Nowa Wieś 1939

 

Ewa Rzepka

Nowa Wieś 1939 - zbrodnie niemieckie 

Wydawcy: 

Miasto i Gmina Jabłonowo Pomorskie,

Wąbrzeskie Zakłady Graficzne

Jabłonowo Pomorskie 2021

Sygnatura SIRr VIb/8-85

Książka jest hołdem oraz wyrazem pamięci dla mieszkańców miasta i gminy Jabłonowo Pomorskie, którzy 11 września 1939 r. stracili swoje życie za okazywana wierność, oddanie i miłość do Polski.

W książce przedstawiono kilkanaście osób cywilnych, które za patriotyzm zapłaciło najwyższą cenę.

Autorka Ewa Rzepka wykazała się dużą determinacja i uporem w odnajdywaniu bolesnej prawdy i przywracaniu należnej pamięci mieszkańcom Jabłonowa Pomorskiego.

Miejsce Pamięci Narodowej w Nowej Wsi koło Jabłonowa upamiętnia pomnik.

Najczęściej wymienianą liczba pomordowanych jest 40 osób, ale jest to liczba przybliżona i nigdy chyba już nie poznamy pełnej listy ofiar.

Jest to drugie po Buku Góralskim miejsce kaźni na terenie gminy Jabłonowo Pomorskie.

W książce znajdziemy dramatyczne relacje świadków zbrodni niemieckiej.

Oprócz wspomnienia ofiar, przedstawiono również sylwetki sprawców, miejscowych Niemców z Selbstschutzu, którzy przygotowywali imienne listy Polaków i wskazywali SS-mannom osoby do rozstrzelania.

Znęcali się również w okrutny sposób nad aresztowanymi.

Autorka przedstawiła biografie wszystkich zidentyfikowanych  ofiar.

Książka zawiera szereg starych fotografii, w tym bardzo cenne pochodzące z albumów rodzinnych.

Męczeństwo - służba - walka

 

Jan Sziling

Męczeństwo - służba - walka

Duchowieństwo diecezji chełmińskiej w latach drugiej wojny światowej (1939-1945)

Wydawca: Towarzystwo Naukowe w Toruniu

Toruń 2019

Sygnatura SIRr  XXXIV/207

Jan Sziling (1939-2023) był profesorem na Uniwersytecie Mikołaja Kopernika w Toruniu.

Specjalizował się w historii najnowszej.

W Książnicy Kopernikańskiej dostępnych jest wiele jego książek, wśród nich:

1. Kościoły chrześcijańskie w polityce niemieckich władz okupacyjnych w Generalnym Gubernatorstwie (1939-1945) 

2. Męczeństwo - służba - walka : duchowieństwo diecezji chełmińskiej w latach drugiej wojny światowej (1939-1945) 

3. Straty w dziedzinie kultury polskiej poniesione na obszarze woj. bydgoskiego w okresie II wojny światowej 

4. Struktura narodowościowa Torunia w okresie okupacji niemieckiej (1939-1945) 

5. Watykan wobec polityki kościelnej władz hitlerowskich na ziemiach polskich wcielonych do Rzeszy : (1939-1945) 

6 .Wysiedlanie ludności polskiej z Pomorza w okresie okupacji hitlerowskiej 

Książka "Męczeństwo - służba - walka" jest słownikiem biograficznym duchowieństwa diecezji chełmińskiej w latach drugiej wojny światowej (1939-1945).

Diecezja w dniu 31 sierpnia 1939 roku liczyła 694 księży.

Padli oni ofiarą eksterminacji przeprowadzanej przez okupanta niemieckiego, której szczególne nasilenie nastąpiło jesienią 1939 roku.

Masowe zbrodnie, aresztowania, egzekucje, umieszczanie w obozach miały miejsce na terenie całego Pomorza Nadwiślańskiego.

Aresztowano wówczas aż 431 księży, którzy byli przeznaczeni na śmierć lub pobyt w obozie.

Zginęło jesienną 1939 roku aż 215 księży diecezji w miejscach masowych straceń, w leśnych ustroniach lub zakatowanych w więzieniach.

Poza tym od 1940 do 1945 roku gestapo aresztowało jeszcze 100 dalszych księży.

Ci księża, którzy przetrwali masowe rozstrzeliwania w 1939 roku, ginęli później w niemieckich obozach koncentracyjnych KL Stutthof, KL Sachsenhausen, KL Dachau.

Opracowanie " "Męczeństwo - służba - walka. Duchowieństwo diecezji chełmińskiej w latach drugiej wojny światowej (1939-1945)" zawiera biogramy wszystkich kapłanów diecezji chełmińskiej zgodnie ze stanem z 31 sierpnia 1939 roku.

Biogram każdego kapłana opisuje jego losy w latach wojny i okupacji niemieckiej,

Uwzględniono również represje sowieckie.

Zbrodnie niemieckie na Ziemi Dobrzyńskiej

 

Zbrodnie niemieckie na Ziemi Dobrzyńskiej
(byłe powiaty Lipno i Rypin) w latach 1939-1945

 pod redakcją: Andrzeja Szalkowskiego i Piotra Gałkowskiego

Wydawca: Muzeum Ziemi Dobrzyńskiej w Rypinie

Rypin 2019

Sygnatura SIRr VIb/8-83

Publikacja przedstawia w pełni zbrodnie popełnione w okresie okupacji niemieckiej na ludności powiatów rypińskiego i lipnowskiego.

Monumentalny tom dotyczy zbrodni ludobójstwa popełnionej przez Niemców na Polakach i Żydach w latach 1939-1945.

Autorzy poszczególnych rozdziałów opisali eksterminację nauczycieli, duchowieństwa katolickiego, ziemian, ludności żydowskiej.

Przedstawiono zbrodnie Selbstschutzu, Gestapo, żandarmerii, Jagdkommando.

Prasa zawiera też zestawienie miejsc zbrodni na Ziemi Dobrzyńskiej i katalog zamordowanych Polaków.

Po raz pierwszy w badaniach historycznych przedstawiono szeroko sylwetki zbrodniarzy niemieckich.

Uzupełnieniem książki są wyniki badań archeologicznych przeprowadzonych w największych miejscach zbrodni.

Do książki dołączono także szkic dotyczący strat kultury.

Autorzy planują w kolejnych publikacjach zająć się problemami wysiedleń, wywłaszczeń, germanizacji, pracy przymusowej, terroru, volkslisty.

Spis treści:

Piotr Gałkowski - Struktura administracyjna i organizacyjna aparatu okupacyjnego na Ziemi Dobrzyńskiej w latach 1939-1945

Piotr Gałkowski - Zbrodnicza działalność Selbstschutzu w Ziemi Dobrzyńskiej jesienią 1939 roku

Piotr Gałkowski, Błażej Krajewski - Zbrodnie popełnione przez Gestapo i żandarmerię niemiecką na terenie Ziemi Dobrzyńskiej (jesień 1944 - styczeń 1945)

Tomasz Kawski - Ludność żydowska Ziemi Dobrzyńskiej w katach 1939-1945. Próba bilansu

Błażej Krajewski - Eksterminacja duchowieństwa w powiatach Lipno i Rypin

Błażej Krajewski - Straty osobowe kadry nauczycielskiej w powiatach Lipno i Rypin

Piotr Gałkowski - Zbrodnie niemieckie na ziemiaństwie z powiatów Lipno i Rypin

Andrzej Szalkowski - Gwałty niemieckie na Polakach w okresie 1939-1945

Błażej Krajewski - Słownik biograficzny Polaków z Ziemi Dobrzyńskiej zamordowanych przez Niemców w latach 1939-1945

Piotr Gałkowski, Błażej Krajewski - Miejsca zbrodni niemieckich na Polakach na Ziemi Dobrzyńskiej i poza jej terenem

Piotr Gałkowski - Zbrodniarze niemieccy działający na terenie Ziemi Dobrzyńskiej

Piotr Gałkowski - Fakty i mity zbrodni popełnionych przez Niemców na terenie Ziemi Dobrzyńskiej w latach 1939-1945

Miron Bogacki, Grzegorz Kiarszys, Jadwiga Lewandowska, Agata Małkowska, Wiesław Małkowski - Nieinwazyjna inwentaryzacja i weryfikacja grobów masowych z II wojny światowej na podstawie wybranych miejsc z ziemi dobrzyńskiej

Dariusz Szpejenkowski - Niemiecka grabież dziel sztuki w polskich dworach na terenie historycznej Ziemi Dobrzyńskiej w okresie 1939-1945

Andrzej Szalkowski - Pamięć o ofiarach zbrodni niemieckich

Protokoły z przesłuchań świadków zbrodni niemieckich przez Okręgową Komisję Badania Zbrodni Hitlerowskich w Bydgoszczy (wybór i opracowanie Piotr Gałkowski)

Wykaz źródeł i literatury dotyczących zbrodni niemieckich  na Ziemi Dobrzyńskiej w latach 1939-1945 (opracowanie Piotr Gałkowski)

II wojna światowa na Pałukach i Krajnie

 

II wojna światowa na Pałukach i Krajnie przez pryzmat miejsc pamięci

redakcja Kamila Czechowska

Wydawca: Muzeum Ziemi Szubińskiej im. Zenona Erdmanna

Szubin 2009-2010

Sygnatura SIRr VIb/8-84

Książa zawiera referaty wygłoszone podczas IV sesji popularnonaukowej pod tytułem "II wojna światowa na Pałukach i Krajnie przez pryzmat miejsc pamięci narodowej".

Głównym tematem konferencji były miejsca uświęcone krwią polskich obywateli Pałuk i Krajny, którzy jesienią 1939 r. padli ofiara niemieckiego okupanta.

Miejscami egzekucji były miejskie rynki i place, ściany budynków administracji, lasy, rozstaje dróg, cmentarze żydowskie.

W książce opublikowano następujące artykuły:

- Zbigniew Biegański - Dramat września 1939 r. Refleksje i uwagi

- Alojzy Szudrowicz - Terror hitlerowski w Kcyni - miejsca pamięci

- Kamila Czechowska - Cmentarz żydowski w Szubinie miejscem masowych egzekucji na Polakach jesienią 1939 r.

- Piotr S. Adamczewski - Eksterminacja polskiej ludności parafii katolickiej pw. św. Katarzyny Aleksandryjskiej w Rynarzewie w latach 1939-1944

- Mariola Polańska - Miejsca masowych egzekucji jesienią 1939 r. w Łabiszynie i Barcinie

- Sławomir Łaniecki - Miejsca kaźni pierwszych miesięcy okupacji 1939 r. na Krajnie

Tomasz Sylwiusz Ceran - Paterek 1939 : zbrodnia i pamięć

 

Tomasz Sylwiusz Ceran

Paterek 1939

Zbrodnia i pamięć

Wydawca: Instytut Pamięci Narodowej - Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu. Oddział Gdańsk

Bydgoszcz - Gdańsk - Warszawa 2018

Sygnatura SIRr VIb/8-74

Tomasz Ceran jest wybitnym badaczem niemieckich zbrodni dokonywanych w czasie okupacji niemieckiej na mieszkańcach Pomorza.

W Książnicy Kopernikańskiej dostępne są następujące jego publikacje:

1 - Im Namen des Führers… : Selbstschutz Westpreussen i zbrodnia w Łopatkach w 1939 roku

2 - Paterek 1939 : zbrodnia i pamięć

3 - "Szmalcówka" : historia niemieckiego obozu w Toruniu (1940-1943) na tle ideologii nazistowskiej

4 - Zapomniani kaci Hitlera : "Samoobrona" Niemiecka na Pomorzu Gdańskim (Selbstschutz Westpreussen) w 1939 r. : katalog wystawy /
oprac. katalogu: Izabela Mazanowska, Tomasz Sylwiusz Ceran

5 - Zbrodnia pomorska 1939 / tekst Tomasz Ceran ; współpraca Izabela Mazanowska, Monika Tomkiewicz

Paterek jest jednym z największych miejsc kaźni polskiej ludności cywilnej na Pomorzu Gdańskim i w całej Polsce w 1939 r.

Paterek położony jest 3 km od Nakła nad Notecią.

W 13 masowych grobach odnaleziono 202 ciała ofiar niemieckiego terroru.

Tomasz Ceran naświetlił szerokie tło zbrodni w Paterku.

Przedstawił ideologię antypolonizmu, która rozwijała się w Niemczech już od końca XIX wieku.

Jej efektem był Entpolonisierung - program eksterminacji, wymordowania i wysiedlenia Polaków.

Autor opisał również stosunki narodowe na pograniczu polsko-niemieckim w okresie międzywojennym.

Z miejscowych Niemców rekrutował się Selbstschutz Westpreussen, który odegrał szczególna rolę na Pomorzu.

To jego członkowie przeprowadzali jesienią 1939 roku akcje odpolszczenia, to oni wskazywali wśród swych polskich sąsiadów "elementy antyniemieckie", aresztowali ich, więzili, przesłuchiwali, bili i rozstrzeliwali.

Tak działo się również w Nakle nad Notecią.

Niemcy na miejsce kaźni mieszkańców Nakła wybrali piaskownię w pobliskim Paterku.

Egzekucje rozpoczęły się 12 października i trwały do połowy listopada 1939 roku.

Wśród pomordowanych zostało bardzo wielu polskich nauczycieli (18 osób) oraz duchownych (48 osób).

Wśród pomordowanych były również osoby chore wenerycznie i zakaźnie.

Zabijano tam również Żydów.

W 1945 roku przeprowadzono w Paterku ekshumacje zwłok pomordowanych.

Szczegółowe protokoły ekshumacji i oględzin zwłok stanowią załącznik do opracowania.

W książce znalazła się również imienna lista ofiar licząca 206 nazwisk.

Do monografii dołączono album "W hołdzie męczennikom za wiarę i ojczyznę - Paterek 1939", który przygotował w 1971 r. ks. Ignacy Klimecki.

Album zawiera fotografie z powojennej ekshumacji ponad dwustu osób zamordowanych przez Niemców jesienią 1939 r.

Oryginał albumu przechowywany jest w zbiorach parafii św. Wawrzyńca w Nakle.

Sylwia Grochowina, Waldemar Rozynkowski - Barbarka : miejsce kultu, męczeństwa i pamięci

 

Sylwia Grochowina, Waldemar Rozynkowski

Barbarka : miejsce kultu, męczeństwa i pamięci 

Wydawca: Parafia rzymskokatolicka św. Antoniego

Toruń 2019

Sygnatura SIRr VIb/8-77

Najnowsza książka poświęcona podtoruńskiej Barbarce składa się z dwóch części.

1. Waldemar Rozynkowski - Z dziejów Barbarki od średniowiecza do okresu międzywojennego

2. Sylwia Grochowina - Barbarka jako jedno z miejsc niemieckich zbrodni na Pomorzu Gdańskim w 1939 roku.

Dzięki lekturze Części I czytelnik pozna historie Barbarki, jej początki w średniowieczu, dzieje od XVI do początków XX wieku, sytuacją w okresie międzywojennym.

Autor przedstawił również postać św. Barbary, jej życie i kult, popularność świętej patronki.

Dowiemy się o historii najstarszej kaplicy na Barbarce i o funkcjonowaniu cmentarza przy kaplicy.

Przeczytamy o wzniesieniu pomnika Matce Polski w 1933 roku.

Dowiemy się o bijącym na Barbarce cudownym źródle.

Poznamy postać bł. ks. Stefana Wincentego Frelichowskiego i jego rolę u początków parafii na Wrzosach.

Część II książki poświęcona jest zbrodni dokonanej przez Niemców w lesie Barbarki od września do grudnia 1939 roku.

Autorka opisała genezę zbrodni, przedstawiła wykonawców zbrodni, zrelacjonowała mechanizm zbrodni.

Przedstawiono zacieranie śladów zbrodni przez Niemców i okoliczności odkrycia zbrodni po zakończeniu wojny.

Dowiemy się czy wykonawcy zbrodni ponieśli odpowiedzialność.

Opisano formy upamiętnienia zbrodni.

Co ważne, przeczytamy dramatyczne relacje świadków zbrodni.

Do tekstu załączono również aneks zawierający:

• wykaz Polaków zamordowanych w lasach Barbarki jesienią 1939 roku (298 nazwisk)
• wykaz Polaków, których śmierć w lasach Barbarki nie została w pełni udokumentowana (33 nazwiska)

Andrzej Cieśla - Wybrane "Z przeszłości w przyszłość"

Andrzej Cieśla

Wybrane "Z przeszłości w przyszłość"

Wydawca: Związek Nauczycielstwa Polskiego. Oddział Toruń

Toruń 2020

Sygnatura SIRr IIIA/137

 

Andrzej Cieśla (1955-2020) był samorządowcem i nauczycielem.

W latach 2006-2020 pełnił urząd burmistrza Aleksandrowa Kujawskiego.

Z wykształcenia był historykiem, posiadał stopień doktora nauk humanistycznych.

Zajmował się badaniami nad dziejami oświaty i historią Aleksandrowa Kujawskiego.

W Książnicy Kopernikańskiej w Toruniu dostępnych jest kilkanaście książek, których był autorem lub współautorem:

1. Aleksandrów Kujawski : zarys dziejów / pod red. Andrzeja Cieśli ; [teksty Andrzej Cieśla et al. ; zdjęcia Andrzej Cieśla et al.]. - Aleksandrów Kujawski ; Toruń : Polskie  Wydawnictwa Reklamowe 2009. 
2. Eksterminacja nauczycieli województwa włocławskiego w latach okupacji hitlerowskiej 1939-1945 / [Andrzej Cieśla, Mirosław Krajewski, Mieczysław Słomski]. - Włocławek : Zarząd Okręgu Związku Nauczycielstwa Polskiego, 1985.
3. Oni tworzyli historię : aleksandrowski słownik biograficzny. T. 1 / pod redakcją Andrzeja Cieśli ; teksty: Andrzej Cieśla, Jerzy Erwiński, Piotr Miernik, Robert Stodolny. - Aleksandrów Kujawski : Miejskie Centrum Kultury 2016.
4. Oni tworzyli historię : aleksandrowski słownik biograficzny. T. 2 / pod redakcją Tomasza Krzemińskiego ; teksty: Andrzej Cieśla, Ewelina Fuminkowska, Tomasz Krzemiński, Piotr Miernik, Przemysław Nowicki, Zbigniew Sołtysiński. - Aleksandrów Kujawski : Miejska Biblioteka Publiczna im. Marii Danilewicz Zielińskiej 2021.
5. "Pogranicze Czarnych Orłów" : dawne podziały zaborowe ziem polskich w perspektywie historycznej, społecznej i kulturowej : materiały pokonferencyjne / pod red. Andrzeja Cieśli i Tomasza Krzemińskiego ; Burmistrz Aleksandrowa Kujawskiego [et al.]. - Aleksandrów Kujawski : Urząd Miejski 2013.
6. Powiat aleksandrowski : niezwykłe miejsca pod dachem nieba... / [zdj. Marcin Karasiński, Cezary Krauze, Marcin Strych ; tekst Andrzej Cieśla ; tł. Dorota Sobierajska (jęz. ang.), Lech Zieliński (jęz. niem.)]. - Toruń : Polskie Wydawnictwa Reklamowe cop. 2009.
7. Powiat aleksandrowski : niezwykłe miejsca pod dachem nieba... / [zdj. Marcin Karasiński ; tekst Andrzej Cieśla ; tł. Dorota Sobierajska (ang.), Lech Zieliński (niem.)]. - Toruń : Polskie Wydawnictwa Reklamowe cop. 2006.
8. Powiat aleksandrowski / [zdj. Marcin Karasiński ; tekst Andrzej Cieśla ; tł. Dorota Sobierajska]. - Toruń : Wydawnictwo PWR 2003.
9. Spotkanie dwóch cesarzy w Aleksandrowie : z dziejów miasta i regionu w okresie zaborów : materiały pokonferencyjne / pod red. Andrzeja Cieśli. - Aleksandrów Kujawski : Miejska Biblioteka Publiczna im. Marii Danilewicz Zielińskiej 2007.
10. Sześć narodów, pięć kultur, jedno miasto, wspólne losy... : materiały pokonferencyjne / pod red. Andrzeja Cieśli ; Miejska Biblioteka Publiczna im. Marii Danilewicz Zielińskie w Aleksandrowie Kujawskim. - Aleksandrów Kujawski : Miejska Biblioteka Publiczna im. Marii Danilewicz Zielińskiej 2008.
11. Tajna oświata i martyrologia nauczycieli w powiecie nieszawskim w okresie okupacji hitlerowskiej 1939-1945 / Andrzej Cieśla, Katarzyna Kadzidłowska. - Włocławek ; [Toruń : Wojewódzki Ośrodek Animacji Kultury] 2003.
12. Tajna oświata i martyrologia nauczycieli w powiecie nieszawskim w okresie okupacji hitlerowskiej 1939-1945 / Andrzej Cieśla, Katarzyna Kadzidłowska. - Włocławek ; [Toruń : Centrum Animacji Kultury] 2002.
13. Wojna i okupacja w Aleksandrowie Kujawskim i na Kujawach (1939-1945) : materiały pokonferencyjne / pod red. Andrzeja Cieśli ; Miejska Biblioteka Publiczna im. Marii Danilewicz Zielińskiej w Aleksandrowie Kujawskim. - Aleksandrów Kujawski : Miejska Biblioteka Publiczna im. Marii Danilewicz Zielińskiej 2009.
14. Wybrane "Z przeszłości w przyszłość" / Andrzej Cieśla ; Związek Nauczycielstwa Polskiego. Oddział Toruń. - Toruń : Związek Nauczycielstwa Polskiego. Oddział Toruń 2020.
15. Z dziejów Ochotniczej Straży Pożarnej w Aleksandrowie Kujawskim 1905-2015 / Andrzej Cieśla. - Aleksandrów Kujawski : [s.n.] 2015.
16. Związek Nauczycielstwa Polskiego w województwie warszawskim w okresie Drugiej Rzeczypospolitej / Andrzej Cieśla. - Toruń : Wydaw. Adam Marszałek, cop. 2000.

W 2005 roku Andrzej Cieśla opublikował rozprawę "Z przeszłości w przyszłość. Związek Nauczycielstwa Polskiego na Kujawach i Pomorzu 1905-1920-2005".

Książka >>Wybrane "Z przeszłości w przyszłość" << ukazała się pośmiertnie.

Wydano ją z okazji odsłonięcia w Parku Pamięci w Toruniu płyty upamiętniającej zamordowanych jesienią 1939 roku polskich nauczycieli.

Był to fragment masowej akcji ludobójstwa pomorskiej elity przez Niemców, nazywany dziś Zbrodnią Pomorską 1939.

W publikacji wykorzystano rozdziały z książki "Z przeszłości w przyszłość" poświęcone okresowi okupacji.

W opracowaniu opisano eksterminację pomorskich nauczycieli w latach okupacji hitlerowskiej 1939-1945.

Zamieszczono listę strat osobowych pracowników oświaty województwa pomorskiego w czasie II wojny światowej.

Ogółem w czasie wojny zginęło 1395 nauczycieli , z czego 560 osób w wyniku egzekucji i 350 osób w obozach koncentracyjnych.

Największe nasilenie mordów miało miejsce w 1939 roku, kiedy to zginęło 730 nauczycieli.

W książce przedstawiono też funkcjonowanie tajnej oświaty i działania nauczycielskiego ruchu oporu.

Publikacja została dofinansowana z budżetu Samorządu Województwa Kujawsko-Pomorskiego.

Izabela Mazanowska - Mniszek miejsce niemieckich zbrodni na Pomorzu w 1939 roku

 

Izabela Mazanowska
wstęp Tomasz Chinciński

Mniszek
Miejsce niemieckich zbrodni na Pomorzu w 1939 roku
Przewodnik

Wydawcy:
Muzeum Stutthof w Sztutowie
dla Oddziału - Muzeum Piaśnickie w Wejherowie 

Wejherowo 2019

Sygnatura SIR VIb/8-81

Pomiędzy Grudziądzem a Świeciem w lesie obok miejscowościach Mniszek i Grupa Niemcy popełnili jedną z największych zbrodni w 1939 roku.

Od września do grudnia dokonano tu egzekucji kliku tysięcy osób.

Byli wśród nich Polacy i Żydzi. pochodzący z powiatu grudziądzkiego i świeckiego.

Wśród zamordowanych byli przedstawiciele polskiej elity: prawnicy, nauczyciele, duchowni, kupcy, ziemianie.

Szczególne miejsce wśród zamordowanych zajmują pacjenci Zakładu Psychiatrycznego w Świeciu.

Sprawcami zbrodni byli Niemcy z Rzeszy - funkcjonariusze SS oraz miejscowi Niemcy pomorscy zorganizowani w oddziały Selbstschutzu.

Selbstschutz w praktyce odgrywał szczególnie aktywną rolę w eksterminacji Polaków z Pomorza.

Akcja była zaplanowana jeszcze przed wojną, kiedy to sporządzono listy proskrypcyjne.

W praktyce we wrześniu aresztowania Polaków przez ich miejscowych Niemców w wielu miejscowościach przybrały żywiołowy i oddolny charakter.

Egzekucje były dokonywane na terenie dawnej żwirowni koło Mniszka i Grupy.

W 1944 roku Niemcy rozkopali masowe groby i spalili ciała zamordowanych.

Stąd większość ofiar zbrodni pozostaje bezimienna.

Liczbę zamordowanych szacuje się na 10-12 tysięcy osób w Mniszku i dalsze 6,5 tysiąca w Grupie.

W przewodniku opisano "Mniszek miejsce niemieckich zbrodni na Pomorzu w 1939 roku".

Opisano miejsca pamięci poświęcone:

• mieszkańcom Świecia i powiatu
• pacjentom i personelowi Szpitala Psychiatrycznego w Świeciu
• mieszkańcom Bydgoszczy
• mieszkańcom Grudziądza i powiatu
• mieszkańcom Chełmna i Powiaty
• jeńcom radzieckim, francuskim, angielskim
• bestialsko pomordowanym dzieciom
• żołnierzom polskim
• nauczycielom
• Żydom
• księżom i misjonarzom

Osobny rozdział dotyczy miejsca pamięci w Grupie.

Mateusz Kubicki, Piotr Pliszka - Szpęgawsk : miejsce niemieckich zbrodni na Pomorzu w 1939 roku

 

Mateusz Kubicki, Piotr Pliszka

Szpęgawsk
Miejsce niemieckich zbrodni na Pomorzu w 1939 roku
Przewodnik

Wydawcy:
Muzeum Stutthof w Sztutowie.
dla Oddziału - Muzeum Piaśnickie w Wejherowie 

Wejherowo 2019

Sygnatura SIRr VIb/8-80

Las Szpęgawski położony jest 7 km od Starogardu Gdańskiego.

W miejscu tym spoczywa 7000 ofiar masowych morderstw dokonanych na obywatelach polskich przez Niemców od września do grudnia 1939 roku.

Ofiarami były osoby związane z umacnianiem polskości na terenie Pomorza Gdańskiego - księżą, nauczyciele, właściciele przedsiębiorstw i dużych gospodarstw rolnych, członkowie organizacji patriotycznych, harcerze, urzędnicy.

Byli oni mordowani w ramach akcji "Unternehmen Tannenberg" i "Intelligenzaktion".

Wielu z zamordowanych pochodziło z Kociewia z powiatów Starogard Gdański i Tczew.

Drugą grupę stanowiły osoby z zaburzeniami psychicznymi, które również w ramach akcji T-4 były masowo zabijane.

Ofiarami byli miedzy innymi pacjenci szpitala psychiatrycznego w Kocborowie.

Egzekucje dotknęły również ludność żydowską.

Jesienią 1944 roku Niemcy postanowili zatrzeć ślady swojej zbrodni.

Mogiły z zastrzelonymi zostały otwarte, a ich ciała spalone.

Autorzy publikacji opisali dokładnie 39 masowych grobów.

Do publikacji dołączono również wybrane biogramy ofiar zbrodni.

Piaśnica - miejsce niemieckich zbrodni na Pomorzu w 1939 roku

 

Piaśnica
Miejsce niemieckich zbrodni na Pomorzu w 1939 roku 
Przewodnik

wstęp Monika Tomkiewicz
opracowanie redakcyjne tekstów Mirosław Odyniecki, Janosz Józefczyk
opracowanie biogramów Mateusz Ihnatowicz

Wydawca:
Muzeum Stutthof w Sztutowie
dla Oddziału Muzeum Piaśnickiego w Wejherowie

Wejherowo 2017

Sygnatura SIRr VIb/8-79

Piaśnica położona jest 10 km od Wejherowa.

W Lasach Piaśnickich Niemcy popełnili największa na Pomorzu zbrodnię w 1939 roku.

Od października do grudnia trwały w Lasach Piaśnickich systematyczne egzekucje.

Ofiarami Niemców byli Polacy i Żydzi.

Aresztowania miały miejsce już od 1 września 1939 roku według przygotowanych wcześniej list proskrypcyjnych.

Obejmowały m.in. księży, nauczycieli, kupców, działaczy politycznych, społecznych i oświatowych z całego Pomorza.

Więźniów na egzekucje dowożona z Gdyni, Wejherowa, Pucka, Gdańsk, Sopotu, Tczewa, Kartuz.

Wśród ofiar znalazły się również osoby chore psychicznie.

Organizowano również transporty z Niemiec Polaków, którzy przed wojną zamieszkiwali w Rzeszy.

Akcją rozstrzeliwania kierowali szef gdyńskiego Gestapo i szef gdyńskiej policji.

Pluton egzekucyjny złożony z funkcjonariuszy SS liczył każdorazowo od 40 do 60 osób.

Ofiary były zabijane z odległości pół metra strzałem w tył głowy.

Liczbę zamordowanych szacuje się na 12-14 tysięcy.

W 1944 roku Niemcy wykopali zwłoki ofiar i spalili ciała zabitych, chcąc zatrzeć ślady zbrodni.

Do wykopywania i palenia ciał Niemcy zmusili więźniów Obozu Koncentracyjnego Stutthof, których następnie wszystkich zamordowali.

W przewodniku po "Piaśnicy  - miejscu niemieckich zbrodni na Pomorzu w 1939" roku opisano 26 zbiorowych mogił.

Opublikowano też kilka wybranych biogramów ofiar.

Opisano znajdujące się na miejscu kaźni pomniki upamiętniające zamordowanych.

Tomasz Sylwiusz Ceran - Im Namen des Führers... Selbstschutz Westpreussen i zbrodnia w Łopatkach w 1939 roku

 

Tomasz Sylwiusz Ceran

Im Namen des Führers...

Selbstschutz Westpreussen i zbrodnia w Łopatkach w 1939 roku

Wydawca:

Instytut Pamięci Narodowej Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu

Bydgoszcz Gdańsk 2014

Sygnatura SIRr VIb/8-78

Dr Tomasz Sylwiusz Cyran ukończył historię i stosunki międzynarodowe na Uniwersytecie Mikołaja Kopernika.

Jest pracownikiem Delegatury Instytutu Pamięci Narodowej w Bydgoszczy.

W Kopernikańskiej dostępnych jest szereg książek poświęconych zbrodniom niemieckim na Pomorzu w okresie II wojny światowej.

• Im Namen des Führers... : Selbstschutz Westpreussen i zbrodnia w Łopatkach w 1939 roku / Tomasz Sylwiusz Ceran. - Bydgoszcz ; Gdańsk  2014.
• Małe Ojczyzny : Kujawy i Pomorze / koncepcja, opracowanie i opis herbów: Tomasz Ceran ; projekt: Emilia Mielewczyk. - Toruń 2020.
• Paterek 1939 : zbrodnia i pamięć = Paterek 1939 : crime and memory / Tomasz Sylwiusz Ceran ; przekład i korekta Katarzyna Jopek. - Bydgoszcz ; Warszawa ; Gdańsk 2018.
• "Szmalcówka" : historia niemieckiego obozu w Toruniu (1940-1943) na tle ideologii nazistowskiej / Tomasz Sylwiusz Ceran. - Bydgoszcz ; Gdańsk 2011.
• Zapomniani kaci Hitlera : "Samoobrona" Niemiecka na Pomorzu Gdańskim (Selbstschutz Westpreussen) w 1939 r. : katalog wystawy / oprac. katalogu: Izabela Mazanowska, Tomasz Sylwiusz Ceran]. - Bydgoszcz  2015.
• Zbrodnia pomorska 1939 / tekst: Tomasz Ceran ; współpraca: Izabela Mazanowska, Monika Tomkiewicz ; opracowanie listy miejsc kaźni: Izabela Mazanowska. - Warszawa 2018.

Książka "Im Namen des Führers..." poświęcona jest zbrodni popełnionej w piaskowni w Łopatkach (powiat wąbrzeski).

Jesienią 1939 roku setki, może tysiące Polaków zostały zamordowane przez Volksdeutscher Selbstsschutz in Polen (Samoobronę Obywateli Polskich Niemieckiego Pochodzenia).

Podobne mordy Selbstsschutzu miały wówczas miejsce w 359 miejscowościach w całej Polsce.

Najkrwawszych zbrodni dokonano na Pomorzu Gdańskim, gdzie zginęło 30 tys. Polaków.

Piaskownia w Łopatkach to jedno z największych miejsc kaźni.

Opracowanie zawiera opis:

• genezy i dzielności Selbstschutzu na Pomorzu
• okoliczności zbrodni w Łopatkach
• znanych sprawców zbrodni
• zbiorowego portretu morderców z Selbstschutzu
• innych postaw Niemców
• ofiar zbrodni
• sylwetek najbardziej znanych ofiar mordu
• różnych form upamiętnienia zbrodni

Książkę dopełnia rejestr ofiar zamordowanych w piaskowni w Łopatkach.

 

Kubicki Mateusz - "Kapitan ostatni opuszcza swój statek..." : życie i śmierć dr. Józefa Władysława Bednarza (1879-1939)

 

Kubicki Mateusz

"Kapitan ostatni opuszcza swój statek..."
Życie i śmierć dr. Józefa Władysława Bednarza (1879-1939)

Instytut Pamięci Narodowej - Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu. Oddział w Gdańsku 
Urząd Marszałkowski Województwa Kujawsko-Pomorskiego

Gdańsk 2018

Sygnatura SIRr IIIB/Bednarz Józef

Zbrodnia Pomorska dokonana przez Niemców jesienią 1939 roku pociągnęła za sobą 30 tysięcy zamordowanych Polaków.

Wśród ofiar znalazło się ponad 1000 pacjentów szpitala psychiatrycznego w Świeciu.

Niemcy w imię czystości niemieckiej krwi mordowali osoby chore psychicznie i upośledzone zarówno na terenie Rzeszy jak i na obszarach podbitych.

Miało to chronić Niemców od wprowadzania do aryjskiej puli genetycznej cech uznanych przez hitlerowców za niepożądane.

Była to akcja "T-4".

Chorych do zabicia wskazywali niemieccy lekarze, którzy służyli nie medycynie, ale higienie rasy i eugenice.

Józef Bednarz - dyrektor Krajowego Zakładu Psychiatrycznego w Świeciu - gdy zamordowano jego pacjentów, odmówił ukrycia się i ucieczki.

Wkrótce sam stał  się ofiara kolejnej niemieckiej zbrodni w ramach "Intelligenzaktion" - czyli wymordowania przedstawicieli polskiej inteligencji.

Został wywieziony do miejscowości Grupa, rozstrzelany i pochowany w jednym z masowych dołów śmierci.

Biografia Józefa Bednarza opisuje całe jego życie od narodzin w Gruzji w 1879 roku.

Dowiemy się o jego działalności w organizacji Bojowej PPS i współpracy w przygotowywaniu zamachów bombowych na przedstawicieli caratu,

Przeczytamy o przebiegu jego kariery zawodowej aż do objęcia w 1933 roku funkcji dyrektora szpitala psychiatrycznego w Świeciu.

Obszernie opisano dramatyczne wydarzenia z jesieni 1939 roku.

Autor przybliżył niemiecką politykę eksterminacji osób chorych psychicznie, jaka rozwijała się w Rzeszy od 1933 roku.

Po wkroczeniu Niemców do Świecia dr Bednarz pozostał w szpitalu i nadal opiekował się pacjentami.

Wkrótce przybyli do placówki niemieccy lekarze, którzy rozpoczęli w szybkim tempie realizację założeń akcji "T-4"

Jeszcze we wrześniu przeprowadzono egzekucję chorych, których rozstrzeliwano w okolicznych lasach.

Jako ostatnie zostały zamordowane dzieci - pacjenci oddziału dziecięcego.

Doktor Józef Bednarz został zamordowany 11 listopada 1939 roku na terenie żwirowni w Grupie.

Tomasz Ceran, Izabela Mazanowska, Monika Tomkiewicz - Zbrodnia pomorska 1939

 

Tomasz Ceran, 
Izabela Mazanowska,
Monika Tomkiewicz

Zbrodnia pomorska 1939

Wydawca: Instytut Pamięci Narodowej - Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu

Warszawa 2018

Sygnatura SIRr VIb/8-73

Zbrodnia pomorska 1939 roku była pierwszym w czasie II wojny światowej aktem ludobójstwa.

Moża ją porównać do egzekucji katyńskiej i rzezi wołyńskiej.

Jesienią 1939 roku w około 400 miejscowościach na terenie Pomorza Niemcy rozstrzelali kilkadziesiąt tysięcy Polaków.

Ofiary ginęły z rąk swoich sąsiadów, bowiem z miejscowych Niemców składały się oddziały Selbstschutzu, które z wielką gorliwością mordowały Polaków.

Mord był zaplanowany wcześniej i sprawnie przeprowadzony według przygotowanych zawczasu list proskrypcyjnych.

Na listach znaleźli się przedstawiciele polskiej elity, inteligencji, księża, nauczyciele, urzędnicy, przedsiębiorcy, działacze społeczni i narodowi.

Zginęło około 30 tysięcy Polaków.

Niemcy starannie zacierali ślady zbrodni - jeszcze w 1944 roku rozkopywano masowe mogiły i palono ciała pomordowanych.

Opracowanie "Zbrodnia pomorska 1939" przedstawia na wstępie założenia "odpolszczenia" Pomorza.

Wiele miejsca poświecono organizacji Selbstschutzu, złożonego z pomorskich Niemców.

Opisano przebieg aresztowań i uwięzienia Pomorzan.

Przedstawiono organizację  masowych rozstrzeliwań i lokalizację dołów śmierci.

Opisano w końcu proces niszczenia przez Niemców śladów zbrodni.

Przedstawiono szacunkowe dane o skali ludobójstwa.

Książkę kończy lista miejsc kaźni z 1939 roku.

Tomasz Sylwiusz Ceran - "Szmalcówka"

 

Tomasz Sylwiusz Ceran

"Szmalcówka"
Historia niemieckiego obozu w Toruniu (1940-1943) na tle ideologii nazistowskiej

Wydawca: Instytut Pamięci Narodowej
Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu Oddział w Gdańsku

Bydgoszcz - Gdańsk 2011

Sygnatura SIRr VIb/8-58

"Szmalcówka" to nazistowski obóz przesiedleńczy i "pracy wychowawczej", mieszczący się na skrzyżowaniu ulic Kozackiej i Grudziądzkiej.

Obóz działał od listopada 1940 do 18 lipca 1943 roku.

Jego nazwa wzięła się z lokalizacji obozu w przedwojennej fabryce smalcu i oleju.

Nie był obozem zagłady bezpośredniej - więźniowie (zwłaszcza dzieci) umierali z powodu głodu, mrozu, chorób zakaźnych i sadyzmu niemieckich wartowników.

W obozie zginęło 317 dzieci, w tym 189 z nich miało trzy lata i mniej.

Polecana książka stanowi pierwszą monografię poświęcona dziejom "Szmalcówki".

Autor oparł się przede wszystkim na materiałach ze śledztwa prowadzonego przez Okręgową Komisję Badania Zbrodni Hitlerowskich w Bydgoszczy Delegaturę w Toruniu w latach 1968-1976 i Oddziałową Komisję Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu w Gdańsku w latach 2005-2010.

Działalność obozu była przykładem realizacji polityki "odpolszczenia" (entpoloniesirung) Pomorza.

Opracowanie zostało podzielone na pięć rozdziałów:

1. Światopoglądowa krucjata
2. Odpolszczenie (Entpolonisierung) "niemieckich Prus"
3. Za bramą "Szmalcówki"
4. "Lekcja pracy, czystości i dyscypliny..."
5. Zamknięta historia?

Książka zawiera również imienny rejestr 515 osób zmarłych w obozie.

Jonathan Littell - Łaskawe

 

Jonathan Littell

Łaskawe

Przełożyła Magdalena Kamińska-Maurugeon

Wydawnictwo Literackie

Kraków 2008

Sygnatura MAG 284839

Powieść pisarza amerykańskiego Jonathana Littella, została napisana w języku francuskim.

To jeden z najgłośniejszych ostatnio debiutów literackich.

Odniosła duży sukces we Francji i została przetłumaczona na kilkadziesiąt języków.

Nie jest to jednak lektura łatwa, prosta i przyjemna.

Wręcz przeciwnie, wiele zawartych w niej scen może odrzucić czytelnika, ze względu na swą obsceniczność.

Z drugiej strony autor przywiązuje dużą wagę do warstwy faktograficznej - zbieraniu materiałów i pisaniu książki poświęcił 5 lat, był nawet osobiście w opisywanych miejscach.

Jest to na pewno książka ważna i godna uwagi.

Bohaterem powieści jest Maximilian Aue - oficer SS.

Akcja powieści rozgrywa się w czasie II wojny światowej, kiedy to jak podaje autor co minutę ginęło 13,04 ludzi.

Powieść opisuje zbrodnie popełniane przez SS, ale z punktu widzenia funkcjonariusza służby bezpieczeństwa SS.

Maximilian Aue jest przy tym doktorem prawa, włada kilkoma językami, interesuje się literaturą i jest znawca muzyki klasycznej.

Również wielu jego towarzyszy z SS jest ludźmi bardzo dobrze wykształconymi, posiadającymi tytuły doktorskie z językoznawstwa, ekonomii, architektury i medycyny.

Dyskusje na temat muzyki, sztuki, literatury, ekonomii, historii przeplatają się z wykonywanymi przez bohatera obowiązkami.

W 1941 roku był on członkiem Einsatzgruppen na Ukrainie.

Osobiście brał udział w dwudniowej masakrze ponad 33 tysięcy Żydów w Babim Jarze.

W 1942 roku pełnił służbę w Stalingradzie, gdzie jako oficer służby bezpieczeństwa zajmował się morale żołnierzy.

Kolejne lata wojny spędził on lustrując niemieckie obozy koncentracyjne w Generalnym Gubernatorstwie, martwiąc się ich niewielką ekonomiczną produktywnością, słabą wydajnością więźniów i niezadowalającą przydatnością dla niemieckiego przemysłu zbrojeniowego.

Trafił też na Węgry, gdzie był świadkiem działań Adolfa Eichmana, których celem była zagłada tamtejszych Żydów.

Pracując w Głównym Urzędzie Bezpieczeństwa Rzeszy dla szefa SS Heinricha Himmlera i ministra uzbrojenia i amunicji Alberta Speera wykazywał cechy urzędnika i biurokraty.

Ostatnie lata wojny spędzone w Berlinie pozwalają się zapoznać z realiami życia w bombardowanym mieście.

Maximilian Aue choć kulturalny i wykształcony nie jest bohaterem pozytywnym.

Zasługą Jonathana Littella jest, że choć w sposób drastyczny i niejednoznaczny, ale jeszcze raz ożywił temat holocaustu i zbrodni popełnianych w czasie II wojny światowej, czym poruszył wielu czytelników na całym świecie i to należących do pokolenia, któremu dramatyczna przeszłość nie jest znana, poza wzmiankami w szkolnych podręcznikach.