największej gotyckiej świątyni poza murami miasta. Okazuje się bowiem, że kościół funkcjonujący do początku XIX wieku został zlokalizowany w 1914 roku, by na 100 lat ukryć się przed badaczami i torunianami, mimo prowadzonych w okolicy prac remontowo-budowlanych i nadzorów archeologicznych. Na jego pozostałości natrafiono dopiero w zeszłym roku podczas nadzoru przy remoncie ulicy Czerwona Droga. Okoliczności znaleziska i wynikające z tego ograniczenia wpłynęły na zakres prac archeologicznych. Mimo tego udało się dokonać analizy porównawczej stanu rzeczywistego z rysunkami Jerzego Fryderyka Steinera z XVIII wieku. W przeciwieństwie do Steinbrechta, Steiner wyszedł z tej konfrontacji obronną ręką, za co został pochwalony przez referentkę.

Dodatkowych danych o kościele św. Jerzego dowiedzieliśmy się z dyskusji. Jej tematem były: metodyka badań archeologicznych, pozostałości chrzcielnicy, materiały ruchome oraz malowane płytki posadzkowe.

Na tym zakończyła się pierwsza część obrad, po której organizatorzy zaprosili wszystkich uczestników konferencji na przerwę kawową.